Ulica Krakowskie Przedmieście w Warszawie

Ulice i place

Ulica Krakowskie Przedmieście to jedna z najważniejszych arterii w śródmieściu Warszawy, która zachwyca swoją historią i architekturą. Jest to północny odcinekTraktu Królewskiego, kluczowego szlaku turystycznego łączącego obiekty kulturowe i historyczne miasta.

Wzdłuż tej ulicy znajduje się wiele zabytków, które stanowią nieodłączną część warszawskiego krajobrazu. Oprócz znaczenia historycznego, ulica ta pełni również funkcję spacerową, przyciągając mieszkańców i turystów z całego świata.

Historia

Ulica przy Bramie Krakowskiej zaczęła rozwijać się już w XIV wieku. W 1454 roku wzniesiono tu kościół bernardynów, a teren przed murami nazwano placem Bernardyńskim, co jest zgodne z obecną nazwą placu na Czerniakowie. Na tym obszarze powstały drewniane domy budowane przez rzemieślników, a także cegielnie. Wyodrębniły się dwie odnogi, z którymi wschodnia prowadziła do kolegiaty św. Jana, najstarszej warszawskiej jurydyki.

Tenże plac Bernardyński, znany również jako Bernardyńskie Przedmieście, na początku był określany jako Czerskie Przedmieście, a później przyjął nazwę Krakowskiego Przedmieścia. Był początkowym odcinkiem traktu łączącego Warszawę z Czerskiem, a później z Krakowem. Ta trasa przyciągała magnaterię oraz rodzinę królewską, stając się atrakcyjnym miejscem na budowę reprezentacyjnych pałaców. Byłym również świadkiem wielu triumfalnych wjazdów do miasta, takich jak te hetmana Stefana Czarnieckiego czy króla Jana III Sobieskiego. Ponadto, na tym terenie składano hołdy przez przedstawicieli Prus Książęcych oraz Inflant.

W pierwszej połowie XVII wieku trasa ta nabrała bardziej wyraźnego charakteru, prowadząc od Kaplicy Moskiewskiej, która była panteonem chwały polskiego oręża, do projektowanego „Forum Wazów”, które ostatecznie zrealizowano jedynie w postaci kolumny króla Zygmunta. Do XVII wieku jedynymi ulicami odchodzącymi od Krakowskiego Przedmieścia były Krótka (już nieistniejąca, na wysokości kamienicy nr 59) oraz Rzeźnicza, obecnie znana jako Bednarska. Niestety, większość zabudowy ulicy została zniszczona podczas potopu szwedzkiego.

W 1683 roku przy Krakowskim Przedmieściu ustawiono figurę Matki Boskiej Pasawskiej. W XVIII wieku wyodrębniły się nazwy Szerokie Krakowskie Przedmieście (dla dawnego placu Bernardyńskiego) oraz Wąskie Krakowskie Przedmieście (dla pozostałych odcinków). Około 1762 roku ulicę całkowicie wybrukowano, a do 1855 roku zyskała oświetlenie gazowe. Ulica była również miejscem licznych demonstracji, zwłaszcza w czasie zaborów. Wyjątkowym wydarzeniem była manifestacja z 27 lutego 1861 roku, kiedy rosyjskie wojsko otworzyło ogień do protestujących, w wyniku czego pięć osób straciło życie. Pogrzeb tych ofiar 2 marca został przekształcony w wielką manifestację, a kondukt przeszedł z kościoła św. Krzyża przez plac Saski, ulice Wierzbową, Bielańską oraz Nalewki, aż na Powązki.

Pod koniec 1861 roku Rada Administracyjna Królestwa Polskiego podjęła decyzję o wyburzeniu 14 domów na 12 posesjach, zlokalizowanych pomiędzy figurą Matki Boskiej Passawskiej a placem przed kościołem karmelitów. Władze miały na uwadze poprawę komunikacji (na nowo budowany most Kierbedzia) oraz eliminację wąskich zaułków, które ograniczały ruch rosyjskiej konnicy w momencie tłumienia zamieszek. Realizacja projektu miała miejsce w 1865 roku, a w miejscu usuniętych budynków zagospodarowano skwer, w którym ustawiono fontannę.

