Cmentarz Wojskowy na Powązkach

---

Historia

„Cmentarz Wojskowy na Powązkach, który został założony w 1912 roku, miał swoje początki jako prawosławny cmentarz dla poległych żołnierzy rosyjskich, ustanowiony przez władze Warszawskiego Okręgu Wojskowego. Z biegiem czasu, po rozpoczęciu I wojny światowej, stał się miejscem spoczynku dla nie tylko Rosjan, ale również jeńców wojennych, w tym żołnierzy niemieckich, węgierskich, chorwackich, czeskich, słowackich oraz polskich, którzy zmarli w warszawskich szpitalach. W sierpniu 1915 roku, gdy Warszawę przejęły wojska niemieckie, cmentarz znalazł się pod ich zarządem, szczególnie w północno-zachodniej części, gdzie zaczęto chować niemieckich żołnierzy.

Po 1918 roku, zarząd nad nekropolią przejęła administracja wojskowa, a cmentarz oddano w opiekę Kurii Biskupa Polowego. Wraz z tym nastąpiło rozszerzenie terenu cmentarza do 16,5 ha, a także podział na kwatery oraz utworzenie alei głównej. W 1922 roku, Kuria przekazała opiekę nad cmentarzem nowo powstałej parafii św. Jozafata. Miejsce to szybko stało się tradycyjnym punktem pochówków dla zmarłych żołnierzy, jak również ich rodzin. Na cmentarzu znajdziemy także groby uczestników kilku powstań: listopadowego, styczniowego, wielkopolskiego, a także bohaterów wojny polsko-bolszewickiej oraz ofiar przewrotu majowego.

Po 1937 roku na cmentarzu, szczególnie w kwaterze weteranów powstania styczniowego, umieszczono 205 brązowych tabliczek z nazwiskami zmarłych powstańców, co stanowiło jeden z pierwszych przypadków, gdy na cmentarzu powstały groby symboliczne. Takie praktyki były kontynuowane szczególnie po II wojnie światowej.

W trakcie obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku, miejsce to służyło do pochówku poległych, wielu z nich zginęło wskutek bombardowań lotniczych. Po kapitulacji miasta, ekshumowane ciała żołnierzy przeniesiono tu z innych miejsc. W 1941 roku, władze okupacyjne zaczęły chować na cmentarzu żołnierzy niemieckich, przejmując pięciohektarowy teren przy ulicy Powązkowskiej, gdzie znajdowały się groby polskich żołnierzy.

Na cmentarzu chowano także członków polskiego ruchu oporu, często pod przybranymi nazwiskami, jak Jan Bytnar, który był pochowany jako Jan Domański. W latach 1945-1947 przenoszono ekshumowane ciała powstańców warszawskich oraz cywilów, którzy zostali pogrzebani na terenie miasta podczas powstania. To właśnie tutaj, w kwaterze A-26, w dniu 1 sierpnia 1946 roku, odsłonięto pomnik Gloria Victis, upamiętniający ofiary powstania.

Ofiary cywilne, z kolei, pochowano na części cmentarza, która stała się pierwszym w Warszawie cmentarzem bezwyznaniowym. W 1946 roku administracja wojskowa przejęła cmentarz, co przyczyniło się do poprawy jego stanu oraz konserwacji. W latach 50. XX wieku powstała Aleja Zasłużonych, znajdująca się w centralnej części głównej alei, zakończona grobowcem Karola Świerczewskiego. Kiedy miejsca zaczęło brakować, zdecydowano o przylegających alejach w różnych partiach cmentarza.

Z dniem 1 stycznia 1964 roku cmentarz wojskowy został połączony z cmentarzem komunalnym, przyjmując nazwę Cmentarz Komunalny-Powązki. W latach 1963-1964 zbudowano Dom Przedpogrzebowy, a w latach 1965-1969 zaktualizowano różne kwatery wojenne. Oprócz wydzielonych kwater, na cmentarzu można zobaczyć różnorodne pomniki oraz tablice pamiątkowe, np. upamiętniające Cichociemnych czy żołnierzy I Brygady Spadochroniarzy.

