Aleksander Gierymski

Kultura i sztuka

Ignacy Aleksander Gierymski, urodzony 30 stycznia 1850 roku w Warszawie, stanowi jedną z kluczowych postaci polskiego malarstwa. Jego twórczość przynależy do nurtu realizmu, a zarazem jest interpretowana jako krok w stronę polskiego impresjonizmu. Zmarł w Rzymie, w okresie od 6 do 8 marca 1901 roku, pozostawiając po sobie bogaty dorobek artystyczny.

Aleksander Gierymski był nie tylko utalentowanym malarzem, lecz także rysownikiem i luministą, a jego prace charakteryzują się szczegółowym podejściem do światła i koloru. Ciekawym aspektem jego życia artystycznego jest to, że był młodszym bratem innego wybitnego artysty, Maksymiliana Gierymskiego, co może rzucać światło na kontekst jego działań twórczych.

Życiorys

Aleksander Gierymski, znany polski malarz, rozpoczął swoją edukację artystyczną w 1867 roku, kończąc III Gimnazjum w Warszawie. W tym samym czasie zainicjował studia w Klasie Rysunkowej w Warszawie, gdzie był uczniem Rafała Hadziewicza. Między 1868 a 1872 rokiem przebywał w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, gdzie zgłosił się do Antikenklasse, uzyskując immatrykulację 14 stycznia 1869 roku. Tam studiował pod okiem Carla Theodora von Piloty’ego i Hermanna Anschütza. Ukończenie tej uczelni przyniosło mu zasłużony złoty medal, który otrzymał za swoją dyplomową pracę zatytułowaną Kupiec wenecki.

W 1869 roku artysta podjął współpracę z bratem, uczęszczając do prywatnej pracowni Franza Adama. W tym okresie Gierymski zaczął działać jako ilustrator dla warszawskich czasopism, takich jak „Kłosy” i „Tygodnik Ilustrowany”, a później również z niemieckimi i austriackimi publikacjami. Towarzyszył również choremu bratu w jego kuracjach w alpejskich miejscowościach. W latach 1873–1874 przebywał we Włoszech, głównie w Rzymie, gdzie powstały jego pierwsze znane dzieła, Austeria rzymska oraz Gra w mora. Oba obrazy zastały zaprezentowane w Zachęcie na początku 1875 roku, zdobywając uznanie zarówno publiczności, jak i krytyków.

W drugiej połowie 1875 do 1879 roku Gierymski ponownie osiedlił się w Rzymie, gdzie intensywnie rozwijał swoje umiejętności artystyczne. Wówczas powstał obraz W altanie, który zapowiadał impresjonizm. Ten utwór poprzedzony został wieloma studiami przygotowawczymi, takimi jak Cylinder na stole i Pan w czerwonym fraku. Temat obrazu, przedstawiający spotkanie towarzyskie w kostiumach XVIII wieku w oświetlonej słońcem altanie, umożliwił malarzowi zgłębianie relacji między kolorem a światłem. W wyniku tych badań artysta zbliżył się do francuskich impresjonistów, których twórczości najprawdopodobniej jeszcze nie znał.

Najbardziej płodny okres w twórczości Gierymskiego przypada na lata 1879–1888. W tym czasie przebywał w Warszawie i współpracował z grupą młodych artystów oraz literatów, którzy skupiali się wokół tygodnika „Wędrowiec”. Na potrzeby tego pisma gospel-artystą był Stanisław Witkiewicz, który wspierał malarza w wysiłkach na rzecz uznania jego sztuki w społeczeństwie.

Obrazy Gierymskiego z tego warszawskiego okresu, takie jak Pomarańczarka, Brama na Starym Mieście, Przystań na Solcu oraz Trąbki, przedstawiały życie biedoty Powiśla i Starówki. Niestety, jego wielkie osiągnięcia artystyczne nie były dostatecznie docenione przez ówczesne polskie społeczeństwo. Niezrozumiany oraz niedoceniony, artysta w 1888 roku opuścił Warszawę, przebywając przez większość czasu w Niemczech i Francji. Ta zmiana środowiska znacznie wpłynęła na jego twórczość, którą zaczęły charakteryzować mniej osobiste tematy. Jego nowe zainteresowania obejmowały pejzaż, co zaowocowało dziełami takimi jak widoki zamku Kufstein i Fragment Rotenburga, a także krajobrazy nadmorskie. W tym okresie Gierymski często malował nokturny, co pozwoliło mu badać złożone kwestie związane ze sztucznym oświetleniem, jak Nokturny monachijskie, Opera paryska w nocy oraz Zmierzch nad Sekwaną.

