Saska Kępa

---

Nazwa

W ciągu wieków nazwa tej miejscowości ulegała licznym modyfikacjom, odzwierciedlając jej historyczne położenie. Początkowo określenie „Kępa” kojarzyło się z jej związkami rzeką.

W trakcie dziejów, nazwa Kępy zmieniała się na kilka sposobów:

• Kępa Wiślana – związana z rzeką Wisłą,
• Kępa Solecka – nazwa ta pojawiła się po włączeniu jej w XIV wieku do Warszawy,
• Kępa Kawczą – pochodzi od dużej liczby gniazdujących tam kawek,
• Kępa Miejska,
• Kępa Holenderska, Oleandrami, lub Holandią – nazwa ta wywodzi się od osadników holenderskich, fryzyjskich i flamandzkich, którzy osiedlili się tam w XVII wieku.

Nazwa Saska Kępa, którą znamy dzisiaj, pojawiła się w czasach saskich, gdy król August III Sas dostrzegł rekreacyjne walory tego miejsca. Kępa była przez 60 lat dzierżawiona przez dwór saski.

Po zakończeniu II wojny światowej, zagrożona stanem sanitarno-epidemiologicznym, miejscowość ta była nazywana Szambo Zdrój ze względu na zalegające tam nieczystości.

Historia

Kępa jako część Solca

Historia Saskiej Kępy zaczyna się od Solca, obszaru, który w XIV wieku przeszedł w ręce dwóch warszawskich mieszczan – Piotra Bruno oraz Mikołaja Panczatki. W dniu 26 maja 1382 r. dokonała się sprzedaż tych ziem księciu Januszowi, co spowodowało, że Kępa, określana w dokumentach jako przyległość Solca, znalazła się na terenie Warszawy. Istnieje kilka teorii na temat jej lokalizacji względem Wisły; niektórzy badacze twierdzą, że początkowo Solec i Kępa mogły się znajdować po lewej stronie Wisły, a w późniejszym okresie doszło do przekształcenia Kępy w wyspę, która następnie zintegrowała się z prawym brzegiem rzeki. Inna teoria zakłada, że Kępa zawsze była częścią prawego brzegu, a bezpośrednie połączenie lądowe z Solcem w ogóle nie istniało.

Ważne jest jednak, że pod względem administracyjnym Kępa była traktowana jako część Solca w odniesieniu do kwestii urzędowych, sądowych oraz parafialnych.

Początki osadnictwa i okres saski

Do XVII wieku Kępa pozostawała niezamieszkana w sposób stały. Mieszkańcy Warszawy wykorzystali jej tereny jako źródło surowców do budowy wałów, grobli czy ogrodzeń. Już pod koniec XVI wieku zaczęli się tutaj osiedlać przybysze z zachodniej Europy, uciekający przed prześladowaniami religijnymi; byli to głównie Holendrzy, Flamandowie oraz Fryzowie, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji materialnej. W listopadzie 1628 roku zawarli umowę z magistratem Warszawy, na mocy której przyznano im 40-letnią dzierżawę terenu, co oznaczało pięć lat zwolnienia z opłat, a potem czynsz w wysokości 24 groszy za morgę. Osadnicy zajmowali się rolnictwem, hodowlą oraz warzywnictwem, ale opuścili Kępę przed upływem umowy, głównie z powodu niekorzystnych warunków, takich jak wylewy Wisły oraz walki związane z potopem szwedzkim.

Po ich wyjeździe magistrat kontynuował dzierżawę terenu, a nowymi lokatorami byli szkoccy kupcy oraz mieszczanie, a od 1694 roku – Jakub Sobieski, który później przekazał swoje prawa Stanisławowi Antoniemu Szczuce. W tym okresie Kępa była wykorzystywana militarnie, jako miejsce gromadzenia wojsk m.in. przez Jakuba Sobieskiego, Szwedów oraz Rosjan, co prowadziło do zniszczeń i grabieży.

W XVIII wieku Kępa znalazła się w rękach rodziny Dönhoffów, a także Józefa Loupii i Piotra Riaucourta. W 1735 roku, Kępa została wydzierżawiona przez Augusta III, co przyczyniło się do stabilizacji na tym terenie. Zyskała miano Saskiej Kępy, stając się popularnym miejscem rekreacyjnym. Z Solca organizowano wyścigi na łyżwach, a król regularnie odwiedzał Pałac Myśliwski, który znajdował się na terenie dzisiejszego Parku Skaryszewskiego.

Rozwój Saskiej Kępy

W 1806 roku Saska Kępa została sprzedana Zofii i Antoniemu Habelmanom, którzy w 1811 roku podzielili ją na trzy części po 70 morgów. W tym okresie zaczynały powstawać pierwsze drewniane domy, wytyczono także stałe szlaki komunikacyjne, w tym tymczasowy drewniany most łączący Kępę z Pragą. Rozkwitały usługi gastronomiczne, a także obiekty rekreacyjne. Mimo zniszczeń po wojnie w wyniku bitwy pod Olszynką Grochowską w 1831 roku, Kępa ery bliższego osadnictwa odbudowała się.