W 1866 roku uruchomiono linię tramwaju konnego, która łączyła dworce: Wiedeński oraz Petersburski. W latach 1886–1887 zburzono cztery budynki (w tym Dwór pod Gwiazdą), co umożliwiło dalsze połączenie ulicy Miodowej z Krakowskim Przedmieściem. Ulica Nowo-Miodowa została otwarta dla ruchu kołowego w 1888 roku, po przebudowie fasad budynków wzdłuż niej. Właściciele nieruchomości, w których znajdowały się pałac Małachowskich oraz kamienica Roeslera i Hurtiga, mieli obowiązek przepuszczania przechodniów pomiędzy ulicami Krakowskim Przedmieściem a Miodową.

Ulica przekształciła się w jedną z reprezentacyjnych arterii Warszawy, z licznymi eleganckimi sklepami. W 1907 roku wprowadzono oświetlenie elektryczne, a w 1908 roku ulicą po raz pierwszy przejechały tramwaje elektryczne. W okresie okupacji niemieckiej zmieniła nazwę na Krakauer Strasse. Zabudowa Krakowskiego Przedmieścia ucierpiała podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku, a największe szkody przyniosło powstanie warszawskie. Jednak w porównaniu do innych części zabytkowej Warszawy, ulica nie doznała tak znaczących strat, co było wynikiem wojskowych decyzji ochronnych (zachowanie budynków na skarpie warszawskiej jako wsparcia obrony).

Po wojnie większość zabytków została odbudowana, często przywracając dawną XVIII-wieczną architekturę. Zlikwidowano również różnice w wysokości fasad, redukując najwyższe budynki do dwóch do czterech pięter. Pod północnym odcinkiem ulicy zrealizowano tunel Trasy W-Z. Nowe obiekty, jak na przykład Nowa Dziekanka, zostały harmonijnie wkomponowane w istniejącą zabudowę. Wyjątkowym punktem był tzw. Kopnięty Dom (Krakowskie Przedmieście 9), który powstał na miejscu kamienicy Beyera. Większość prac rekonstrukcyjnych została zakończona do 1951 roku.

W 1965 roku ulica została wpisana do rejestru zabytków jako element cennego założenia urbanistycznego. W 1973 roku utworzono podziemne przejście dla pieszych na wysokości kampusu głównego Uniwersytetu Warszawskiego oraz pałacu Czapskich. Budowa przejścia była możliwa dzięki funduszom z Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń, które zostały przeznaczone na prewencję wypadków, co upamiętniała tablica umieszczona po północnej stronie. Niestety, przejście zostało zasypane podczas modernizacji ulicy w 2006 roku.

W czasach PRL-u na Krakowskim Przedmieściu miały miejsce demonstracje studenckie w 1968 roku, a także spotkania papieża Jana Pawła II z młodzieżą w 1979 roku, odbywające się przed kościołem św. Anny. W 1994 roku ulica wraz z Traktem Królewskim i historycznym zespołem miasta, w tym Wilanowem, została uznana za pomnik historii. W 2004 roku podjęto decyzję przekształcenia ulicy w reprezentacyjny deptak, a prace rozpoczęły się we wrześniu 2006 roku i zakończyły w lipcu 2008 roku. Projektantem rewitalizacji był Krzysztof Domaradzki.

Po remoncie Krakowskie Przedmieście stało się szerokim deptakiem, z wąską jezdnią dostępną tylko dla komunikacji miejskiej oraz taksówek. Nawiązując do historycznego wyglądu ulicy na obrazach Canaletta, użyto specjalnego, żółtawego granitu sprowadzonego z Chin, aby oddać kolor XVIII-wiecznej nawierzchni. Zastosowano także granit szwedzki (czerwony) i strzegomski (szary). Na odnowionym Krakowskim Przedmieściu pojawiły się nowe, stylizowane ławki, pachołki, kwietniki i latarnie-pastorały. Posadzono kilkadziesiąt drzew i ustawiono cztery kubiki z reprodukcjami obrazów Canaletta, a także brązową tablicę wskazującą oś Saską. Mimo tych reform, ulica nie została w pełni przystosowana dla osób niepełnosprawnych.

Ważniejsze obiekty

Ulica Krakowskie Przedmieście w Warszawie to miejsce o bogatej historii, pełne znaczących obiektów, które przyciągają turystów oraz mieszkańców stolicy. Na stronie nieparzystej znajdują się następujące ważne budowle:

Na stronie parzystej główne obiekty to:

Obiekty nieistniejące

Na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie znajdują się liczne obiekty, które niestety już nie istnieją. Ich historia jest fascynująca i pełna ciekawych detali, które warto przybliżyć.

