Most Poniatowskiego

---

Opis

Początki koncepcji mostu, który miał się znajduje w przedłużeniu alei Jerozolimskiej, sięgają lat 70. XIX wieku. Budowla, która powstała na podstawie projektu inżynierów Mieczysława Marszewskiego, Bronisława Plebińskiego oraz Wacława Paszkowskiego, została wzniesiona w latach 1904–1914, chociaż niektóre źródła podają datę 1904–1913. Architektoniczną oprawę mostu oraz wiaduktu zaprojektował Stefan Szyller. Wieżyczki usytuowane przy wjeździe miały pełnić rolę obronną i zostały zaprojektowane na zlecenie rosyjskich władz wojskowych. W projekcie oraz budowie mostu brali również udział inżynierowie: Stanisław Kozierski i Kazimierz Grabowski.

Budowa nowego mostu była największą inwestycją miejską od czasu wprowadzenia systemu kanalizacji. Całkowita długość trasy mostowej, włączając dojazdy, wynosiła 3542 metry, w tym most mierzył 506 m, a wiadukt, który przedłuża się nad Powiślem, osiągnął długość 700 m, będąc częścią Alej Jerozolimskich. Północny ślimak, łączący most z wiaduktem, został posadowiony na betonowej płycie ze względu na podłoże, które stanowiło wieloletnie wysypisko śmieci, niewystarczające do utrzymania budowli. Most, składający się z ośmiu przęseł stalowych, opartych na kamiennych filarach, został otwarty dla ruchu 8 czerwca 1913 roku, a jego formalne otwarcie, wraz z wiaduktem, miało miejsce 4 stycznia 1914 roku (choć według innych źródeł to 6 stycznia). Był to czwarty stały most w Warszawie, choć mieszkańcy potocznie określali go jako Trzeci Most z uwagi na dwa wcześniejsze mosty przy Cytadeli – drogowy z 1875 oraz kolejowy z 1908. Głównym wykonawcą prac budowlanych było przedsiębiorstwo K. Rudzki i S-ka.

W trakcie realizacji inwestycji doszło do poważnego skandalu korupcyjnego, w wyniku którego Mieczysław Marszewski, odpowiedzialny za projektowanie i budowę, przyjął łapówki w wysokości około 100 tys. rubli. Po przeprowadzeniu śledztwa Marszewski został usunięty z zajmowanych funkcji, skazany na karę pozbawienia wolności oraz zobowiązany do zwrotu uzyskanych korzyści materialnych. Most odegrał istotną rolę w rozwoju obszarów takich jak Saska Kępa oraz Grochów. W związku z jego budową wytyczono m.in. obecny układ al. Zielenieckiej.

Incydent mający miejsce 5 sierpnia 1915 roku, kiedy to wycofujące się wojska rosyjskie wysadziły górne części dwóch filarów mostu, przyczynił się do dalszych zawirowań. Niemcy, którzy zastąpili zniszczone fragmenty prowizorycznym drewnianym pomostem, wzmocnionym stalową konstrukcją paraboliczną, doświadczyli jeszcze większych problemów, gdy po zakończeniu budowy most spłonął. Po zakończeniu II wojny światowej nowy konflikt interesów wystąpił między miastem a Ministerstwem Skarbu w sprawie finansowania odbudowy mostu. Ostatecznie, w ramach porozumienia, koszty podzielono na pół. Odbudowa mostu miała miejsce w latach 1921–1927, a wykonawcą tej inwestycji była ponownie spółka K. Rudzki. W 1925 roku otwarto jedną jezdnię dla ruchu, a most na całej szerokości oddano do użytku w 1927 roku.

W trakcie przewrotu majowego, 12 maja 1926 roku, miało miejsce spotkanie prezydenta Stanisława Wojciechowskiego z marszałkiem Józefem Piłsudskim na moście, zainicjowane przez prezydenta. Chociaż nie osiągnięto żadnego porozumienia, doszło do zaciętych starć pomiędzy zwolennikami rządu Wincentego Witosa a Piłsudskim. W czasie drugiej wojny światowej most przyjął niemiecką nazwę Neue Brücke. 1 sierpnia 1944 roku, podczas Powstania Warszawskiego, obie strony walczyły o zdobycie przyczółków mostu, jednak atak powstańców został odparty, co skutkowało tragicznymi konsekwencjami. 13 września 1944 roku most został wysadzony przez Niemców w obawie przed połączeniem sił radzieckich i polskich. Całkowitemu zniszczeniu uległy cztery stalowe przęsła oraz jedno żelbetowe przęsło wiaduktu.

Po wojnie most odbudowano według projektu Stanisława Hempla; jednak 4 grudnia 1945 roku wydarzyła się katastrofa budowlana, w wyniku której do wody runęło siedem łuków trzeciego przęsła, co skutkowało śmiercią jednego montera i rannymi dziewięcioma osobami. Most ponownie oddano do użytku 22 lipca 1946 roku, co umożliwiło uruchomienie pierwszego po wojnie tramwajowego połączenia przez Wisłę. Tego samego dnia, pod wiaduktem mostu, otwarto również tymczasową zajezdnię tramwajową „Solec”. Zajezdnia położona była od strony al. 3 Maja i oferowała pełną obsługę pozwalającą na przyjęcie 25 wagonów. Wysoka potrzeba na wodę pitną dla lewobrzeżnej części miasta skutkowała zainstalowaniem dla mostu odpowiednich instalacji wodociągowych, które połączyły most z miejską infrastrukturą wodociągową.