W 1864 roku osadnicy uzyskali status włościan, co pozwoliło im stać się właścicielami gruntów, a sama Saska Kępa została wydzielona z Warszawy jako podmiejska wieś przynależąca do gminy Wawer. W tym czasie było tu 14 domów i 114 mieszkańców. Przez długi czas przekształciła się w popularne miejsce wypoczynku. Pierwsze plany urbanizacyjne pojawiły się w 1903 roku, a poważniejsze projekty zabudowy zaczęły się w latach 1910–1911. Budowa Trzeciego Mostu, realizowana w latach 1905–1913, miała przyczynić się do dalszego rozwoju Kępy.

W 1916 roku Saska Kępa stała się ponownie częścią Warszawy i stała się ważnym miejscem podczas wojny z bolszewikami, gdzie stacjonowały oddziały gen. Franciszka Latinika, a także funkcjonowały szpitale polowe i magazyny. Działała w tym rejonie także armia marszałka Józefa Piłsudskiego w 1926 roku.

Dwudziestolecie międzywojenne obfitowało w dynamiczny rozwój – odbudowa mostu Poniatowskiego oraz nowe zabudowy willowe sprawiły, że Saska Kępa uzyskała status eleganckiej dzielnicy, aż do wybuchu II wojny światowej, kiedy dzielnica została dotknięta walkami, barykadami oraz zniszczeniami, w tym w rejonie ulic Francuskiej oraz Zwycięzców. Około 20% zabudowy uległo zniszczeniu.

Okres okupacji

W czasach okupacji niemieckiej, przy ulicy Lipskiej, działała konspiracyjna drukarnia, a niektórzy mieszkańcy angażowali się w pomoc Żydom. Wśród nich była rzeźbiarka Magdalena Gross, która przetrwała część wojny ukrywając się na Kępie.

Po II wojnie światowej

Po wojnie Saska Kępa uchodziła za jedną z najmniej zniszczonych dzielnic. W 1946 roku włączono ją w obręb dzielnicy Praga-Południe, co miało wpływ na jej architekturę i styl, gdyż zaczęto budować mieszkania bez estetyki. Mimo tego, lokalne poczucie odrębności wynikające z dotychczasowej historycznej struktury społecznej wciąż się utrzymywało. Niechęć mieszkańców do nowych układów społecznych wyrażało określenie nowego osiedla na Kępie Gocławskiej jako „Chamowa”. Sytuację spisał w swych utworach Miron Białoszewski. W latach 1989, Saska Kępa była świadkiem ewakuacji obywateli NRD, co zostało upamiętnione w 2010 roku pomnikiem pt. „Przez Warszawę ku Wolności”.

Dziś Saska Kępa jest ciężkim i trudnym orzechem dla urbanistyki opierającej się na socjalistycznych założeniach. […] Jedynie postulat zysku stanowił o obliczu dzielnicy, bez oglądania się na przestrzenne i realne potrzeby ludności.

Projekty terenów wystawowych

W XIX wieku, kiedy to zyskiwała na popularności idea światowych wystaw, Warszawa również zaczęła rozważać organizację takiego wydarzenia. Kluczowym elementem tej inicjatywy było znalezienie terenu, który byłby względnie płaski oraz blisko zlokalizowany w centrum miasta. W tym kontekście Saska Kępa wydawała się rozwiązaniem o dużym potencjale, zwłaszcza że planowano budowę Trzeciego Mostu. W latach 1904–1938 ukazywały się różnorodne drukowane plany dotyczące wykorzystania tej dzielnicy jako lokalizacji terenów wystawowych.

Początkowe projekty skupiały się na nadziei na organizację wystawy światowej w 1944 roku, jednak w miarę upływu czasu większe zainteresowanie zaczęła budzić koncepcja, która miała na celu zaprezentowanie osiągnięć Polski z okazji 25. rocznicy odrodzenia niepodległości. W 1919 roku, kiedy to władze miasta zatwierdziły projekt, zaczęto dostrzegać realne możliwości realizacji tej wizji.

W 1925 roku znaczną uwagę przyciągnął projekt przedstawiony przez Antonia Jawornickiego, który wzbudził ogromne zainteresowanie w mediach. Mimo to, planów nie udało się zrealizować, przede wszystkim z powodu braku funduszy na wypłatę odszkodowań związanych z wywłaszczeniami, a także wskutek rosnącego zapotrzebowania na nowe mieszkania, co sprawiło, że tereny wystawowe znalazły się na dalszym planie.

W kolejnych latach propozycje coraz mniej koncentrowały się na obszarze dzisiejszej Saskiej Kępy. Zamiast tego, większą uwagę poświęcono obszarom bliskim Stadionowi Narodowemu oraz Parkowi Paderewskiego. Pojawiły się również plany, by stworzyć odpowiednią infrastrukturę w innych częściach Warszawy, na przykład w rejonie centralnego dworca pocztowego oraz przyszłego lotniska pasażerskiego na Gocławiu.

Ostatni projekt przed wybuchem II wojny światowej sugerował częściowy powrót do pierwotnych idei – planowano, aby tereny wystawowe były zlokalizowane po obu stronach Kanału Wystawowego. Nazwa ta, widoczna w obecnym kontekście, wciąż przypomina o dawnych zamysłach. Mimo że te projekty nie zostały urzeczywistnione, miały one znaczący wpływ na rozwój Saskiej Kępy w okresie międzywojennym, która zaczęła być postrzegana jako elitarna i reprezentacyjna dzielnica dla stolicy Europy.