  • Kaplica Moskiewska – to prawosławne mauzoleum, które pełniło funkcję kaplicy grobowej w latach 1620–1818. Jak wskazują liczne źródła, planowano rekonstrukcję tego obiektu w 1938 roku, jednak relikty kaplicy zostały ostatecznie rozebrane prawdopodobnie w roku 1954. Była to miejsce spoczynku cara Wasyla Szujskiego, jego brata Dymitra oraz ich żony, Wielkiej księżnej Jekateriny Grigoriewny.
  • Pałac Karasia, zlokalizowany pod numerem 2, przestał istnieć, lecz zapisał się w historii tej ulicy.
  • Kamienica Beyera, która znajdowała się pod numerem 9, również zniknęła z mapy tego miejsca.
  • W okolicy istniał także Pałac Tarnowskich, usytuowany pod numerem 42/44.
  • Nie możemy zapomnieć o pomniku Iwana Paskiewicza, który niegdyś zdobił to miejsce.
  • Pomnik Wdzięczności dla Stanów Zjednoczonych Ameryki to kolejny obiekt, który pełnił istotną rolę w krajobrazie ulicy.
  • Na skwerze Hoovera znajdował się grób członków Sztabu AL, który również został zniszczony.

Ulica w kulturze

Ulica Krakowskie Przedmieście w Warszawie odgrywa istotną rolę w polskiej kulturze, zarówno literackiej, jak i muzycznej. Jest centralnym punktem powieści „Lalka” autorstwa Bolesława Prusa, gdzie stanowi tło dla wielu niezwykle ważnych wydarzeń. Ponadto, raper Taco Hemingway odnosi się do tej ulicy w swoim utworze „Nostalgia”, co podkreśla jej współczesne znaczenie w polskiej kulturze młodzieżowej.

Nie możemy również zapominać o utworze „Warszawa” zespołu T.Love, w którym ulica Krakowskie Przedmieście jest istotnym elementem wskazującym na miłość i przywiązanie do stolicy. Dlatego też jej obecność w różnych dziełach nieprzerwanie przypomina o historycznym oraz emocjonalnym znaczeniu tej lokalizacji.

Przypisy

  1. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) - stan na 30.06.2024 r. Woj. mazowieckie (Warszawa). [on-line]. nid.pl, [dostęp 07.11.2024 r.]
  2. Grzegorz Mika: Od wielkich idei do wielkiej płyty. Burzliwe dzieje warszawskiej architektury. Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2017, s. 273. ISBN 978-83-63842-67-3.
  3. Jakub Jastrzębski. Salon Warszawy w połowie lat 90. XX wieku. „Skarpa Warszawska”, grudzień 2019, s. 28.
  4. Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 174. ISBN 978-83-62189-08-3.
  5. Stefan Świetliczko. „Kaplica Moskiewska, ul. Świętokrzyska 1". „Focus Historia”. 2010, s. brak numeru strony.
  6. Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 344. ISBN 83-06-00089-7.
  7. Jan Zachwatowicz: Ochrona i konserwacja zabytków Warszawy [w: Kultura Warszawy]. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 345. ISBN 83-01-00063-5.
  8. Henryk Janczewski: Całe życie z Warszawą. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 171. ISBN 83-06-01409-X.
  9. Tadeusz Prus-Faszczewski: Symbol chwały wojennej Polski wstaje z ruin. Tygodnik Ilustrowany, 08.01.1939, s. 31–32.
  10. Danuta Zawierucha. Kronika wydarzeń w Warszawie 1 IV–10 VI 1973. „Kronika Warszawy”, 1973, s. 108.
  11. Zbigniew Skrok. Opowieść o kaplicy zwanej Moskiewską. „Spotkania z Zabytkami”. Grudzień 1998, s. brak numeru strony.
  12. Krzysztof Śmietana: Warszawskie tramwaje elektryczne 1908−1998. Tom I. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 6. ISBN 83-907574-00.
  13. Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 7. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2001, s. 35–36. ISBN 83-88372-14-9.
  14. Andrzej Kersten: Warszawa kazimierzowska 1648–1668. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971, s. 96–97.
  15. Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 338. ISBN 83-213-2958-6.
  16. Warszawskie tramwaje elektryczne 1908−1998. Tom I. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 6. ISBN 83-907574-00.
  17. Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 15.
  18. Ludwik Grzeniewski: Warszawa w „Lalce” Prusa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965, s. 11.

Oceń: Ulica Krakowskie Przedmieście w Warszawie

★★★★★
Średnia ocena:4.74 Liczba ocen:18