Miron Białoszewski

---

Życiorys

Miron Białoszewski, jeden z najważniejszych polskich poetów i prozaików, przyszedł na świat w Warszawie, w kamienicy usytuowanej przy ul. Leszno 99. Jego rodzicami byli Zenon Białoszewski – urzędnik pocztowy, oraz Kazimiera z Perskich. Zajmowali się oni zapewnieniem mu jak najlepszych warunków na rozwój w tym trudnym okresie.

W czasach okupacji niemieckiej, w tajemniczej atmosferze tych strasznych lat, młody Miron zdał egzamin dojrzałości na tajnych kompletach, uczęszczając do IV Państwowego Gimnazjum Męskiego im. Adama Mickiewicza. Jego dalsza ścieżka edukacyjna prowadziła do tajnego kształcenia na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie jednak nie zdążył ukończyć studiów.

W 1942 roku, wraz z matką, osiedlił się w oficynie przy Chłodnej 40. Było to możliwe dzięki interwencji ojca, który uzyskał to mieszkanie, ponieważ teren na zachód od Żelaznej został wyłączony z warszawskiego getta. W owym czasie Miron był aktywnie zaangażowany w działalność konspiracyjną, prowadząc wspólnie ze Stanisławem Swenem Czachorowskim Teatr Swena.

Podczas Powstania Warszawskiego, będąc w okolicach ul. Chłodnej, przeżył chaos wydarzeń, które miały miejsce 1 sierpnia 1944 roku. Po kilku dniach dramatu, zmuszony uciekać przed niemieckimi atakami z Woli, znalazł się, idąc kanałami, w ruchliwym Starym Mieście. W obliczu kapitulacji przeszedł z placu Krasińskich na ul. Warecką, a później dotarł do Śródmieścia Południowego.

Po zakończeniu powstania trafił do obozu w Pruszkowie, gdzie wraz z ojcem został deportowany do obozu w Lamsdorf, przekształconego obecnie w Łambinowice. Po pewnym czasie, decydując się na ucieczkę, dotarli do Częstochowy, a w lutym 1945 wrócili do Warszawy. Na stałe zagościł w kamienicy przy ul. Poznańskiej 37, konkretnie w mieszkaniu numer 5, gdzie mieszkał aż do 1958 roku, kiedy to podjął pracę na Poczcie Głównej przy Nowogrodzkiej.

W następnych latach związał się z dziennikarstwem, publikując swoje teksty w takich pismach jak „Kurier Codzienny”, „Wieczór Warszawy” oraz w „Świecie Młodych”. W szczególności współpraca z Wandą Chotomską, jako tandem pod pseudonimem Wanda Miron, przyniosła mu spore zainteresowanie publiczności. W 1947 roku w dwutygodniku „Warszawa“ zadebiutował swoim wierszem „Chrystus Powstania”, a kolejny utwór – opowiadanie „Ostatnia lekcja” ukazał się w tygodniku „Walka Młodych”. Jego przygoda z dziennikarstwem zakończyła się w 1951 roku.

Miron Białoszewski zapisał się do grona poetów określanych mianem pokolenia „Współczesności”. Wiosną 1955 roku, wspólnie z takimi twórcami jak Lech Emfazym Stefański, Ludwik Hering oraz Bogusław Choiński, założył nowatorski Teatr na Tarczyńskiej, w ramach którego realizował swoje oryginalne projekty sceniczne, takie jak „Wiwi­sekcja” i „Osmędeusze”. Miron często występował na scenie, obrażając ją nie tylko jako autor, ale także aktor, zwłaszcza w towarzystwie Ludmiły Murawskiej. Teatr istnieje do 1960 roku.

Debiutując w 1955 roku w „Życiu Literackim” z wierszami, które znalazły się w zestawieniu Prapremiery pięciu poetów, Białoszewski wydał swój pierwszy tomik poetycki „Obroty rzeczy” w 1956 roku. W kolejnych latach ukazały się także jego inne tomy: „Rachunek zachciankowy” (1959), „Mylne wzruszenia” (1961) i „Było i było” (1965). Z roku na rok zyskiwał coraz większą popularność, co zaowocowało przyznaniem mu mieszkania przy pl. Dąbrowskiego 7 m. 13. Miał je dzielić z partnerem życiowym, malarzem Leszkiem Solińskim.