Ostatnie rozważania dotyczące stworzenia terenów wystawowych w tej dzielnicy miały miejsce w 1946 roku, podczas spotkań członków Biura Odbudowy Stolicy, jednak już wtedy zdaleka odbiegały od przedwojennych koncepcji.

Wspomnienia o niegdysiejszych planach wystawowych przetrwały do dzisiaj w różnorodny sposób. Nazwy ulic Saskiej Kępy, nawiązujące do miast i państw z całego świata, oraz charakterystyczne miejsca, jak rzeźba Rytm autorstwa Henryka Kuny – zdobywcy nagrody na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu w 1925 roku czy kapliczka zaprojektowana przez Janusza Alchimowicza, która była jedną z nagród przyznanych przez IPS przed wyjazdem na wystawę Sztuka i Technika w 1937 roku – również pozostają symbolami tych aspiracji.

Urbanistyka

Zarządzanie przestrzenne na terenie Saskiej Kępy jest ściśle związane z historią urbanistyki całej stolicy. W XIX wieku, kiedy zbudowano Cytadelę, przewidziano również pas forteczny, który rozciągał się po prawym brzegu Wisły, obejmując w ten sposób nie tylko Saską Kępę, ale także jej najbliższe otoczenie. Z tego powodu, aż do momentu odzyskania przez Polskę niepodległości, obszar ten nie był objęty formalnym planem zabudowy. Po roku 1918 zaczęły powstawać różnorodne pomysły dotyczące zagospodarowania Saskiej Kępy, zainspirowane ówczesną ideą miasta-ogrodu. Zgodnie z planami z 1916 roku, projektowano luźną, willową zabudowę z dużą ilością terenów zielonych. Niska zabudowa miała umożliwić dopływ świeżego powietrza od strony lasów otwockich, które miały płynąć Alejami Jerozolimskimi do Śródmieścia.

W 2006 roku wprowadzono Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego dla części Saskiej Kępy. Natomiast od 2023 roku ochrona planistyczna obejmuje również Osiedle Marokańska. Tereny rodzinnych ogrodów działkowych w rejonie Kanału Wystawowego pozostają bez ochrony planistycznej, mimo że prace nad ich planem rozpoczęły się już w 2015 roku, jednak z braku finalizacji, wciąż stanowią obszar nieuregulowany.

Nazewnictwo ulic

Większość nazw ulic w Saskiej Kępie można skategoryzować w kilka grup. W rejonie Ronda Waszyngtona przeważają nazwy związane z księciem Józefem Poniatowskim, do których należy aleja Księcia Józefa Poniatowskiego, a także Most Poniatowskiego oraz ulice Elsterska, Berezyńska i Lipska, obok pobliskiej al. Zielenieckiej. Wiele nazw ulic upamiętnia także wydarzenia związane z I wojną światową oraz postanowienia traktatu wersalskiego, co znajduje odzwierciedlenie w nazwach takich jak Walecznych, Obrońców, czy ulice Francuska, Wersalska, Paryska, Haska oraz Poselska, która dawniej znana była również jako Koalicyjna.

Niektóre ulice dedykowane są poszczególnym państwom, co ilustrują nazwy takie jak Łotewska, Estońska, Meksykańska, Kubańska oraz Finlandzka. Ponadto, istnieją też nazwy odnoszące się do różnych europejskich miast, jak Madrycka, Bukareszteńska czy Kopenhaska. Obecnie istnieją również ulice takie jak Peszteńska, Londyńska, Ateńska czy Lizbońska, które poświęcone są miastom zagranicznym. Oprócz tego, kompletną osobną grupę stanowią ulice, które oddają hołd polskim postaciom, takim jak Królowa Aldona, Dąbrówka oraz legendarna Wanda. Do lokalnych historycznych odniesień możemy zaliczyć ulicę Jakubowską, blisko dawnej siedziby żydowskich handlarzy, Rondo Karola Edmunda Wolframa oraz Kanał Wystawowy. W nawiązaniu do topografii miasta, odnajdujemy także nazwę Wału Miedzeszyńskiego, a w okolicy znajdują się ulice nazwane według różnych miejscowości w Polsce, takich jak Niekłańska, Zakopiańska czy Szczuczyńska. Klasyfikacji nie podlegają natomiast ulice takie jak Alfreda Nobla i Jana Styki.

Architektura

Obszar Saskiej Kępy charakteryzuje się dominującą zabudową willową, która w dużej mierze zachowała swój historyczny, międzywojenny styl, szczególnie w północno-zachodniej części dzielnicy. Ponadto, w tej okolicy znajdują się osiedla mieszkaniowe, zrealizowane na przełomie lat pięćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku, a także nieliczne apartamentowce. Wiele domów z tego okresu to przykłady przedwojennego modernizmu, z których spora część nie została jednak wpisana do rejestru zabytków. W ostatnich latach zauważalne jest narastające zainteresowanie społeczne modernistyczną architekturą Saskiej Kępy, które wykracza poza granice naszego kraju.

Budownictwo willowe rozpoczęto w latach trzydziestych XX wieku, a koncepcja Miasta Ogrodu, popularna w przedwojennej Europie, była ściśle realizowana. Zbliżona zamysł był także wdrażany na Żoliborzu, który jest nieco starszą dzielnicą lewobrzeżnej Warszawy. Co ciekawe, Saska Kępa nie ucierpiała zbytnio w wyniku działań wojennych, chociaż na elewacjach wielu domów willowych wciąż widoczne są ślady po kulach z okresu II wojny światowej.

