Kościół św. Anny w Warszawie (Śródmieście)

---

Historia

Świątynia, która dziś znamy jako kościół św. Anny, powstała w niezwykle interesujących okolicznościach związanych z klasztorem bernardynów, ufundowanym przez księżną Annę Fiodorównę. To właśnie ona w 1454 roku za pośrednictwem Jana Kapistrana zaprosiła do Warszawy pierwszych przedstawicieli tego zakonu. Do miasta przybyło sześciu zakonników pod przewodnictwem o. Jakuba z Głogowa, co stało się punktem wyjścia dla dalszych działań budowlanych.

Budowę samego kościoła rozpoczęto w tym samym roku, wykorzystując styl gotycki oraz charakteryzując się murem pruskim. Kiedy ściany zostały wzniesione, niebawem do budowy dołączono klasztor. Zgodnie z zasadą zakonną, kompleks klasztorny został zlokalizowany poza murami miejskimi, w bezpiecznym miejscu przy wyjeździe z miasta. Wkrótce wokół kościoła powstał cmentarz, pierwotnie planowany jedynie dla zakonników, a od 1643 roku dostępny również dla ogółu mieszkańców.

Biskup poznański Jędrzej z Bnina wprowadził zakonników do kościoła 4 grudnia 1454 roku, stając się wydarzeniem, które miało ogromne znaczenie dla przyszłej historii tej świątyni. Był to nów klasztor bernardynów w Polsce, zaraz po Krakowie. W 1467 roku zorganizowano prowincję polską tego zakonu, której pierwszym prowincjałem został o. Maryjan z Jeziorka, a zaraz po nim bł. Władysław z Gielniowa.

W 1507 roku pożar zniszczył kościół i klasztor. Gwardian Antoni z Biecza podjął się odbudowy, która została zakończona przez Jana z Komorowa, jednak ponownie w 1515 roku budowla ta uległa zniszczeniu w wyniku kolejnego pożaru, spowodowanego podpaleniem, które zniszczyło niemal całe przedmieście, w tym kościół i klasztor.

Ciężar odbudowy wzięli na swoje barki fundatorzy, wśród których znaleźli się najznakomitsi: księżna Anna Radziwiłłówna, Beata z Tęczyńskich Odrowążowa oraz Jan Lubrański, biskup poznański. Dzięki finansowemu wsparciu księżnej Anny, została dodana trzecia nawa po lewej stronie, a za przyczyną bp. Lubrańskiego wzniesiono chór z nakryciem i sklepieniem. Odbudowę ukończono w 1533 roku. Znaczenie kościoła i klasztoru było tak wielkie, że otaczające przedmieście zaczęto nazywać suburbium bernardinorum, co później przyjęło nazwę krakowskiego przedmieścia.

Warto podkreślić, że w 1578 roku przed świątynią margrabia Jerzy Fryderyk von Ansbach złożył hołd lenny Stefanowi Batoremu. W 1586 roku za sprawą bulli papieskiej Sykstusa V powołano do życia arcybractwo św. Anny. Królowa Anna Jagiellonka w 1578 roku ufundowała dzwonnicę, która stała się znana ze swoich wyjątkowych dzwonów. Królowa przydzieliła również zakonnikom znaczną jałmużnę, co zostało uwiecznione w przypisanym jej przywileju z 30 listopada 1582 roku.

wyznaczyła ze swoich folwarków warszawskich stałą jałmużnę zakonnikom, to jest 60 korcy żyta co ś-ty Marcin, po złotemu co piątek i wolny wręb do lasów brudnowskich, to jest zwyczajową od lat dawnych jałmużnę, pobożna ta pani zmieniła w prawo przez osobny na to wydany przywilej (w Warszawie 30 listopada 1582). Król Stefan nadanie to zatwierdził. Zygmunt III zaś do tego wsparcia dodał jeszcze dla zakonników po sześć kawałków (tunnas) soli z żup warszawskich (16 października 1590 r.) i jeszcze kazał osobną dla zakonników w Brudnie łąkę wymierzyć (1601).

W 1611 roku przed kościołem margrabia Jan Zygmunt Hohenzollern złożył hołd lenny Zygmuntowi III Wazie. Interesującym jest fakt, że nawet w czasie potopu szwedzkiego, kościół nie uległ zniszczeniom. Był on nawet przekształcony w fortecę w tym trudnym okresie, a pomimo niekorzystnych okoliczności, mury tej świątyni pełniły funkcję strażniczą dla miasta. W 1657 roku, podczas kolejnego oblężenia Warszawy, miało miejsce tragiczne wydarzenie: ośmiu zbrojnych, pochodzących z miasta, zadano zniszczeń.