W 1990 roku, w związku z budową al. Prymasa Tysiąclecia, przeniesiono szczątki 2566 żołnierzy niemieckich, a w 1998 roku Rada Warszawy przywróciła wcześniejszą nazwę „Cmentarz Wojskowy”. Od rodziny zmarłych, odznaczonych medalami, takich jak Order Orła Białego czy Order Virtuti Militari, nie pobiera się opłat za miejsca grzebalne oraz urnowe na cmentarzu wojskowym.

Kwatery Cmentarza Wojskowego na Powązkach

Kwatera na Łączce

W miejscu znanym jako kwatera „Ł” (inaczej Łączka) dokonano potajemnych pochówków osób, które straciły życie z rąk funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa w okresie lat 1948-1954. To tragiczne miejsce znajduje się w bliskim sąsiedztwie granicy między cmentarzem Wojskowym a komunalnym. Dnia 2015 roku ulokowano tam Panteon – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych, będące hołdem dla tych, którzy walczyli o wolność.

Dolinka Katyńska

Osobny artykuł poświęcony temu znaczącemu miejscu można znaleźć pod adresem Dolinka Katyńska w Warszawie. Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach Dolinka Katyńska odgrywa niezwykle istotną rolę w upamiętnianiu ofiar zbrodni katyńskiej z 1940 roku. To miejsce pełne pamięci oraz tragicznych historii, które zasługują na oddanie czci.

Kwatera Smoleńska

10 listopada 2010 roku miało miejsce odsłonięcie pomnika, który upamiętnia ofiary katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku. Pomnik ten, wzorowany na projekcie warszawskiego rzeźbiarza Marka Moderaua, został umiejscowiony w tzw. Kwaterze Smoleńskiej, a w jej granicach znajdują się groby 28 ofiar tej tragedii. Każde z tych miejsc skrywa w sobie historię, która wciąż jest żywa w pamięci narodu.

Kwatera Harcerskiego Batalionu Armii Krajowej „Zośka”

Kwatera, oznaczona numerem A-20, stanowi grobowiec 174 osobom, w przeważającej części harcerzom, którzy należeli do Szarych Szeregów oraz do Batalionu „Zośka”. Walczyli oni w trudnych czasach II wojny światowej. Warto zaznaczyć, że pierwszą osobą, która została tam pochowana, był Jan Bytnar „Rudy”, tragicznie zmarły bojownik, którego znane pochowanie miało miejsce 3 kwietnia 1943 roku. Po jego śmierci zarząd nekropolii wyraził zgodę na zagospodarowanie sąsiadującego terenu na kolejne pochówki, co symbolizuje szacunek dla tych, którzy zginęli w obronie ojczyzny.

Miejsce to zostało wskazane przez Tadeusza Zawadzkiego „Zośkę”, który działał z inspiracją swojego ojca, Józefa Zawadzkiego. To, co wyróżnia tę kwaterę, to białe brzozowe krzyże, które są ustawione na grobach, tworząc niezwykle poruszający widok. Dodatkowo, w tym miejscu znajduje się symboliczna grobnica w formie muru, obłożonego czarnym sjenitem, na którym uwieczniono dziesiątki nazwisk poległych żołnierzy, w tym członków Grup Szturmowych i Batalionu „Zośka”, którzy nie mają swoich grobów na Powązkach, bowiem ich ciał nie odnaleziono.

Pochowani na cmentarzu

W kontekście Pochowanych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, niezwykle istotny jest związek z kategorią, która obejmuje wszystkie osoby, które znalazły swój spoczynek na tej historycznej nekropolii w Warszawie.

Warto podkreślić znaczenie tego miejsca jako symbolu pamięci i hołdu dla bohaterów, którzy oddali swoje życie w służbie narodowi.

---

Oceń: Cmentarz Wojskowy na Powązkach

---