W epoce PRL-u na niezabudowanych wcześniej terenach powstało wiele budynków wielorodzinnych, poczynając od kamienic (np. przy ul. Angorskiej), a następnie realizując osiedla z wielkiej płyty, takie jak Osiedle Międzynarodowa oraz Osiedle Ateńska. Po roku 1989 realizowano lokalnie nowe projekty, w tym kilka apartamentowców, a w XXI wieku wybudowano tzw. Osiedle Saska, które znajduje się na granicy Saskiej Kępy oraz sąsiadującego Gocławia.

W 2016 roku ustanowiono Nagrodę im. Bohdana Lacherta i Józefa Szanajcy, która ma na celu wyróżnienie inwestycji harmonijnie wpisujących się w charakter przedwojennej zabudowy Saskiej Kępy. Inicjatywa ta została zainicjowana przez Stowarzyszenie „ŁADna Kępa”, a drugą edycję nagrody ogłoszono w 2023 roku.

Osoby związane z Saską Kępą

Osobliwości Saskiej Kępy związane są z historią życia mieszkańców tej dzielnicy. W okresie przed II wojną światową oraz po niej, Saską Kępę zamieszkiwało wielu przedstawicieli wolnych zawodów. Wśród nich znaleźli się wojskowi, tacy jak gen. Stanisław Bułak-Bałachowicz, gen. Tadeusz Kutrzeba, płk. Camillo Perini oraz ppor. Konrad Guderski.

Inżynierowie również odgrywali znaczącą rolę w społeczności, do których należeli Władysław Terlecki, Czesław Klarner oraz Władysław Tryliński. W dziedzinie medycyny czołowymi postaciami byli: Ludwik Hirszfeld i Wacław Graba-Łęcki.

Wielu artystów znalazło tu swoje miejsce, zarówno kompozytorzy, jak Witold Lutosławski i Tadeusz Baird, jak i pisarze. Dzielnicę tę zamieszkiwali literaci tacy jak Stefan „Wiech” Wiechecki, Zuzanna Rabska, Mieczysław Guranowski oraz Alina i Czesław Centkiewiczowie.

Wierzchołkiem tej różnorodności są artyści, w tym śpiewacy. Do czołowych wykonawców należeli Józef Korolkiewicz, Eugeniusz Mossakowski oraz Ewa Bandrowska-Turska. Również architektura miała swoich przedstawicieli, w tym znanego architekta Bohdana Lacherta oraz wielu architektów wnętrz, takich jak Stanisław Miedza-Tomaszewski i Władysław Wincze.

Malarze również pozytywnie wpływali na artystyczny krajobraz tej dzielnicy. Można tu było spotkać takie osobistości jak Teresa Roszkowska, Jan Cybis oraz Bronisław Kopczyński. Wśród ceramików wyróżniają się Wanda Gosławska, Zofia Palowa oraz Hanna Żuławska.

Jednak rzeźbiarze, zwłaszcza na ul. Alfreda Nobla, tworzyli znaczącą społeczność artystyczną. Wśród legendarnych nazwisk, które mieszkały w tej okolicy, są Józef Trenarowski, Adam Roman, Józef Gosławski, Kazimierz Bieńkowski oraz Eugeniusz Żarkowski. W tej grupie widnieją także Tadeusz Świerczek oraz Adam Procki.

Poza tym, Saską Kępę zasiedlali również inni, mniej znani mieszkańcy, tacy jak Stanisław Sikora, Stefan Momot, Wojciech Czerwosz, Mieczysław Lubelski, Jerzy Chojnacki oraz Karol Tchorek. W gronie aktorów, którzy nierozłącznie związani byli z tą dzielnicą, powinniśmy wymienić Jana Kobuszewskiego, Zygmunta Hübnera, a także Edmund Wierciński oraz Aleksandra Żabczyńskiego.

Rzeźby i tablice pamiątkowe

Na Saskiej Kępie można spotkać wiele interesujących rzeźb i tablic pamiątkowych, które ozdabiają przestrzeń tej wyjątkowej dzielnicy. Wśród nich szczególną uwagę zwracają popiersia trzech znakomitych Polaków, wykonanych przez lokalnego artystę Stanisława Sikorę. To rzeźby ku czci Stefana Żeromskiego, znajdujące się nieopodal Placu Przymierza, Bolesława Prusa, ulokowane przy liceum jego imienia, oraz Ignacego Jana Paderewskiego, który pomnik ma w sąsiedztwie Ronda Waszyngtona, de facto poza współczesnymi granicami Saskiej Kępy.

Oprócz tych dzieł, są jeszcze inne pomniki, które warto zobaczyć, jak te poświęcone Agnieszce Osieckiej, znajdujące się na rogu ulic Francuskiej i Obrońców, Jerzy Waszyngton przy Rondzie, Adam Mickiewicz na ulicy Kubańskiej, Stefan Starzyński, oraz René Goscinny. Na Wale Miedzeszyńskim, można natrafić na pomnik w formie kapliczki, który zadedykowany jest wszystkim, którzy walczyli przeciwko Szwedom w 1656 roku. Dodatkowo, przy ulicy Egipskiej znajduje się kompozycja „Ad Astra” z 1974 roku, autorstwa Macieja Szańkowskiego.