Do momentu otwarcia mostu Śląsko-Dąbrowskiego w 1949 roku, Poniatowski był jedynym mostem, który umożliwiał tramwajowe połączenie części miasta położonej na lewym brzegu Wisły z Pragą. W 1949 roku, pod nadzorem inż. Tadeusza Chylińskiego z Instytutu Lotnictwa, przeprowadzono szczegółowe pomiary tensometryczne w celu oceny naprężeń w konstrukcji mostu. Po odbudowie most stracił część swojego pierwotnego wyglądu; ozdobne balustrady zostały zastąpione prostymi stalowymi siatkami, a niektóre kamienne ławki, które znajdowały się na filarach, nie zostały przywrócone do użytku. Ślady oryginalnych ławek można dostrzec jedynie w nurtach Wisły, zwłaszcza podczas niskiego stanu wody.

Na początku lat 60. XX wieku, w wyniku likwidacji torów tramwajowych na ulicach Solec i Książęcej, zajezdnia „Solec” została wyburzona, a tramwaje przeniesiono do nowo otwartej zajezdni „Mokotów“. W kolejnych dekadach, w latach 60. oraz pierwszej połowie 70. most był częścią dróg międzynarodowych E8 i E81. Po otwarciu Trasy Łazienkowskiej w 1974 roku, ruch kołowy na moście Poniatowskiego zmniejszył się o 25%. W okresie 1963-1966 zbudowano dodatkową łącznicę z Wisłostradą, a most został poszerzony o 4 metry, co spowodowało likwidację kamiennych wnęk oraz chodników. Podczas kolejnych prac remontowych w latach 1985–1990 całkowicie wymieniono konstrukcję stalową wiaduktu na szerszą oraz zmodernizowano betonowe elementy, które na nowo otrzymały pierwotny wygląd. Zainstalowano również drugą łącznicę po stronie praskiej, prowadzącą w kierunku Wału Miedzeszyńskiego, oraz podniesiono torowisko tramwajowe. Na czas tego remontu zbudowano tymczasowy most Syreny, znajdujący się na północ od Poniatowskiego.

W 2002 roku, pod arkadami mostu po stronie śródmiejskiej, otwarto Centrum Handlowe Arkada, które obecnie oferuje ponad sto sklepów i usług. Ostatnie prace konserwacyjne, odbywające się w latach 2004–2005, objęły również wieżyczki, które zyskały nowy blask, a pierwsze cztery pawilony wiaduktu zostały odnowione. W scenerii obu wieżyczek, przy Muzeum Wojska Polskiego, powrócił umieszczony kartusz herbowy z wizerunkiem Syreny. W latach 2011–2014 przeprowadzono prace poszukiwawcze, które zaowocowały wydobyciem z dna Wisły fragmentów przęsła o niewielkich rozmiarach oraz ciężarze przekraczającym 20 ton. Fragment ten w 2013 roku został wyeksponowany na terenie Instytutu Badawczego Dróg i Mostów. W 2021 roku, murowany fragment mostu, który zabezpieczył instytut, przekazano miastu, gdzie w towarzystwie elementów mostów Kierbedzia oraz pod Cytadelą, zyskał on swoje honorowe miejsce w pobliżu mostu Świętokrzyskiego, przy zbiegu ul. Tamka oraz Zajęczej.

Nad przeciwną stroną mostu można zauważyć bardzo popularną plażę Poniatówka, która w 2017 roku została wyposażona w kompleks trzech boisk do siatkówki oraz urządzenia do street workoutu. Również w 2021 roku na moście i wiadukcie zainstalowano sześć fotoradarów, a w 2022 roku w wieżyczkach przy ulicy Solec uruchomiono dwie windy, zwiększając komfort użytkowników.

Upamiętnienia

W okolicach Mostu Poniatowskiego znajdują się istotne upamiętnienia historyczne, które nawiązują do dramatycznych wydarzeń, jakie miały miejsce podczas II wojny światowej.

Jednym z najważniejszych punktów jest płyta z piaskowca, która honoruje żołnierzy 10 Pułku Piechoty. Żołnierze ci polegli w heroicznych zmaganiach o wyzwolenie Warszawy we wrześniu 1944 roku. Płyta ta znajduje się przy wjeździe na most od strony praskiej, co czyni ją ważnym miejscem pamięci.

Kolejnym wyjątkowym symbolem jest Tablica Tchorka, która upamiętnia tragiczne wydarzenia egzekucji przeprowadzonej przez Niemców. Dotyczy ona grupy powstańców z III zgrupowania „Konrad”, która miała miejsce w sierpniu 1944 roku. Ta tablica została umieszczona w drugiej połowie lat 70. na filarze wiaduktu przy Wybrzeżu Kościuszkowskim.

Te upamiętnienia stanowią ważne przypomnienie o heroizmie i poświęceniu ludzi, którzy walczyli o wolność stolicy Polski.

Inne informacje

Most Poniatowskiego jest nie tylko ważnym elementem warszawskiego krajobrazu, ale również zyskał szczególne uznanie w kulturze. Został uwieczniony w wielu produkcjach filmowych, w tym przez Stanisława Ignacego Witkiewicza. W jego filmie komediowym „Witkacy z Niną w Warszawie” z 1927 roku, zarówno sylwetka mostu, jak i sceny grupowe na nim zostały zręcznie sfilmowane, prezentując jednocześnie samego Witkacego oraz jego małżonkę, Jadwigę.

Co więcej, Most Poniatowskiego zyskał honorowe miejsce na jednym z czterech znaczków pocztowych, które zostały wydane w 2008 roku przez Pocztę Polską w serii pod nazwą „Mosty w Polsce”. Inne mosty, które znalazły się w tej emisji, to most im. Ernesta Malinowskiego w Toruniu, most spawany w Maurzycach oraz most Siekierkowski w Warszawie.

---

Oceń: Most Poniatowskiego

---