Cmentarz ewangelicko-augsburski w Warszawie

---

Opis

Nekropolia ma swoje korzenie w wydarzeniach z 2 maja 1792 roku, kiedy to została założona przez Szymona Bogumiła Zuga. W latach 1833−1835, na terenie cmentarza zrealizowano projekt kaplicy rodziny Halpertów, która zaczęła pełnić funkcję kaplicy przedpogrzebowej dla gminy luterańskiej.

W trakcie zaciętych bitew powstania warszawskiego w 1944 roku, teren nekropolii stał się miejscem ciężkich walk. Zdarzenia te doprowadziły do znacznych zniszczeń, a powstańcy z batalionu „Parasol” zostali zmuszeni do odwrotu z tego obszaru 9 sierpnia 1944 pod wpływem niemieckiego natarcia.

Na wschodniej stronie cmentarza można znaleźć lapidarium, które gromadzi płyty oraz nagrobki datowane głównie na XIX wiek. Te cenne artefakty, po licznych zniszczeniach, w tym zagubieniu ksiąg cmentarnych, były trudne do umiejscowienia w ich pierwotnym otoczeniu.

Obecnie na tym historycznym cmentarzu spoczywa około 100 tysięcy zmarłych. W 1965 roku nekropolia uzyskała status obiektu wpisanego do rejestru zabytków, a w 2014 roku, w towarzystwie pięciu innych cmentarzy, które razem tworzą zespół zabytkowych nekropolii wyznaniowych na Powązkach, cmentarz został uznany za pomnik historii.

Pochowani na cmentarzu

Na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie spoczywają liczne osobistości, które w znaczący sposób wpłynęły na rozwój kultury i nauki. Oto niektórzy z nich:

