Cytadela Warszawska

Twierdze

Cytadela Warszawska to imponująca twierdza usytuowana w stolicy Polski, która została zbudowana w latach 1832–1834. Ta monumentalna budowla miała kluczowe znaczenie po upadku powstania listopadowego, ponieważ stała się miejscem kontroli oraz pacyfikacji całej Warszawy, będącej wówczas sercem polskiego ruchu niepodległościowego.

Warto zauważyć, że Cytadela pełniła również funkcję więzienia śledczego w X Pawilonie, gdzie przetrzymywano wielu polskich działaczy narodowych oraz rewolucjonistów. To również miejsce stanowiło arenę egzekucji, będąc jednym z najważniejszych symboli walki o wolność w historii Polski.

Cytadela jest centralnym elementem zespołu obronnego Twierdzy Warszawa. W jej murach znajdują się także znaczące placówki kulturalne, takie jak Muzeum Wojska Polskiego oraz Muzeum Historii Polski, które przyciągają zarówno turystów, jak i miłośników historii.

Historia

Budowa

Cytadela Warszawska została zbudowana na polecenie cara Mikołaja I po zakończeniu powstania listopadowego. Jej celem było monitorowanie oraz kontrolowanie ruchów niepodległościowych w Warszawie. W okresie zaborów rosyjskich, forteca była określana mianem Cytadeli Aleksandrowskiej (Александровская цитадель).

Projekt twierdzy opracował generał major Iwan Dehn, inspirowany cytadelą z Antwerpii. Rozpoczęcie budowy miało miejsce 31 maja 1832 roku na obszarze dawnego folwarku Fawory oraz konwiktu pijarów. Kamień węgielny został wmurowany przez feldmarszałka Iwana Paskiewicza, namiestnika Królestwa Polskiego.

Teren twierdzy zajmował około 36 ha i miał kształt zbliżony do pięcioboku. Najdłuższa strona przylegała do skarpy wiślanej. Cytadela Aleksandrowska składała się z trzech bastionów i kilku półbastionów, a także fosy, która była okrążona przez kaponiery, a dnem fosy początkowo poprowadzono mur Carnota. W dalszym ciągu, w 1835 roku, na prawym brzegu Wisły wybudowano fort Śliwickiego, który stanowił silne umocnienie w regionie.

Podczas budowy zaangażowano tysiące robotników z Rosji, co przyczyniło się do znacznych zniszczeń w okolicznych zabudowaniach, a także wysiedlenia mieszkańców. Do uroczystego otwarcia twierdzy doszło 4 maja 1834 roku. Centrum dowodzenia również znajdowało się w Cytadeli, gdzie powołano Komisję Śledczą do rozpatrywania przestępstw politycznych w Królestwie Polskim. W latach 1834-1835 na terenie Cytadeli wzniesiono cerkiew św. Aleksandra Newskiego.

Prace modernizacyjne zakończono w 1874 roku. Całkowity koszt budowy wyniósł 11 milionów rubli, co jest równowartością 8,5 tony złota. Te ogromne wydatki miały negatywny wpływ na gospodarkę Królestwa Kongresowego.

W okresie pokoju na stałe stacjonowało tam 5 tys. żołnierzy, ale w czasie powstania styczniowego ich liczba wzrosła do 16 tys. Cytadela dysponowała dużą ilością dział, które mogły obejmować zasięgiem całe Stare i Nowe Miasto. Otaczające ją kazamaty więzienne mogły pomieścić około 2940 osób.

Na ziemi cytadeli odbywały się egzekucje najważniejszych działaczy niepodległościowych, w tym m.in. Romualda Traugutta i Henryka Barona. Symboliczne groby ofiar znajdują się na cmentarzu przy Bramie Straceń.

Modernizacja

Cytadela nigdy nie spełniała funkcji obronnej w tradycyjnym rozumieniu. Przeznaczono ją do zapewniania spokoju i kontroli w Warszawie. Dowodzą tego takie okoliczności jak pokrycie kaponier blachą bez maskującej warstwy ziemi oraz brak odpowiedniej artylerii. Aby zwiększyć zdolności obronne, w latach 50. i 60. XX wieku dodano pięć fortów, w tym Siergieja oraz Aleksieja, a także umocnioną baterię nad brzegiem Wisły.

Najstarsze budowle to ceglane działobitnie otoczone fosą, podczas gdy późniejsze struktury miały formę lunet. W sieci umocnień istniała także poterna prowadząca do Fortu Gieorgija oraz system tuneli kontrminowych wokół Fortu Władimira.