Na obszarze osiedla Ateńska zachowały się rzeźby, które powstały w ramach plenerów artystycznych, w których uczestniczyli tacy artyści jak Czesław Kozanowski, Adam Myjak czy Ryszard Wojciechowski. Warto również wspomnieć, że do 2019 roku w okolicy skweru Ryskiego stał pomnik gen. Zygmunta Berlinga.

Obok wspomnianych rzeźb, na Saskiej Kępie znajdują się tablice pamiątkowe na domach osób, które odegrały ważne role w historii. W ten sposób uczczono wielu wybitnych mieszkańców, takich jak Witold Lutosławski (ul. Zwycięzców), Konrad Guderski (ul. Saska), Jana Cybisa (ul. Walecznych), Bronisława Tomeckiego (na rogu ul. Zwycięzców i Zakopiańskiej), Władysława Terleckiego (także róg Zwycięzców i Zakopiańskiej), a także Stanisława Sikorę (ul. Obrońców) i Agnieszkę Osiecką (ul. Dąbrowiecka). Szczególną uwagę zwraca tablica poświęcona wizycie Pabla Picassa w Warszawie, umiejscowiona przy ul. Obrońców, oraz ta, która dokumentuje ewakuację uciekinierów z NRD do RFN, znajdująca się przy ul. Dąbrowieckiej.

Transport

W obszarze Saskiej Kępy funkcjonują doskonałe połączenia komunikacyjne, umożliwiające łatwy dostęp do innych części stolicy. W kierunku Śródmieścia prowadzą Most Poniatowskiego oraz Most Łazienkowski. W północnym kierunku dostęp do Wału Miedzeszyńskiego możliwy jest przez Wybrzeże Szczecińskie oraz al. Zieleniecką. Z kolei na wschód prowadzą al. Waszyngtona oraz al. Stanów Zjednoczonych, która jest częścią Trasy Łazienkowskiej. Jeśli chodzi o dojazd do Gocławia, dostępne są przede wszystkim Wał Miedzeszyński oraz ul. Egipska.

W obrębie dzielnicy wyróżniają się kluczowe trasy komunikacyjne, w tym:

• ciąg ul. Francuska – pl. Przymierza – ul. Paryska – ul. Wersalska,
• ciąg ul. Saska – ul. Egipska,
• ul. Zwycięzców,
• al. Stanów Zjednoczonych,
• Wał Miedzeszyński.

W nadchodzących latach jedynym nowym projektem drogowym planowanym w obszarze jest aleja Tysiąclecia (ok. 1,4 km), mająca połączyć Wał Miedzeszyński z Trasą Łazienkowską. Od roku 2012 na terenie Saskiej Kępy funkcjonują stacje systemu Veturilo, natomiast od listopada 2024 roku część tego obszaru będzie objęta strefą płatnego parkowania.

W obrębie Saskiej Kępy funkcjonują także autobusy komunikacji miejskiej, które kursują po wymienionych powyżej ulicach, jak również Międzynarodową, Brazylijską, Ateńską oraz Brukselską. Dodatkowo, Saska Kępa ma dostęp do tramwajów, które łączą ją z innymi częściami miasta – na przykład kierując się do Śródmieścia (Most Poniatowskiego), Grochowa (al. Waszyngtona) oraz Pragi (al. Zieleniecka). Najbliższe stacje metra znajdują się w Centrum, Politechnice oraz przy Stadionie Narodowym, które znajdują się w sąsiedztwie Saskiej Kępy.

Komunikacja miejska zapewnia wygodne połączenia z głównymi dworcami w Warszawie, takimi jak Centralny oraz Wschodni, a także z lokalnymi stacjami kolejowymi, które obsługują ruch lokalny – w tym PKP Powiśle oraz PKP Stadion. Warto dodać, że komunikacja miejska na Saskiej Kepie ma swoje korzenie już w latach 30. XX wieku, kiedy to przez Most Poniatowskiego kursowały tramwaje linii M, 7, 12 i 24 oraz autobus linii S, początkowo do Ronda Waszyngtona, a od września 1936 roku aż do ul. Wersalskiej.

Interesującą informacją historyczną jest to, że przed wybuchem II wojny światowej w pobliżu Saskiej Kępy planowano budowę lotniska komunikacyjnego na Gocławiu, które miałoby częściowo obejmować tereny w granicach administracyjnych dzielnicy.

Tereny zieleni i zbiorniki wodne

Saska Kępa to historyczny obszar, który powstał na miejscu dawnego wiślanego ostrowu. Jego granice obejmują tereny oddzielone od Pragi i Kamionka przez wiślaną łachę, z której część stanowi Jeziorko Kamionkowskie. Z drugiej strony, od wschodu, obszar ten sąsiaduje z nieistniejącym ramieniem Wisły, którego pozostałością jest wspomniane „Jeziorko Gocławskie”. Natomiast na południu przechodzi w Kępę Gocławską. Warto zaznaczyć, że Saska Kępa obejmuje nie tylko obecne administracyjne osiedle, ale również tereny Parku Skaryszewskiego oraz Stadionu Narodowego. Jest to region ściśle związany z Wisłą, znany jako mikroregion etnograficzny Urzecze.

