Żoliborz

---

Nazwa

Nazwa tej dzielnicy ma swoje korzenie w języku francuskim. Oryginalnie słowo to brzmi Joli Bord, co można przetłumaczyć jako „Piękny Brzeg”. W XVIII wieku nawiązywano tak do posiadłości konwiktu księży pijarów, która była zlokalizowana nad Wisłą.

Historia

Obszar, który obecnie znamy jako Żoliborz, w znacznej mierze pokrywa się z terenem dawnej wsi Polików, znanej od drugiej połowy XVII wieku jako Fawory. Przed rokiem 1831 miejsce to słynęło z willowej zabudowy, w której mieszkała warszawska arystokracja oraz plutokracja. Dopiero po 1831 roku teren ten został przeznaczony pod budowę Cytadeli.

Współczesny Żoliborz zaczął kształtować się w latach 20. XX wieku, kiedy po odzyskaniu niepodległości niewykorzystane tereny wojskowe, w obrębie Cytadeli, przeszły na własność państwa. To stworzyło fundamenty dla opracowania nowej struktury miejskiej. Dzielnicę zaprojektowano według wizji Tony Garniera, którą wzbogaciły monumentalne obiekty ulokowane wzdłuż głównych arterii. Urbanistyczne założenia stworzył Antoni Jawornicki, nadając Żoliborzowi trapezoidalny kształt, ograniczony od północy Wisłą, a od południa ulicami: Potocką, Zajączka oraz Stołeczną (która jest obecnie znana jako Popiełuszki).

W centralnej części tej koncepcji znalazły się ulice Mickiewicza oraz plac Inwalidów, który stanowił punkt zbiegu z aleją Wojska Polskiego. Obok nieopodal znajdował się także plac Wilsona, będący zbiegiem z ulicą Krasińskiego, która z kolei was poprzeczną osią tej dzielnicy.

W latach 20. XX wieku, na terenie znajdującym się pomiędzy placem Wilsona a ulicami Słowackiego oraz Krasińskiego, powstały budynki Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (WSM), które były projektowane m.in. przez Barbarę i Stanisława Brukalskich. Tuż przed rokiem 1939 Żoliborz szczycił się znaczącym udziałem – aż 21% wszystkich spółdzielni mieszkaniowych w Warszawie, co było efektem łatwego dostępu do działek budowlanych. W tamtym czasie WSM stała się największą spółdzielnią mieszkaniową w stolicy.

W okresie międzywojennym, między Dworcem Gdańskim a ulicą gen. Zajączka mieścił się kompleks ogółem ponad 60 drewnianych baraków, które zostały przeznaczone dla osób bezdomnych oraz bezrobotnych. Był to największy tego rodzaju obiekt w całym mieście.

W dniu 1 sierpnia 1944 roku Żoliborz stał się jednym z pierwszych miejsc, w którym zainicjowane zostały walki podczas powstania warszawskiego. O godz. 13:50, na ulicy Krasińskiego, żołnierze dowodzeni przez Zdzisława Sierpińskiego otworzyli ogień do niemieckich żołnierzy patrucharujących w lungsie. Niemcy odpowiedzieli przyborze z czołgiem, a także wysłali kilka samochodów uzbrojonych w karabiny maszynowe. Około godz. 15:30, przeszukując okolicę, odnaleźli powstańców w kotłowni WSM, którzy byli w trakcie pobierania broni.

Żoliborz został zmuszony do kapitulacji 30 września 1944 roku. Był to obszar, który przeszedł najmniejsze zniszczenia w czasie II wojny światowej. Już 7 lipca 1946 roku, wmurowano tam kamień węgielny pod budowę nowego obiektu WSM, stanowiącego pierwszy mieszkalny budynek w powojennej Warszawie. W sierpniu 1947 roku Żoliborz doczekał się otwarcia pierwszego w stolicy Powszechnego Domu Towarowego.

W latach 1951–1994 Żoliborz obejmował również Bielany, które obecnie są odrębną dzielnicą.

Osiedla dzielnicy

Żoliborz, jako jedna z najbardziej interesujących dzielnic Warszawy, dzieli się na trzy zasadnicze rejony według Mapy Sytuacyjnej Inwestycji (MSI): Marymont-Potok, Sady Żoliborskie oraz Stary Żoliborz.

Każdy z wymienionych rejonów składa się z mniejszych obszarów, które nie mają formalnie określonych granic. W rejonie Marymont Potok można wyróżnić następujące lokalizacje:

• Osiedle Potok, obejmujące infrastruktury wokół Łachy Potockiej, znane także jako Kanałek,
• Parki Kaskada, zlokalizowane w pobliżu Parku Kaskada oraz osiedli przy ulicy Gdańskiej,
• Park Kępa Potocka, znany z terenu rekreacyjnego otaczającego park.