• Henryk Leopold Bartsch (1832–1899) – był duchownym oraz muzykiem, a także superintendent ewangelicki w Warszawie,
• Anna Białowolska (1938–2014) – wybitny geochemik, profesor Uniwersytetu Warszawskiego,
• Franciszek Blechert (1862–1921) – generał major,
• Stanisław Brun (1830–1912) – znany przedsiębiorca,
• Józef Banek (1899–1989) – Sprawiedliwy wśród Narodów Świata,
• Stefan Brzoza (1950–1985) – polski bard, pieśniarz uliczny oraz działacz opozycji antykomunistycznej, aktywny w demonstracjach studenckich,
• Witold Benedyktowicz (1921–1997) – duchowny i teolog, superintendent naczelny Kościoła Metodystycznego w Polsce,
• Małgorzata Braunek (1947–2014) – uznawana aktorka,
• Irena Burke (1922–2000) – warszawska scenografka i kostiumografka teatralna,
• Juliusz Bursche (1868–1942) – biskup ewangelicki, zamordowany przez hitlerowców (grób symboliczny),
• Adolf Daab (1872–1924) – znany przemysłowiec oraz radny miasta Warszawy, także radny parafii Ewangelicko-Augsburskiej Św. Trójcy,
• Ryszard Danielczyk (1904–1943) – polski duszpasterz ewangelicki, który działał na Pomorzu i Górnym Śląsku,
• Maria Drewniakówna (1908–2014) – znakomita śpiewaczka operowa,
• Alfred Figaszewski (1924–2020) – duchowny luterański oraz uczestnik walk podczas II wojny światowej, nestor duchowieństwa luterańskiego w Polsce,
• Władysław Findeisen (1926−2023) – rektor Politechniki Warszawskiej,
• Dawid Flamm (1793–1876) – ginekolog,
• Joanna Flatau (1928–1999) – lekarka,
• Antoni Freyer (1845–1917) – farmaceuta,
• Jan Bogumił Freyer (1778–1828) – lekarz i profesor medycyny,
• Jan Karol Freyer (1808–1867) – lekarz znany ze swojej pracy,
• Karol August Freyer (1801–1883) – kompozytor,
• Zbigniew Frieman (1927–2019) – altowiolista i dyrygent, nauczyciel w Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi,
• Andrzej Garlicki (1935–2013) – znaczący historyk,
• Woldemar Gastpary (1908–1984) – teolog oraz rektor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie,
• Jakub Gay (1801–1849) – architekt,
• Gustaw Adolf Gebethner (1831–1901) – współzałożyciel firmy księgarskiej Gebethner i Wolff,
• Zygmunt Gebethner (1923−2020) – uczestnik powstania warszawskiego, członek Kapituły Orderu Virtuti Militari,
• Stanisław Gebethner (1935−2021) – prawnik, politolog, nauczyciel akademicki,
• Wojciech Gerson (1831–1901) – malarz oraz pejzażysta, uznawany przedstawiciel realizmu,
• Jan Henryk Geysmer (1780-1835) – przemysłowiec, a także ziemianin polskiego pochodzenia,
• Antoni Goerne (1890-1957) – ekonomista i narodowiec,
• Kazimierz Granzow (1832–1912) – przedsiębiorca,
• Wanda Grodzieńska (1906–1966) – uznawana poetka i pisarka,
• Michał Gröll (1722–1798) – księgarz i wydawca,
• Błażej Haberbusch (1806–1878) – piwowar oraz współwłaściciel browaru Haberbusch i Schiele,
• Franciszek Habdas (1906–1977) – architekt, rzeźbiarz oraz medalier,
• Borys Halpert (1805–1861) – urzędnik, a także dyrektor Warszawskich Teatrów Rządowych,
• Salomon Halpert (1773–1832) – bankier oraz dzierżawca monopolu tytoniowego,
• Andrzej Hausbrandt (1923–2004) – teatrolog, krytyk teatralny i prozaik,
• Teodor Hertz (1822–1884) – kompozytor,
• Jan Heurich (1834–1887) – architekt i budowniczy,
• Maciej Iłowiecki (1935−2023) – dziennikarz oraz publicysta, a także zastępca przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
• Tadeusz Stefan Jaroszewski (1931–2000) – historyk sztuki,
• Edward Jürgens (1827–1863) – patriotyczny działacz w Polsce,
• Jerzy Kahané (1901–1941) – polski duchowny ewangelicki (mogiła symboliczna),
• Henryk Klawe (1832–1926) – farmaceuta, który pełnił rolę prezesa Warszawskiego Towarzystwa Farmaceutycznego oraz założyciela przedsiębiorstwa „Magister Klawe”,
• Edward Kłosiński (1943–2008) – operator filmowy,
• Jan Koelichen (1872–1952) – neurolog,
• Gabriela Kownacka (1952–2010) – wybitna aktorka,
• Tadeusz Kotula (1923–2007) – historyk,
• Henryk Liefeldt (1894–1937) – polski kierowca wyścigowy, inżynier mechanik i konstruktor, pierwszy automobilowy mistrz Polski (1927),
• Samuel Bogumił Linde (1771–1847) – leksykograf, językoznawca oraz bibliotekarz,
• Marek Leykam-Lewiński (1908–1983) – architekt,
• Ewa Machut-Mendecka (1946−2021) – arabistka oraz islamistka,
• Janusz Tadeusz Maciuszko (1957–2020) – historyk Kościoła oraz profesor nauk teologicznych,
• Lech Ludwik Madaliński (1900–1973) – aktor teatralny,
• Jan Fryderyk Wilhelm Malcz (1795–1852) – lekarz,
• Karol Henryk Martens (1868–1948) – inżynier, filantrop oraz doktor honoris causa Politechniki Warszawskiej,
• Henryk Messing (1893–1977) – rolnik oraz działacz społeczny, poseł na Sejm IV kadencji (1935–1938) w II Rzeczypospolitej,
• Janusz Messing (1919–2010) – Cichociemny, uczestnik Powstania Warszawskiego,
• Zygmunt Michelis (1890–1977) – duchowny, biskup-adiunkt Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce,
• Mieczysław Milecki – aktor,
• Zofia Mingardi – znakomita śpiewaczka, sopranistka,
• Włodzimierz Missol (1904–1986) – polski duchowny luterański,
• Barbara Modelska (1935–2014) – ceniona aktorka filmowa,
• Franciszek Modl (1831-1893) – generał armii rosyjskiej,
• Janusz Narzyński (1928–2020) – biskup luterański, zwierzchnik Kościoła ewangelicko-augsburskiego w RP, prezes Polskiej Rady Ekumenicznej,
• Juliusz Narzyński (1934–2020) – polski malarz,