W latach 1893–1895 krótko przebywał w Polsce, starając się o katedrę malarstwa w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, co zaowocowało nowym przypływem zainteresowań życiem ludzkim. W tym czasie stworzył obraz Trumna chłopska. Ostatnie lata życia artysta spędził głównie we Włoszech, z których pochodziły takie dzieła jak Wnętrze bazyliki San Marco w Wenecji, Piazza del Popolo w Rzymie, a także widoki Werony.

Gierymski charakteryzował się chłodnym spojrzeniem naturalisty, mimo burzliwej natury swojego temperamentu. Choć ostatnie dni swojego życia spędził w szpitalu dla psychicznie chorych, po sobie pozostawił unikalne dzieło. Jego obrazy nawiązują do realizmu, jak w dziełach Courbeta, poruszając wątki bliskie codziennemu życiu. Przykładem może być Święto Trąbek (pierwsza wersja z 1884 roku).

Zmarł pomiędzy 6 a 8 marca 1901 roku w Rzymie, w szpitalu psychiatrycznym przy via Lungara. Pochowany został 9 marca 1901 roku na cmentarzu Campo Verano w Rzymie.

Wybrane dzieła

W dorobku Aleksandra Gierymskiego można znaleźć wiele znakomitych dzieł, które odzwierciedlają jego talent i wrażliwość artystyczną. Oto niektóre z nich:

  • Żydówka sprzedająca owoce (1880),
  • Żydówka z cytrynami (1881), Muzeum Śląskie w Katowicach,
  • Żydówka z pomarańczami (1881), Muzeum Narodowe w Warszawie (dzieło to zostało zrabowane w 1944, odnalezione w Niemczech w 2010 i odzyskane w 2011),
  • W altanie (1882), Muzeum Narodowe w Warszawie,
  • Powiśle (1883), Muzeum Narodowe w Krakowie, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach,
  • Święto trąbek I (1884), Muzeum Narodowe w Warszawie,
  • Piaskarze (1887), Muzeum Narodowe w Warszawie,
  • Święto trąbek (1890), Muzeum Narodowe w Krakowie, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach,
  • Plac Wittelsbachów w Monachium w nocy (1890), Muzeum Narodowe w Warszawie,
  • Ulica nocą (1890), Lwowska Galeria Sztuki,
  • Luwr nocą (1892),
  • Wieczór nad Sekwaną (1892–1893), Muzeum Narodowe w Krakowie, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach,
  • Dziewczyna z Bronowic (1893–1894), Muzeum Narodowe w Krakowie,
  • Trumna chłopska (1894–1895), Muzeum Narodowe w Warszawie,
  • Chłop z Bronowic (około 1895), Muzeum Narodowe w Krakowie,
  • Ogród włoski (1895-1897), Muzeum Górnośląskie w Bytomiu,
  • Fragment Rotenburga (1896–1897), Muzeum Narodowe w Warszawie,
  • Chłopiec niosący snop (1895), Muzeum Narodowe we Wrocławiu,
  • Katedra w Amalfi (1897–1898), Muzeum Narodowe w Kielcach,
  • Jezioro o zachodzie słońca (1900), własność prywatna,
  • Pinie przy Villa Borghese w Rzymie (1900), Muzeum Narodowe w Krakowie, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach,
  • Morze (1901), Muzeum Narodowe w Warszawie.

Upamiętnienie

Aleksander Gierymski ma zapewnione liczne formy upamiętnienia w różnych miastach Polski. Patrzmy na nie z należnym szacunkiem.

  • Jest patronem ulic w takich miejscach jak Warszawa,
  • Katowice,
  • Częstochowa,
  • oraz Kielce.

Dodatkowo, jego wizerunek można znaleźć na monetach kolekcjonerskich, w tym na wyemitowanej w 2006 roku monecie o nominale 20 zł.

Przypisy

  1. Ulice Twojego Miasta | Warszawa | Gierymskiego Aleksandra. ulicetwojegomiasta.pl. [dostęp 19.09.2023 r.]
  2. Moneta 20 zł Aleksander Gierymski. Numizmatyczny.Com. [dostęp 19.09.2023 r.] (pol.).
  3. AleksandraA. Krypczyk AleksandraA., Aleksander Gierymski (1850–1901); Święto Trąbek, 1890, 2010 [dostęp 05.08.2018 r.] (pol.). Brak numerów stron w książce
  4. Pogrzeb Gierymskiego Czas 1901 nr 61 z 14.03.1901 r. s. 2
  5. Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 183.
  6. I. Królewska Akademia Sztuk Pięknych..., [w:] H.H. Stępień H.H., M.M. Liczbińska M.M., Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914 (materiały źródłowe), wyd. II, Kraków: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Chors, 1994, s. 9, ISBN 83-903086-1-4.

Oceń: Aleksander Gierymski

★★★★★
Średnia ocena:4.8 Liczba ocen:9