Kościół Wizytek w Warszawie

---

Historia

Historia kościoła Wizytek w Warszawie ma swoje źródła w działaniach Ludwika Marii Gonzagi. Siostry wizytki sprowadzone z Francji do Polski miały na celu wprowadzenie nowego duchowego życia w kraju. W 1654 roku zakonnice osiedliły się w skromnym, drewnianym kościółku, który był przygotowany specjalnie dla nich. Julian Bartoszewicz, historyk, zawarł w swoich relacjach opis tej uroczystości:

„Cytat: Królestwo na uroczystość wprowadzenia wybrali dzień ś-go Romana, którego ciało Maryja Ludwika podarowała swemu klasztorowi….. Zatem 9 sierpnia rano, karety królewskie zawiozły nasze wizytki do karmelitanek, skąd miało się odbywać wprowadzenie. Tutaj spowiednik panien odprawił mszę z wystawieniem Najświętszego Sakramentu i odszedł do klasztoru wizytkowskiego. Nadjechali potem oboje królestwo i nuncyjusz z całem wyższem duchowieństwem stolicy. Zaczęła się uroczystość, w której nuncyjusz celebrował. Processyja była najwspanialsza. Szła najprzód duchowieństwa moc z krzyżem, zakony, kapela królewska z trąbami i kotłami…”

Budowa murowanego kościoła pod wezwaniem św. Józefa rozpoczęła się w 1664 roku, kiedy to kamień węgielny położył prymas Polski, Wacław Leszczyński. Równocześnie prowadzone były prace przy budowie klasztoru, gdzie Ludwika Maria często bywała. W 1667 roku, po jej śmierci, w kościele umieszczono jej trumnę.

„Cytat: Niedokończony kościół spłonął w 1695. W 1728 rozpoczęto budowę nowej świątyni w obecnym kształcie…”

Nową świątynię zaprojektował Karol Bay, a fundatorką była Elżbieta Helena Sieniawska. Niestety, w 1733 roku budowa została wstrzymana z powodu braku funduszy, lecz z pomocą córki fundatorki, Marii Zofii Czartoryskiej, kontynuowano ją w późniejszym czasie, tylko pod innym kierownictwem po śmierci Bay’a w 1740 roku. W międzyczasie, w 1754 roku, wydarzył się dramatyczny incydent – dach kościoła się zawalił, co skłoniło do dalszych działań budowlanych w latach 1754-1763. Można to zobaczyć w zapiskach varsavianisty oraz historyka sztuki Juliusza A. Chrościckiego, który uwiecznił wspomnienia siostry przełożonej:

„Cytat: Tegoż roku [1754] w październiku zdarzył się przykry wypadek […] po odprawieniu nabożeństwa nocnego… Gdyby katastrofa zdarzyła się za dnia, bezwzględnie wiele osób zostałoby przywalonych…”

Fasada i wielki ołtarz świątyni zostały zaprojektowane przez Efraima Schroegera. 15 sierpnia 1761 roku odbyła się pierwsza msza, natomiast konsekrację kościoła przeprowadził biskup kijowski, Józef Andrzej Załuski, 20 września tego samego roku.

W 1765 roku zaobserwowano zarysowania sklepienia, co wymusiło postawienie skarp bocznych. Od tego momentu kościół utrzymał się w stosunkowo niezmienionym stanie, z wyjątkiem niektórych wewnętrznych elementów. W 1815 roku przejął on rolę kościoła akademickiego, a funkcję tę później przejął kościół św. Anny.

W czasach II wojny światowej, świątynia oraz klasztor pozostali nietknięte, co czyni je jednymi z nielicznych warszawskich zabytków, które przetrwały wojnę. W 1965 roku zostały one wpisane do rejestru zabytków. W latach 2009-2010 w związku z Rokiem Chopinowskim przeprowadzono konserwację elewacji kościoła, a także usunięto drzewa zasłaniające fasadę od strony Krakowskiego Przedmieścia.