W przypadku rejonu Sady Żoliborskie, kluczowe obszary to:

• Osiedle „Sady Żoliborskie”, które obejmuje park oraz sąsiadujące osiedla przy ul. Włościańskiej,
• Zatrasie, w której dominują tereny mieszkaniowe jedno- i wielorodzinne wzdłuż ulic: Przasnyskiej, Elbląskiej oraz Sybilli; najważniejszym osiedlem jest tu „Żoliborz IV”,
• Żoliborz Artystyczny, który mieści się w rejonie placu Cz. Niemena oraz ulic: S. Dygata, K. Jędrusik, Powązkowskiej i L. Rydygiera,
• Powązki, kojarzone z rejonem Cmentarza Wojskowego,
• Żoliborz Przemysłowy, który może być określany także jako Nowy Żoliborz, lub Żoliborz Południowy, z uwagi na zmianę przeznaczenia terenu z przemysłowego na mieszkaniowe, obejmujący okolice ulic: Przasnyskiej, Rydygiera i Anny German, czyli obszar dawnego północno-zachodniego odcinka ul. Burakowskiej.

Rejon MSI „Stary Żoliborz” jest tradycyjnie dzielony na różne części, wśród których można wymienić:

• Żoliborz Oficerski, okolice placu Słonecznego oraz placu Inwalidów, historycznie zamieszkiwany przez oficerów wojskowych,
• Żoliborz Urzędniczy, gdzie pierwotnie mieszkały rodziny urzędników państwowych, zlokalizowany w rejonie alei Wojska Polskiego oraz kościoła św. Stanisława Kostki,
• Żoliborz Dziennikarski, w okolicach Dziennikarskiej, Promyka oraz Bohomolca, gdzie mieszkało wielu pisarzy i artystów,
• Żoliborz Spółdzielczy, obejmujący obszar Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, w rejonie ul. Słowackiego,
• Żoliborz Centralny, zlokalizowany wokół placu Wilsona,
• Żoliborz Dolny, położony między ulicami Krasińskiego, Gwiaździstą, Potocką a Mickiewicza.

Rada Dzielnicy

W tej sekcji przedstawiamy szczegółowe informacje na temat Rady Dzielnicy Żoliborz. Jest to istotny element struktury samorządowej, który odgrywa kluczową rolę w zarządzaniu lokalnymi sprawami mieszkańców.

Ugrupowanie	Kadencja 2002-2006	Kadencja 2006-2010	Kadencja 2010-2014	Kadencja 2014-2018	Kadencja 2018-2024	Kadencja 2024-2029
Sojusz Lewicy Demokratycznej	4 (SLD-UP)	4 (LiD)	–	–	–	–
Prawo i Sprawiedliwość	9	7	8	8	6	4
Liga Polskich Rodzin	3	–	–	–	–	–
Platforma Obywatelska	4	8	9	8	10 (Koalicja Obywatelska)	9 (KO)
Apolityczni Żoliborzanie	1	2	–	–	–	–
Projekt Żoliborz	–	–	4	3	–	–
Miasto Jest Nasze – Mieszkańców Żoliborza	–	–	–	2	5	–
Żoliborz Ma Głos	–	–	–	–	–	4
Lewica	–	–	–	–	–	4 (3 MJN, 1 Razem)

Pełna analiza ukazuje różnorodność ugrupowań, ich kadencje oraz osiągnięcia w różnych okresach, co stanowi ważny kontekst dla zrozumienia dynamiki politycznej w tej dzielnicy.

Przyroda i zabytki

Przyroda

Żoliborz, będący częścią Warszawy, szczyci się bogactwem terenów zielonych. Na powierzchni 830 ha, aż 250 ha zajmują parki i ogrody, które służą mieszkańcom jako idealne miejsca do rekreacji oraz odpoczynku. Wśród najpopularniejszych lokalnych parków wymienia się:

• Park Kaskada,
• Park Kępa Potocka,
• Park Stefana Żeromskiego,
• Park im. Żołnierzy Żywiciela,
• Park Sady Żoliborskie,
• Park Fosa i Stoki Cytadeli,
• Park Osiedlowy Zatrasie.

Zabytki

Obszar Żoliborza jest również znany z licznych zabytków, które przyciągają miłośników historii i kultury. Wśród najważniejszych obiektów sakralnych znajdują się:

• Klasztor i szkoła Zmartwychwstanek,
• Kościół Matki Boskiej Królowej Polski,
• Kościół św. Stanisława Kostki,
• Kościół Dzieciątka Jezus,
• Kościół św. Jana Kantego.