Większość Saskiej Kępy znajduje się na terenie zalewowego tarasu Wiślanej, który dla swojej struktury zbudowany jest z rzecznych utworów korytowych. Obszary te wznoszą się średnio od 3 do 5 metrów nad poziom niskiej wody w Wiśle. Ograniczają je od wschodu tzw. skarpa praska, która wyznacza granicę praskiego tarasu nadzalewowego. W zachodniej części Saskiej Kępy znajduje się powiśle – obszar, który powstał przez przyłączenie kęp i ostrowów do brzegu rzeki. W tym rejonie można zaobserwować bogate zadrzewienia, które były typowe dla dobrze ukształtowanych ostrowów.

Na przestrzeni lat z terenu obszaru Saskiej Kępy przetrwały jedynie pojedyncze stare dęby, gdyż według Polińskiego – niegdyś ten rejon pokryty był prastarym lasem liściastym. Zasoby tego lasu zostały częściowo wykorzystane w czasach insurekcji kościuszkowskiej do budowy praskich fortyfikacji. Dziś Saska Kępa otoczona jest terenami zieleni, w tym od północy przez Park Skaryszewski z Jeziorkiem Kamionkowskim. Od wschodu znajdują się ogrody działkowe położone wzdłuż Kanału Wystawowego, a od południa i zachodu teren ten porasta roślinność wokół Wisły, będąca częścią Obszaru Natura 2000 „Dolina Środkowej Wisły”. Dodatkowo, wzdłuż niemal wszystkich ulic można zobaczyć drzewa posadzone zarówno w prywatnych ogrodach, jak i pomiędzy blokami.

W lipcu 2008 roku powstała plaża na wysokości ul. Krynicznej, z której można dostać się promem Słonka na drugi brzeg Wisły. Park Skaryszewski jest tradycyjnie związany z Saską Kępą, ponieważ południowo-zachodni fragment parku leży na tej samej wyspie, co główna część Saskiej Kępy, a Jezioro Kamionkowskie jest starorzeczem Wisły. Historyczne tereny na północ i wschód od rzeki, obecnie w formie jeziorek, dawniej należały do miejscowości Kamion, a później Skaryszew. Warto również dodać, że w 2010 roku park i przyległy brzeg Wisły, z Stadionem Narodowym, zostały administracyjnie włączone do osiedla Kamionek.

Bezpieczeństwo Saskiej Kępy przed ewentualnymi powodziami zapewnia Wał Miedzeszyński. To ważny element infrastruktury, który chroni ten nisko położony teren przed zalewaniem. W ciągu ostatnich lat największe zagrożenie miało miejsce w czasie powodzi w maju 2010 roku, kiedy to budynki usytuowane w międzywalu uległy podtopieniu. Wtedy poziom rzeki wyniósł 779 cm, co zmusiło do wzmocnienia niżej położonych odcinków wału za pomocą worków z piaskiem.

Instytucje i życie kulturalne

W przeszłości na placu Przymierza funkcjonowało kino Sawa. Niestety, obiekt ten został zamknięty, a jego miejsce zajęły nowe apartamenty wraz z galerią handlową. Warto zauważyć, że przy ulicy Obrońców znajduje się Galeria Sztuk Pięknych vV, a także Doświadczalna Pracownia Litografii. W tej samej okolicy, przy ulicy Jakubowskiej, usytuowany jest Dom Funkcjonalny. Jeszcze dalej, na ulicy Brukselskiej, blisko Ronda Wolframa, działa Klub Kultury Saska Kępa. Instytucja ta funkcjonuje jako filia Centrum Promocji Kultury od września 2011 roku i uzyskała status samodzielnej jednostki w styczniu 2015 roku.

Święto Saskiej Kępy

Osobny artykuł poświęcony temu wydarzeniu dostarcza szczegółów na temat festynu, który odbywa się w dzielnicy od 2006 roku. Święto Saskiej Kępy to uliczny festyn, któremu towarzyszą różnorodne występy artystyczne. Dominująca część wydarzeń ma miejsce na ulicy Francuskiej, która na czas festynu jest zamykana dla ruchu. W trakcie koncertów, które odbywają się w tym okresie, na scenie pojawiali się artyści tacy jak Maryla Rodowicz, Stanisław Sojka, Sława Przybylska czy też Skaldowie. Warto podkreślić, że podczas święta przypominane są także znane postacie związane z tą dzielnicą, co przyciąga uwagę mieszkańców Warszawy.

W miarę jak impreza zyskiwała na popularności, zaczęły pojawiać się kontrowersje związane z jej komercjalizacją i rosnącym naciskiem na aspekt rozrywkowy. Krytyka kierowana jest głównie przez mieszkańców Saskiej Kępy oraz przedstawicieli lokalnych organizacji, którzy wyrażają niepokój o masowy charakter wydarzenia.

Obiekty

Ambasady

Na terenie Saskiej Kępy znajduje się wiele placówek dyplomatycznych, które reprezentują obce państwa. Obok ambasad swoją obecność mają także rezydencje ambasadorów, do których można zaliczyć m.in. rezydencję Turcji przy ul. Królowej Aldony oraz rezydencję Australii przy ul. Ateńskiej.