W 1963 roku, po upadku Teatru na Tarczyńskiej, nawiązał współpracę z Murawską oraz Heringiem, tworząc Teatr Osobny, który działał w jego mieszkaniu przy pl. Dąbrowskiego aż do 1963 roku. Z czasem, w 1970 roku, zyskał uznanie jako autor prozy, zwłaszcza za sprawą „Pamiętnika z powstania warszawskiego”, którego tematyka ujęła wielu czytelników. Wkrótce były kolejne tomy prozatorskie, jak „Donosy rzeczywistości” (1973), „Szumy, zlepy, ciągi” (1976) i „Zawał” (1977).

W 1976 roku Białoszewski po raz ostatni zmienił swoje miejsce zamieszkania, wynosząc się do nowoczesnego bloku na Saskiej Kępie przy ul. Lizbońskiej 2, gdzie osiedlił się w mieszkaniu nr 62. Ostatecznie przeniesienie dobra zmieniło jego literacki styl, jako że korytarz w nowym budynku stał się dla niego przestrzenią do przemyśleń. W tym okresie wrócił do poezji, publikując nowe tomy wierszy i inspirując się swoim życiem w nowym otoczeniu. W swoim dziele „Chamówka” przywołał widok najnowszej architektury miejsca, używając terminu nadanego przez lokalny lud. Zmarł 17 czerwca 1983 roku, pozostawiając po sobie nie tylko literackie dziedzictwo, ale także pamięć o wyjątkowej postaci, która została pochowana na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 163, rząd I, miejsce 5).

Dorobek literacki

Tematem, który należy omówić, jest twórczość Mirona Białoszewskiego. Utwory tego wybitnego poety i prozaika zostały zebrane w ramach serii publikacji wydawanych przez PIW. Każdy z tytułów, obok daty wydania, zawiera numer tomu, który odnosi się do wydawanych zbiorów od 1987 roku, skupiających wszystkie pierwotne formy jego twórczości.

Oto zestawienie tomów poetyckich, jakie wniosły znaczący wkład do polskiej literatury:

• Obroty rzeczy (Warszawa: PIW 1956) [1],
• Rachunek zachciankowy (Warszawa: PIW 1959) [1],
• Mylne wzruszenia (Warszawa: PIW 1961) [1],
• Było i było (Warszawa: PIW 1965) [1],
• Wiersze (Warszawa: PIW 1976) [7],
• Poezje wybrane (Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1976) [7],
• Miron Białoszewski [w serii Poeci Polscy] (Warszawa: Czytelnik 1977) [7],
• Odczepić się (Warszawa: PIW 1978) [7],
• Wiersze wybrane i dobrane (Warszawa: Czytelnik 1980) [7],
• Trzydzieści lat wierszy (Warszawa: PIW 1982) [7],
• Oho (Warszawa: PIW 1985 – pośmiertnie) [10],
• Polot nad niskimi sferami (Warszawa: PIW 2017 – pośmiertnie) [13],
• Świat można jeść w każdym miejscu (Warszawa: PIW 2017 – pośmiertnie) [14].

Wielką wartością dla kultury są także dramaty Białoszewskiego, które zostały starannie skatalogowane:

• Teatr Osobny: 1955–1963 (Warszawa: PIW 1971) [2].

Nie możemy zapominać o bogatej twórczości łączącej poezję i prozę, która daje wgląd w jego unikalną osobowość artystyczną:

• Rozkurz (Warszawa: PIW 1980) [8],
• Stara proza. Nowe wiersze (Warszawa: Czytelnik 1984) [9, 10],
• Obmapywanie Europy. Aaameryka. Ostatnie wiersze (Warszawa: PIW 1988 – pośmiertnie) [9, 10].

W jego dorobku nie brakowało również prozatorskich dzieł:

• Pamiętnik z powstania warszawskiego (Warszawa: PIW 1970) [3],
• Donosy rzeczywistości (Warszawa: PIW 1973) [4],
• Szumy, zlepy, ciągi (Warszawa: PIW 1976) [5],
• Zawał (Warszawa: PIW 1977) [6],
• Przepowiadanie sobie (Warszawa: PIW 1981) [9],
• Konstancin (Warszawa: PIW 1991 – pośmiertnie) [9],
• Chamowo (Warszawa: PIW 2009 – pośmiertnie) [11],
• Tajny dziennik (Kraków: Znak 2012 – pośmiertnie),
• Proza stojąca, proza lecąca (Warszawa: PIW 2015 – pośmiertnie) [12],
• Na każdym rogu ta sama truskawka. 1946−1950 (Wydawnictwo Dowody na Istnienie Warszawa 2022 – pośmiertnie).