• Włodzimierz Nast (1942–2020) – duchowny luterański, doktor teologii oraz wykładowca Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej, działacz ekumeniczny,
• Ryszard Nawrocki (1940−2011) – aktor,
• Franciszek Ludwik Neugebauer (1856–1914) – ginekolog,
• Ludwik Adolf Neugebauer (1821–1890) – również ginekolog,
• Joanna Neybaur (1802–1885) – filantropka, znana jako „Matka sierot”,
• Jan Bogusław Niemczyk (1926–1990) – teolog, rektor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie,
• Stefan Nowak (1924–1989) – socjolog,
• Jan Oderfeld (1908–2010) – profesor dr inż. Politechniki Warszawskiej,
• Waldemar Osterloff (1858–1925) – pedagog oraz językoznawca,
• Leopold Otto (1819–1882) – duchowny oraz działacz narodowy,
• Zofia Palowa (1923–2020) – artystka sztuk plastycznych,
• Ryszard Paszko (1878–1940) – duchowny, który pełnił funkcję seniora (biskupa) Wojska Polskiego II RP (grób symboliczny),
• Adam Pilch (1965–2010) – ksiądz ewangelicki, który zginął w katastrofie pod Smoleńskiem,
• Karol Plage (1857–1927) – znany numizmatyk,
• Jerzy Fryderyk Poths (1750–1806) – bankier oraz dyrektor Dyrekcji Biletów Skarbowych,
• Waldemar Preiss (1936-2024) – duchowny luterański, wykładowca w ChAT,
• Miłogost Reczek (1961−2021) – aktor teatralny oraz dubbingowy,
• Ryszard Reiff (1923–2007) – polityk, prawnik, publicysta oraz przewodniczący Stowarzyszenia PAX, poseł na Sejm PRL IV i VIII kadencji, senator I kadencji,
• Genowefa Rejman (1925-2011) – profesor nauk prawnych oraz nauczycielka akademicka, polityk ZSL, posłanka na Sejm PRL VIII kadencji,
• Jan Rosen (1854–1936) – polski malarz batalista, spoczywający w rodzinnym grobowcu,
• Wilhelm Rotkiewicz (1906–1983) – inżynier oraz konstruktor sprzętu radiowego, profesor Politechniki Warszawskiej,
• Stanisław Rotwand (1839–1916) – prawnik, przedsiębiorca, finansista, filantrop, a także działacz społeczny i gospodarczy,
• Jarosław Rudniański (1921–2008) – filozof, psycholog oraz prakseolog, profesor Instytutu Filozofii i Socjologii PAN,
• Bronisław Rydzewski (1884–1945) – geolog, który piastował stanowisko senatora,
• Jakub Salinger (1807–1881) – uczestnik powstania styczniowego, sybirak,
• Konstanty Schiele (1817–1866) – współwłaściciel browaru Haberbusch i Schiele,
• Adolf Schimmelpfennig (1834–1896) – polski architekt niemieckiego pochodzenia,
• Adolf Scholtze (1833–1914) – przemysłowiec,
• Jan Adolf Schroeder (1789–1860) – lekarz, kawaler Orderu Virtuti Militari,
• Fryderyk Adolf Schütz (1782–1854) – warszawski architekt i budowniczy,
• Gustaw Adolf Sennewald (1804–1860) – warszawski wydawca,
• Jacek Skubikowski (1954–2007) – piosenkarz, gitarzysta, kompozytor, autor tekstów, prezenter telewizyjny i sceniczny oraz prawnik,
• Iwan Skwarcow (1788–1850) – kupiec rosyjski, inwestor przebudowy pałacu Saskiego,
• Emil Sokal (1851–1928) – specjalista w dziedzinie budowy kanalizacji i wodociągów,
• Franciszek Sokal (1881–1932) – inżynier, polityk oraz dyplomata,
• Ryszard Sosnowski (1932−2023) – polski fizyk doświadczalny,
• Ludwik Spiess (1820–1896) – farmaceuta oraz przemysłowiec,
• Stefan Starczewski (1935–2014) – pedagog, socjolog, działacz Komitetu Obrony Robotników, wiceminister kultury w rządzie Tadeusza Mazowieckiego,
• Mirosław Starost (1910–1961) – krytyk literacki oraz publicysta,
• Edward Strasburger (1882–1923) – ekonomista, profesor nauki skarbowości,
• Jan Sunderland (1891–1979) – prawnik, artysta fotografik oraz krytyk sztuki,
• Bronisław Syzdek (1922–2001) – historyk, pisarz oraz działacz PZPR,
• Wiktor Szeliński (1921–1984) – harcmistrz,
• Jan Szeruda (1889–1962) – duchowny, który pełnił obowiązki biskupa (zwierzchnika) Kościoła w latach 1945–1951,
• Michał Szubert (1787–1860) – profesor, który był twórcą Ogrodu Botanicznego w Warszawie,
• Jan Chrystian Schuch (1752–1813) – architekt oraz ogrodnik,
• Jan Maciej Hipolit Szwarce (1811–1884) – powstaniec listopadowy,
• Ryszard Trenkler (1912–1993) – duchowny, który był proboszczem parafii Św. Trójcy oraz seniorem diecezji warszawskiej,
• Wilhelm Troschel (1823–1887) – uzdolniony artysta operowy oraz kompozytor,
• Jan Krystian Ulrich (1809–1881) – założyciel ogrodów Ulrichów,
• Zygmunt Vogel (1764–1826) – utalentowany malarz akwarelista, rysownik oraz architekt,
• Karol Wajs (1924–1997) – profesor, inżynier,
• Jan Walter (1934–1995) – duchowny luterański, senior diecezji warszawskiej oraz jego małżonka Ewa Walter (1938–2006), działaczka w organizacjach religijnych dla kobiet,
• Emil Wedel (1839–1919) – przemysłowiec działający w Warszawie,
• Edward Wende (1830–1914) – wydawca,
• Edward Wende (1874–1949) – duchowny ewangelicki,
• Edward Wende (1936–2002) – adwokat oraz opozycjonista z czasów PRL, polityk Unii Wolności,
• Karol Wendt (1882–1934) – senator II RP, piekarz oraz działacz społeczny,
• Wiesław Wernic (1906–1986) – pisarz, znany autor popularnego cyklu „Saga traperska”,
• Władysława Weychert-Szymanowska (1874-1951) – pedagog oraz działaczka socjalistyczna i feministyczna,
• Michalina Wisłocka (1921–2005) – wiodąca polska seksuolog,
• Bogdan Wnętrzewski (1919–2007) – architekt, jeden z pierwszych więźniów obozu koncentracyjnego Auschwitz,
• Romuald Zerych (1888–1964) – rzeźbiarz,
• Eugenia Podborówna (1897-1975) – aktorka teatralna.

---

Oceń: Cmentarz ewangelicko-augsburski w Warszawie

---