Kraj	Instytucja	Adres
Algieria	Ambasada Algierskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej	ul. Dąbrowiecka 21
Argentyna	Ambasada Republiki Argentyńskiej	ul. Brukselska 9
Azerbejdżan	Ambasada Republiki Azerbejdżanu	ul. Zwycięzców 12
Brazylia	Ambasada Federacyjnej Republiki Brazylii	ul. Bajońska 15
Egipt	Ambasada Arabskiej Republiki Egiptu	ul. Alzacka 18
Gruzja	Ambasada Gruzji	ul. Kryniczna 2
Hiszpania	Ambasada Królestwa Hiszpanii, Biuro Radcy Handlowego	ul. Genewska 16
Indonezja	Ambasada Republiki Indonezji	ul. Estońska 3/5
Irak	Ambasada Republiki Iraku	ul. Dąbrowiecka 9a
Iran	Ambasada Islamskiej Republiki Iranu	ul. Królowej Aldony 22
Kolumbia	Ambasada Republiki Kolumbii	ul. Zwycięzców 29
Łotwa	Ambasada Republiki Łotewskiej	ul. Królowej Aldony 19
Malezja	Ambasada Malezji	ul. Gruzińska 3
Portugalia	Ambasada Republiki Portugalskiej	ul. Ateńska 37

Kościoły i związki wyznaniowe

Ulica Nobla jest siedzibą kościoła pw. św. Andrzeja Boboli, który jest częścią Parafii Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Ponadto, od roku 2002, na Saskiej Kępie funkcjonuje kolejna parafia rzymskokatolicka – parafia Miłosierdzia Bożego, której kościół znajduje się przy ul. Ateńskiej. Region ten może poszczycić się także Cerkwią Wprowadzenia do Świątyni Przenajświętszej Bogurodzicy, zlokalizowaną przy Prawosławnym Seminarium Duchownym mieszczącym się przy ul. Paryskiej. Dodatkowo, przy ul. Zakopiańskiej usytuowany jest zbór Wolnych Badaczy Pisma Świętego.

Szkoły podstawowe i ponadgimnazjalne

Nazwa Szkoły	Lokalizacja	Notatki
Społeczna Szkoła Podstawowa nr 5 im. Zawiszy Czarnego	ul. Paryska 25
Szkoła Podstawowa nr 143 im. Stefana Starzyńskiego	al. Stanów Zjednoczonych 27
Szkoła Podstawowa nr 168 im. Czesława Niemena	ul. Zwycięzców 44
Szkoła Podstawowa nr 282	ul. Niekłańska 4/24	w Szpitalu Dziecięcym SPZOZ im. prof. Jana Bogdanowicza
Szkoła Podstawowa nr 373 im. Ignacego Jana Paderewskiego	ul. Angorska 2
Szkoła Podstawowa nr 397 im. Bohaterów Olszynki Grochowskiej	ul. Afrykańska 11
Branżowa Szkoła I Stopnia nr 55	al. Stanów Zjednoczonych 24	Zespół Szkół Łączności w Warszawie
Technikum Chemiczne nr 3 im. prof. dra Józefa Zawadzkiego	ul. Saska 78	Zespół Szkół nr 21
Technikum Łączności im. prof. Janusza Groszkowskiego	al. Stanów Zjednoczonych 24	Zespół Szkół Łączności w Warszawie
IV Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza	ul. Saska 59
Liceum Ogólnokształcące Niepubliczne dla Dorosłych nr 16	ul. Angorska 2
Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące Niepubliczne dla Dorosłych nr 18	ul. Angorska 2
XXXV Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Bolesława Prusa	ul. Zwycięzców 7/9
LXXXVII Liceum Ogólnokształcące im. gen. Leopolda Okulickiego	ul. Saska 78	Zespół Szkół nr 21
XCVI Liceum Ogólnokształcące im. Agnieszki Osieckiej	al. Stanów Zjednoczonych 24	Zespół Szkół Łączności w Warszawie
Lycée Français de Varsovie	ul. Walecznych 4/6

Uczelnie

Instytucja	Lokalizacja
Prawosławne Seminarium Duchowne w Warszawie	ulica Paryska 27

Urzędy pocztowe

Nazwa	Adres
Warszawa 33 – Urząd pocztowy	al. Jerzego Waszyngtona 26
Urząd pocztowy Warszawa 105	ul. Francuska 11 A
Urząd pocztowy nr 111 w Warszawie	ul. Zwycięzców 46
Urząd pocztowy Warszawa 117	ul. Egipska 7

Obiekty sportowe

W obszarze Saskiej Kępy można znaleźć wiele obiektów sportowych, w tym:

• Stadion Narodowy zlokalizowany przy Rondzie Waszyngtona,
• Ośrodek Sportu i Rekreacji – Środowiskowa Hala Sportowa SASKA, przy ul. Saskiej,
• Międzyszkolny Ośrodek Sportowy nr 2 mieszczący się przy ul. Wał Miedzeszyński.

Na przestrzeni Saskiej Kępy znajdują się również: jedna plenerowa siłownia miejska przy ul. Algierskiej oraz trzy stacje warszawskiego roweru publicznego Veturilo. Dwie z nich znajdują się blisko ul. Walecznych – jedna na rogu Francuskiej, a druga na rogu Międzynarodowej; trzecia znajduje się na rogu Afrykańskiej i Egipskiej. Należy również wspomnieć o dwóch kolejnych stacjach zlokalizowanych w pobliżu stadionu narodowego oraz przy Wybrzeżu Szczecińskim.