Wszystkie te prace zostały zebrane w wydaniach zbiorowych, które również zasługują na uwagę:

• Tom 1: Obroty rzeczy. Rachunek zachciankowy. Mylne wzruszenia. Było i było, Państwowy Instytut Wydawniczy, ISBN 978-83-64822-30-8,
• Tom 2: Teatr osobny, wyd. 2 PIW, Warszawa 2015, ISBN 978-83-64822-28-5,
• Tom 3: Pamiętnik z powstania warszawskiego, wyd. 2, PIW, Warszawa 2014, ISBN 978-83-06-03364-9,
• Tom 4: Donosy rzeczywistości, wyd. 2, PIW, Warszawa 2013, ISBN 978-83-06-03355-7,
• Tom 5: Szumy, zlepy, ciągi, wyd. 2, PIW, Warszawa 2014, ISBN 978-83-06-03358-8,
• Tom 6: Zawał, wyd. 2 PIW, Warszawa 2014, ISBN 978-83-06033-63-2,
• Tom 7: Odczepić się i inne wiersze, wyd. 2 PIW, Warszawa 2016, ISBN 978-83-64822-42-1,
• Tom 8: Rozkurz, wyd. 2 PIW, Warszawa 2015, ISBN 978-83-64822-29-2,
• Tom 9: Małe i większe prozy, wyd. 2 PIW, Warszawa 2017, ISBN 978-83-64822-91-9,
• Tom 10: „Oho” i inne wiersze, PIW, Warszawa 2017, ISBN 978-83-06-03375-5,
• Tom 11: Chamowo, PIW, Warszawa 2009, ISBN 978-83-06032-26-0,
• Tom 12: Proza stojąca, proza lecąca, PIW, Warszawa 2015, ISBN 978-83-64822-04-9,
• Tom 13: Polot nad niskimi sferami, PIW, Warszawa 2017, ISBN 978-83-64822-73-5,
• Tom 14: Świat można jeść w każdym miejscu, PIW, Warszawa 2017, ISBN 978-83-06-03375-5.

Odznaczenia i nagrody

W dorobku literackim Mirona Białoszewskiego znalazło się wiele nagród oraz odznaczeń, które podkreślają jego znaczenie w polskiej kulturze.

• laureat Nagrody Warszawy w 1980 roku,
• otrzymał Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki II stopnia.

Upamiętnienie

Miron Białoszewski, uznawany za jednego z najważniejszych współczesnych poetów, jest wspominany na wiele sposobów w różnych miastach Polski. Jego imię noszą ulice w takich miejscach jak Częstochowa, Garwolin, Gdańsk, Tarnów oraz Wrocław.

W Warszawie mamy także tablicę pamiątkową, która upamiętnia Teatr na Tarczyńskiej, ozdobioną popiersiem poety. Rzeźba, autorstwa Wiktora Gajdy, została odsłonięta w 1999 roku na ul. Tarczyńskiej 11.

Również na ul. Poznańskiej 37 w Warszawie znajduje się tablica pamiątkowa, która przyciąga uwagę przechodniów.

W 2005 roku zrealizowano film „Parę osób, mały czas” w reżyserii Andrzeja Barańskiego, który przedstawia niezwykłą historię relacji Mirona z niewidomą poetką Jadwigą Stańczakową. W rolach głównych wystąpili Andrzej Hudziak oraz Krystyna Janda.

W październiku 2012 roku, obiekt miejski pomiędzy ul. Marszałkowską a placem Jana Henryka Dąbrowskiego zyskał nazwę Dreptak Mirona Białoszewskiego, co jest symbolicznym nawiązaniem do jego twórczości.

Kolejnym śladem po poecie jest rzeźba w kształcie ławki, znana jako Miroławka, odsłonięta w czerwcu 2013 roku na placu Dąbrowskiego. wykonano ją z drewna topoli rosnącej pod oknem artysty, a także opisaną w jego dziele „Szumy, zlepki, ciągi”.

Na początku czerwca 2019 roku, na 11. piętrze budynku przy ul. Lizbońskiej 2, odsłonięto instalację w formie abstrakcyjnej rzeźby, zaprojektowanej przez Wojciecha Bąkowskiego. Niestety, tuż po jej oddaniu do użytku, została zniszczona przez nieznanych sprawców. W tym samym miesiącu na budynku zainstalowano także tablicę pamiątkową.

Na koniec, 30 czerwca 2022 roku, ukazał się znaczek pocztowy z wizerunkiem Mirona Białoszewskiego, którego projekt powstał dzięki Piotrowi Myszce, co dodatkowo podkreśla znaczenie jego twórczości w polskiej kulturze.

---

Oceń: Miron Białoszewski

---