W tem nagle ni stąd ni z owąd nachodzą kościół o godzinie ósmej rano zbrojni (16 czerwca); podesłała ich władza miejska, chociaż dobro publiczne nie wymagało już po nikim ofiary. Nic nie mówiąc gwardyjanowi, co mają robić w kościele, nie ostrzegłszy go, żeby wynósł ołtarze i obrazy, bez zwłoki wykonywali rozkaz z góry już dany: zapalają więc pochodnie i tłumnie z niemi i z materyjałami palnemi wpadają do kościoła, ciskają je na katedry i konsesyjonały, potem na ołtarze, ażeby zaś większy rozniecić płomień, obrazy ze ścian obalają w środek pożaru…

Po zakończeniu działań wojennych, zakonnicy powrócili do klasztoru w 1660 roku i rozpoczęli odbudowę. Zaangażowane w to były znaczne fundusze przekazane przez Jana Wielopolskiego, kasztelana wojnickiego. Odbudowa trwała przez siedem lat, a projekt aranżacyjny przygotował Giovanni Gisleni, przy wsparciu Tytusa Burattiniego. Familii Kretkowskich udało się odnowić kaplicę bł. Władysława z Gielniowa. Ołtarz z patronką również przeszedł odnowę, a organy zbudowane zostały w czasach Augusta II.

W 1676 roku, studium bernardyńskie zostało awansowane do rangi studium primae classis, co było świadectwem jego znaczenia w kraju. Mimo upływu lat, kościół św. Anny pozostał ważnym punktem odniesienia dla edukacji i życia kulturalnego w Warszawie. Do lat 70-tych XVIII wieku zachowywał swoją funkcję religijną, pełniąc również rolę ośrodka akademickiego.

W 1701 roku powstały łazienki w ogrodzie klasztornym, a kluczowym momentem była przebudowa fasady kościoła, rozpoczęta w latach 1778-1788 pod nadzorem Piotra Aignera, którą finansował m.in. Stanisław Kostka Potocki. Po 1794 roku sytuacja geopolityczna w regionie przyniosła dalekosiężne skutki, a w latach 1819-1821 miała miejsce przebudowa dzwonnicy tej świątyni przez Aignera w formach renesansu włoskiego.

O kolejnych modernizacjach dowiadujemy się za sprawą ks. Franciszka Morańskiego, który w 1830 roku położył fundamenty pod kaplicę Loretańską, w której umieszczono obraz z kaplicy Loretańskiej przy klasztorze bernardynów. W 1846 roku nastąpiły kolejne ważne zmiany, kiedy gmachy frontowe zostały zupełnie uporządkowane.

Kościół św. Anny był świadkiem wielu burzliwych wydarzeń historycznych, a jego mury ocalały, nawet gdy Warszawa była niszczona. W 1944 roku dach budowli uległ zniszczeniu, ale mury pozostały nienaruszone, a w 1945 roku Biuro Odbudowy Stolicy zajmowało się jego renowacją w latach 1946-1962.

W 1949 roku, podczas budowy Trasy W-Z, odkryto ruchy gruntów, a kontrowersyjne działania zabezpieczające okazały się niezwykle skuteczne. Dzięki inżynierowi Wacławowi Żenczykowskiemu i zastosowaniu nowoczesnych metod, cała akcja zakończyła się sukcesem w trakcie zaledwie 20 dni.

Historia kościoła jest również związana z patriotycznymi jego funkcjami podczas II wojny światowej, gdzie nadano mu rangę centrum duchowego dla Polaków. Przeżycia i wydarzenia związane z Grobami Pańskimi na stałe weszły w kulturę i religijność Polaków w tej epoce.

Nasza świątynia wciąż pozostaje miejscem centralnym, blisko powiązanym z różnymi uczelniami, takimi jak Uniwersytet Warszawski, Akademia Sztuk Pięknych, Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina oraz Akademia Teatralna, od 1928 roku pełniąc rolę kościoła akademickiego. Także wydarzenia związane z kościołem Wizytek nadają historię i duchowość tej wyjątkowej przestrzeni.

Odwiedzający mogą skorzystać z tarasu widokowego, zlokalizowanego na dzwonnicy, który oferuje wspaniałe widoki na miasto. Kościół św. Anny to nie tylko zabytkowa budowla, ale i świadek historii, który przyciąga turystów oraz studentów z całej Polski.