Siedziby organizacji społecznych

• Białoruski Dom w Warszawie przy ul. Krynicznej,
• Polski Związek Ornitologiczny przy ul. Lipskiej,
• Obwód Praga-Południe ZHR znajdujący się przy ul. Jakubowskiej,
• Stowarzyszenie Polskich Kombatantów Obrońców Ojczyzny, również przy ul. Jakubowskiej,
• Dom Pomocy Społecznej im. Matysiaków przy ul. Arabskiej,
• Konfederacja Pracodawców Polskich, która znajduje się przy ul. Brukselskiej,
• Fundacja Urszuli Jaworskiej – Bank Dawców Szpiku Kostnego przy ul. Międzynarodowej,
• Dzienny Dom Pomocy Społecznej przy ul. Walecznych,
• Fundacja Świętego Jana Jerozolimskiego przy ul. Królowej Aldony,
• Fundacja Dzieci Niczyje przy ul. Katowickiej,
• Dom Niewidomego Dziecka (filia Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi w Laskach) przy ul. Obrońców,
• Stowarzyszenie Pomocy Młodzieży Młodzież Polska przy ul. Saskiej,
• SELF – Pracownia Psychoterapii i Psychoedukacji mieszcząca się przy ul. Walecznych,
• Zrzeszenie Osób Objętych Dekretem Warszawskim Dekretowiec, które znajduje się przy ul. Dąbrowieckiej,
• Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Niderlandzkiej i Fundacja Dom Holenderski przy ul. Katowickiej,
• Fundacja KOS – Korpus Ochotników Specjalistów przy ul. Francuskiej,
• Stowarzyszenie „Saska Kępa” przy Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej Pracowników Kultury, ul. Francuska,
• Fundacja Ocean Marzeń przy ul. Czeskiej,
• Fundacja Edukacji Międzykulturowej przy ul. Zwycięzców,
• Ośrodek Dzienny Warszawskiego Koła Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym,
• Stowarzyszenie ŁADna Kępa.

Inne

• Siedziba Samorządu Mieszkańców Saskiej Kępy,
• Departament Nadzoru nad Aplikacjami Prawniczymi Ministerstwa Sprawiedliwości przy ul. Zwycięzców,
• Kancelaria Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy Pragi-Południe przy ul. Saskiej,
• Zakład Wodociągu Praskiego przy ul. Brukselskiej,
• Gruba Kaśka,
• Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa przy ul. Saskiej,
• Szpital Dziecięcy im. prof. dr. med. Jana Bogdanowicza przy ul. Niekłańskiej,
• Ognisko Pracy Pozaszkolnej nr 2, zlokalizowane przy ul. Nobla (dawniej XIV Ogród Jordanowski). Na obszarze ogrodu od 2010 roku znajduje się nowy budynek, w którym mieszczą się m.in. sala informatyczna oraz siłownia. Jest to przestrzeń, której konstrukcja umożliwia dzieciom korzystanie z dachu zimą do zjeżdżania na sankach,
• Galeria Handlowa Saska Kępa przy ul. Zwycięzców.

Warto również wspomnieć, że w 2004 roku na obszarze Saskiej Kępy wyznaczono geodezyjny środek Warszawy. Czasami uznawany jest on za geograficzny. Punkt zlokalizowany przy adresie budynku Paryska 35 został wyznaczony ze względu na powiększenie granic miasta o nowy obszar, któremu nadano status dzielnicy Wesoła. Przewiduje się, że ze względu na dalszy rozwój aglomeracji warszawskiej ów geodezyjny środek ulegnie wkrótce ponownemu przesunięciu.

Saska Kępa w kulturze

Saska Kępa jest ważnym miejscem w polskiej kulturze, bowiem pojawia się w wielu utworach muzycznych. Na przykład, utwór „Czas nas zmienia” wykonuje Jerzy Połomski, a także w znanej piosence „Małgośka”, którą śpiewa Maryla Rodowicz, napisaną przez Agnieszkę Osiecką. Oprócz muzyki, Saska Kępa jest tłem dla licznych powieści, takich jak „Stawiam na Tolka Banana” Adama Bahdaja oraz „Klasa pani Czajki,” „LO-teria”, „Tropiciele” i „Dzika” autorstwa Małgorzaty Karoliny Piekarskiej.

Dodatkowo, obszar ten został uwieczniony w noweli „Na Saskiej Kępie” autorstwa Bolesława Prusa. Charakterystyczne sceny Saskiej Kępy można zobaczyć na dziele malarza Franciszka Kostrzewskiego zatytułowanym „Cyrk na Saskiej Kępie” z 1852 roku. Nieco późniejszy, bo z 1884 roku, jest rysunek Aleksandra Gierymskiego o nazwie „Prado na Saskiej Kępie w Warszawie”.

Warto wspomnieć, że w 1988 roku powstał film „Romeo i Julia z Saskiej Kępy” w reżyserii Edwarda Skórzewskiego, który również przyczynił się do popularyzacji tej dzielnicy. Dzięki tym różnorodnym dziełom sztuki Saska Kępa zyskała trwałe miejsce w polskiej kulturze i literaturze.

---

Oceń: Saska Kępa

---