Nie można również zapomnieć o pomnikach umiejscowionych na terenie Żoliborza, które upamiętniają ważne wydarzenia historyczne oraz osoby. Oto niektóre z nich:

• Pomnik 1 Dywizji Pancernej na placu Inwalidów,
• Pomnik Czynu Zbrojnego Polonii Amerykańskiej na placu Grunwaldzkim,
• Pomnik Żołnierzy AK Zgrupowania „Żywiciel” przy ul. ks. J. Popiełuszki (park im. Żołnierzy Żywiciela przy Teatrze Komedia),
• Pomnik Żołnierzy AK poległych w ataku na Dworzec Gdański,
• Pomnik 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK,
• Pomnik księdza Jerzego Popiełuszki przy ul. Krasińskiego (róg ul. ks. J. Popiełuszki),
• Pomnik (stella) upamiętniający księdza Romana Indrzejczyka przy placu Inwalidów,
• Pomnik Witolda Pileckiego przy al. Wojska Polskiego,
• Pomnik gen. Stanisława Sosabowskiego.

Dodatkowo, Żoliborz pełen jest upamiętnień, w tym:

• Głaz pamiątkowy poświęcony Jackowi Kuroniowi w Parku im. Stefana Żeromskiego,
• Głaz pamiątkowy poświęcony Zgrupowaniu AK „Żniwiarz” na skwerze Zgrupowania AK „Żniwiarz”,
• Płyta przy ul. Wybrzeże Gdyńskie upamiętniająca żołnierzy 2 Warszawskiej Dywizji Piechoty I Armii Wojska Polskiego poległych w czasie walk o przyczółki podczas powstania warszawskiego.
• Mural przy ulicy Marii Kazimiery upamiętniający żoliborską wizytę Davida Bowiego. Brytyjski artysta zatrzymał się w Warszawie w 1976 r., podczas przerwy w podróży z Zurychu do Moskwy.

Warto również wspomnieć o innych obiektach, takich jak Cmentarz Wojskowy na Powązkach, Cytadela Warszawska oraz jej muzeum, Muzeum X Pawilonu, Fort Sokolnickiego, a także Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie. Na koniec, godne uwagi jest również Osiedle WSM.

Edukacja

W Żoliborzu istnieje wiele instytucji edukacyjnych, które oferują szeroką gamę możliwości dla uczniów w różnym wieku. Oto niektóre z nich:

• Akademia Pożarnicza, zajmująca się kształceniem w zakresie bezpieczeństwa i ochrony przeciwpożarowej,
• I Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Integracyjnymi im. Bolesława Limanowskiego, które zapewnia wszechstronny rozwój młodzieży,
• XVI Liceum Ogólnokształcące im. Stefanii Sempołowskiej, oferujące różnorodne programy nauczania i aktywności pozalekcyjne,
• LXIV Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Ignacego Witkiewicza, znane z wysokiego poziomu nauczania,
• Szkoła Podstawowa i Liceum Sióstr Zmartwychwstanek, kładąca nacisk na wartości etyczne oraz duchowy rozwój uczniów,
• Zespół Szkół Samochodowych i Licealnych nr 3 im. Ignacego Jana Paderewskiego, specjalizujący się w edukacji technicznej.

Te placówki edukacyjne przyczyniają się do tworzenia zróżnicowanego środowiska naukowego, które odpowiada na potrzeby lokalnej społeczności.

Żoliborz w kulturze masowej

Żoliborz ma znaczące miejsce w polskiej kulturze masowej. To stąd pochodzi zespół Partia, który w roku 2000 wydał utwór noszący tytuł Żoliborz – Mokotów.

W piosence „Warszawa” zespół T.Love opisuje tę dzielnicę słowami: Zielony Żoliborz, pieprzony Żoliborz, rozkwita na drzewach na krzewach. Te słowa doskonale oddają charakter miejsca, które dla wielu stało się inspiracją.

Kolejnym zespołem, który wspomina o Żoliborzu, jest Trawnik, w którym wokalista Krzysztof Bień ma swoje korzenie w tej niepowtarzalnej dzielnicy.

Jednym z ważniejszych utworów jest piosenka „Oda do Żoliborza” pochodząca z debiutanckiego albumu warszawskiego rapera Funky Filona, wydanego w 2000 roku. Muzykę do tego utworu skomponował Michał Grymuza, także związany z Żoliborzem.

Literackie ślady Żoliborza możemy znaleźć w twórczości Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, który w swoim wierszu Deszcz oraz Jerzy Zagórski w wierszu Żoliborz piszą o tym wyjątkowym miejscu.

Nie można zapomnieć o artystycznej stronie Żoliborza. W 1979 roku powstała tutaj jedna z pierwszych prywatnych galerii sztuki w Polsce. Galeria Alicji i Bożeny Wahl z siedzibą w willi, która łączyła funkcje mieszkalne, artystyczne oraz galeryjne, była jednym z nielicznych miejsc w czasach PRL, gdzie niezależni artyści mieli możliwość wystawiania i sprzedaży swoich dzieł.

---

Oceń: Żoliborz

---