W 1965 roku, świątynia została wpisana do rejestru zabytków, stanowiąc tym samym istotną część dziedzictwa kulturowego Warszawy. W 1979 roku, w trakcie pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II, miało miejsce znaczące wydarzenie, kiedy spotkał się on z młodzieżą, co zostało upamiętnione tablicą przy wejściu do kościoła.

Architektura świątyni

Świątynia ta, wielokrotnie poddawana przebudowom, została znacząco zmieniona w latach 1518–1533, około 1620 oraz między 1660 a 1667, co sprawiło, że obecnie stanowi amalgamat różnych stylów architektonicznych. Prezbiterium, które jest gotyckie i orientowane w kierunku wschodnim, posiada formę trójścienną.

W latach 1750–1753 wnętrze kościoła przeszło barokizację, a elementy późnobarokowe, takie jak polichromie, zrealizował ks. Walenty Żebrowski, będący bernardynem. W 1788 roku fasada kościoła przekształciła się w stylu klasycystycznym, natomiast dzwonnica, zbudowana w 1818 roku, została wykonana w stylu neorenesansowym. W 1830 roku dodano kaplicę Loretańską, wzbogacając tym samym architektoniczne oblicze tej świątyni.

Kościół charakteryzuje się jednonawowym układem, a jego wnętrze zdobią liczne boczne ołtarze, które pełnią funkcję grzebalną. Warto również zwrócić uwagę na przylegający do kościoła budynek klasztorny, który został zbudowany w 1514 roku przez Jana z Komorowa. W krużganku prowadzącym do zakrystii można zobaczyć jedyne w Warszawie zachowane sklepienie kryształowe.

Duszpasterze związani z kościołem (m.in.)

W historii kościoła św. Anny w Warszawie, znaczące miejsce zajmują liczni duszpasterze, którzy swoją posługą przyczynili się do jego rozwoju oraz wspierania lokalnej społeczności. Wśród nich należy wymienić:

• bł. Władysław z Gielniowa,
• Edward Szwejnic (rektor w latach 1928–1934) – był to pierwszy oficjalny duszpasterz akademicki w stolicy, na tę posadę został mianowany 4 stycznia 1928,
• bł. Edward Detkens,
• prymas Józef Glemp,
• Józef Gniewniak,
• Zygmunt Malacki,
• Piotr Pawlukiewicz,
• Jerzy Popiełuszko,
• Bogdan Bartołd.

Każdy z tych duchownych wniósł coś unikalnego do duszpasterskiego obrazu kościoła, a ich działalność miała istotny wpływ na lokalną wspólnotę i życie religijne Warszawy.

Warszawska Akademicka Pielgrzymka Metropolitalna

Od 1981 roku z przestrzeni kościoła wyrusza piesza pielgrzymka do Jasnej Górze, która gromadzi wielu wiernych pragnących zbliżyć się do duchowości miejsca. Ruch ten przyciąga nie tylko studentów, ale również osoby z innych środowisk, dla których pielgrzymowanie stało się formą wyrażania swojej wiary.

W ciągu wszystkich lat pielgrzymka zyskała miano nieodłącznej tradycji, która każdego roku mobilizuje rzesze uczestników, wędrujących ku złotej figurze Matki Boskiej Częstochowskiej.

Osobny artykuł: Warszawska Akademicka Pielgrzymka Metropolitalna.

Upamiętnienia

W Kościele św. Anny w Warszawie można znaleźć kilka znaczących upamiętnień, które odzwierciedlają historię oraz powiązania z ważnymi postaciami.

• Na fasadzie świątyni znajduje się tablica upamiętniająca bł. Władysława z Gielniowa, co podkreśla ważność jego postaci w tradycji kościelnej.
• Również na fasadzie umieszczono tablicę upamiętniającą spotkanie Jana Pawła II z młodzieżą, które miało miejsce 3 czerwca 1979 roku, co było kluczowym wydarzeniem w historii Polski.
• 10 listopada 2010 roku w Kaplicy Loretańskiej kościoła zainstalowano Krzyż sprzed Pałacu Prezydenckiego w Warszawie, będący symbolem pamięci i żalu w związku z tragicznymi wydarzeniami.
• Natomiast 25 listopada 2012 roku, w tym samym kościele, odsłonięto pomnik poświęcony ofiarom katastrofy polskiego Tu-154M w Smoleńsku. Pomnik ten, autorstwa Łukasza Krupskiego, syna ofiary katastrofy Janusza Krupskiego, stanowi hołd dla tych, którzy zginęli w tej tragicznej okoliczności.

---

Oceń: Kościół św. Anny w Warszawie (Śródmieście)

---