Od 1960 roku, aż do emerytury, rektorem tego kościoła był ksiądz poeta Jan Twardowski, którego dzieła oraz działalność pozostawiły znaczący ślad w polskim życiu religijnym.

Architektura i wnętrze

Fasada kościoła stanowi niezwykle interesujący aspekt całej budowli. Jej dolna część najprawdopodobniej została zaprojektowana przez Karola Baya, który jest znany z dzieł charakteryzujących późny okres baroku. Istnieje jednak hipoteza sugerująca, że projektantem mógł być również Gaetano Chiaveri. Fasada zachwyca falującym murem, który zdaje się być w ruchu, podzielonym na pary kolumn, a także rozbudowanym gzymsem, który zapewnia znakomite efekty światłocieniowe. Całość tej kompozycji wzbogaca bryłę budowli.

Zwieńczenie fasady jest nieco bardziej płaskie, a jego autorstwo przypisuje się Efraimowi Szregerowi bądź Jakubowi Fontanie. Nad wejściem znajduje się herb Zakonu Wizytek – serce przebite strzałami, zwieńczone krzyżem. W tympanonie natomiast można dostrzec motyw Oka Opatrzności Bożej, umieszczonego w trójkącie. Poniżej, nad centralnym oknem, znajduje się kartusz z herbami: Snopek króla Polski Władysława IV Wazy oraz jego małżonki, Ludwiki Marii Gonzagi.

Na cokołach fasady umieszczone są rzeźby przedstawiające św. Annę, św. Joachima, św. Jana Chrzciciela oraz św. Józefa. Całość dopełnia krzyż adorowany przez dwa anioły. Nisze pierwszej kondygnacji są puste, natomiast nad nimi znajdują się płaskorzeźby:

• kartusz z herbem Snopek Wazów, krzyż, mitra książęca i lilie,
• gorejące serce z IHS w wieńcu laurowo-palmowym,
• środkowe serce z krzyżem przebitym strzałami oraz godłem zakonu, w koronie cierniowej,
• serce z literami MARYA w wieńcu laurowo-palmowym,
• kartusz z orłem w mitrze z krzyżem oraz krzyż i mitra książęca.

Kościół ma formę jednonawową z rzędem kaplic. Na końcu nawy znajduje się zamknięte prosto prezbiterium, przykryte sklepieniem kolebkowym z lunetami, opartym na pasach sklepieniowych. Wznoszą się nad kolumnami szerokie belkowanie oraz bogato zdobiony gzyms. Delikatna dekoracja stiukowa w stylu rokokowym jest widoczna głównie na łukach arkad otwierających się do nawy.

Rzeźby na fasadzie oraz ambona, która ma formę dzioba łodzi wyposażonej w maszt z żaglem, sieci oraz kotwicę (znana jako ambona łodziowa), to dzieła Jana Jerzego Plerscha. Obraz Nawiedzenia w głównym ołtarzu został namalowany przez Tadeusza Kuntze. Srebrne plakiety na hebanowej nastawie ołtarza wykonali Mateusz Wallbaum i Herman Potthof.

Fryderyk Chopin grał na kościelnych organach w latach 1825–1826, będąc uczniem Liceum Warszawskiego, kiedy to odbywały się niedzielne msze dla uczniów tej szkoły, gdzie powierzono mu rolę organisty. Nowy instrument, który zastąpił starszy w 1909 roku, zachował drewniany chór muzyczny.

W tej świątyni można znaleźć pomniki Tadeusza Czackiego oraz Kazimierza Brodzińskiego, jak i wiele epitafiów, w tym m.in. Bolesława Podczaszyńskiego, Henryka Marconiego, Juliana Bartoszewicza, Jana Ziei oraz Bronisława Bozowskiego. Przy wejściu usytuowane jest epitafium ks. Jana Twardowskiego, przybierające formę klęcznika, z wyrytym jego ostatnim wierszem, który napisał tuż przed swoją śmiercią w szpitalu przy ul. Banacha, a także małą biedronką.

---

Oceń: Kościół Wizytek w Warszawie

---