W 1915 roku, po zajęciu Cytadeli przez Niemców, zainstalowano tam radiostację „Telefunken”. Po wojnie, w listopadzie 1918 roku, Polacy przejęli ją, a stamtąd nadano depeszę Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego o odrodzeniu niepodległości Polski. W trakcie Bitwy Warszawskiej w 1920 roku, radiostacja nadawała teksty Nowego Testamentu, zakłócając komunikację radziecką przez 36 godzin. Działała do 1925 roku, kiedy to zdemontowano ją przed rokiem 1935.

Okres międzywojenny i II wojna światowa

Po odzyskaniu wolności, Cytadelę objęło Wojsko Polskie, które stacjonowało tam do września 1939 roku. W skład dowództwa wchodził płk piechoty Stanisław Szurig. W dniu 13 października 1923 roku miało miejsce zamach na Cytadelę, gdy w wyniku wybuchu straciło życie 28 osób.

W czasach międzywojennych, w czasie rozbudowy Żoliborza, zniszczono część istniejących fortów. Do 1939 roku w Cytadeli stacjonowały różne jednostki, takie jak 21 Pułk „Dzieci Warszawy” oraz 30 Pułk Strzelców Kaniowskich. W czasie powstania warszawskiego, Cytadela blokowała połączenia między zgrupowaniami Armii Krajowej na Żoliborzu i Starym Mieście.

Po 1945

W 1945 roku Cytadela stała się siedzibą dowództwa Warszawskiego Okręgu Wojskowego, a obecnie część jej terenów wciąż pozostaje w posiadaniu Wojska Polskiego. Obejmuje to dowództwo Wojsk Lądowych oraz 3 batalion zabezpieczenia, w tym Kompanię Reprezentacyjną. W okresie powojennym, zniszczono dwie z kaponier twierdzy, a w 1950 roku utworzono park znany jako park Fosa i Stoki Cytadeli, z pomnikiem-mauzoleum trzech żołnierzy.

Na terenie Cytadeli mieści się także Muzeum Wojska Polskiego (MWP), Muzeum Historii Polski (MHP) oraz Muzeum Katyńskie, a kompleks zaprojektowany przez WXCA ma rozbudowane zaplecze wystawowe. Na terenie znajduje się 40 tys. metrów kwadratowych powierzchni przeznaczonej na ekspozycje, w tym planowana jest budowa nowych dróg i parkingów.

W związku z modernizacją w latach 2016-2017, powstał nowy wjazd przy ul. Wybrzeże Gdyńskie. Podczas prac odkryto ludzkie szczątki, co opóźniło zakończenie inwestycji.

Upamiętnienie

Martyrologia Polaków, którzy byli osadzani, więzieni oraz mordowani w cytadeli w okresie zaboru carskiego, znajduje swoje upamiętnienie na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Na jednej z tablic umieszczono inskrypcję: „CYTADELA WARSZAWSKA 1833 – 1915”.

Filmy

Wśród wyjątkowych produkcji filmowych związanych z Cytadelą Warszawską, można znaleźć interesujące pozycje, które przybliżają widzom historię tego miejsca oraz wydarzenia z nim związane.

  • Miejsca przeklęte: Cytadela Warszawska (2008), odc. 6, 24 min.
  • Polska i świat z historią w tle: Twierdza Warszawa (2011), odc. 29, 20 min.

Przypisy

  1. a b Michał Wojtczuk. Wjazd na Cytadelę prawie gotowy. „Gazeta Stołeczna”, 01-02.04.2017 r.
  2. Anna Dąbrowska: Największe wojskowe muzeum Europy. [w:] Polska Zbrojna [on-line]. polska-zbrojna.pl, 04.11.2012 r. [dostęp 25.10.2014 r.]
  3. Nowa siedziba Muzeum Wojska Polskiego. Ministerstwo Obrony Narodowej, 18.10.2006 r. [dostęp 28.01.2008 r.]
  4. Kirył Sokoł, Aleksander Sosna: Cerkwie w centralnej Polsce 1815–1915. Białystok: Fundacja Sąsiedzi, 2011 r. s. 137. ISBN 978-83-931480-2-8.
  5. Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, s. 142. ISBN 83-7005-211-8.
  6. Zygmunt Stępiński: Gawędy warszawskiego architekta. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984 r. s. 150. ISBN 83-03-00447-6.
  7. Nekrolog. „Polska Zbrojna”. 128, s. 4, 10.05.1935 r. Warszawa.
  8. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 39 z 13.10.1920 r. s. 992.
  9. Dziennik Rozkazów Wojskowych, 1919 r. R. 2, nr 47, s. 1127.
  10. Stała Komisja Wojenno-Śledcza, AGAD, opis zespołu, wstęp. baza.archiwa.gov.pl. Archiwum Główne Akt Dawnych, Nr zespołu: 241 / 0 Karta: A opis zespołu.

Oceń: Cytadela Warszawska

★★★★★
Średnia ocena:4.59 Liczba ocen:24