Kampus Główny (Teren Centralny) to wyjątkowe miejsce Uniwersytetu Warszawskiego, które stanowi serce tej renomowanej instytucji edukacyjnej. Znajdują się tu najstarsze zabudowania oraz siedziba władz uczelni, co nadaje temu miejscu szczególny charakter.
Kampus umiejscowiony jest przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, głównie pod numerem 26/28. To właśnie tutaj studenci oraz pracownicy mają okazję doświadczyć bogatej tradycji akademickiej oraz kulturowej miasta.
Na tym terenie można również spotkać część kampusu Zgrupowanie Centrum-Powiśle, która stanowi istotny element struktury uniwersytetu, łącząc przeszłość z nowoczesnością.
Rozwój kampusu
Rozwój głównego kampusu Uniwersytetu Warszawskiego ma fascynującą historię, która sięga czasów, gdy Krakowskie Przedmieście było jeszcze zaledwie przedmieściem Starej Warszawy. W okresie od 1765 do 1766 roku dawną rezydencję królewską, znaną jako Pałac Kazimierzowski, przekształcono na siedzibę nowej Szkoły Rycerskiej (Korpusu Kadetów), korzystając z położenia na skarpie, zwanej warszawską skarpą.
Na przestrzeni lat Uniwersytet przejął również inne zabytkowe pałace, w tym pałac Tyszkiewiczów-Potockich oraz pałac, który wcześniej należał m.in. do Kazimierza Poniatowskiego. Na jego miejscu zbudowano pałac Uruskich. W tamtym czasie funkcjonował także Szpital św. Rocha, który w latach 1811–1818 pełnił rolę kliniki dla szkoły lekarskiej. Te budynki oddzielały teren nowo powstającej Szkoły Rycerskiej od Krakowskiego Przedmieścia, co skutkowało niewielkim dostępem dla rozwijającego się miasta.
Od 1808 roku Pałac Kazimierzowski przeszedł pod zarząd Szkoły Prawa, jednak w trakcie działań wojennych jego funkcje edukacyjne zostały zaburzone. Pałac został okupowany przez pruskie władze i użyty jako szpital dla żołnierzy wracających z Moskwy. Po przywróceniu stabilności, pełnił rolę siedziby Liceum Warszawskiego oraz uniwersytetu.
Park pałacowy, położony poniżej skarpy, został przekształcony na potrzeby Szkoły Lekarskiej oraz uniwersytetu. Z czasem stała się tam także baza dla ziołolecznictwa. Pierwotnie park wydano na ogród botaniczny, jednak w 1818 roku przeniesiono go do nowej lokalizacji w parku Łazienkowskim.
Wkrótce po przenosinach, przy nowym ogrodzie zbudowano budynek Obserwatorium Astronomicznego, który stał się pierwszym obiektem uniwersytetu zlokalizowanym poza głównym kampusem. W latach 1820–1830 dokonano rozbudowy pałacu, gdzie ulokowano bibliotekę uniwersytecką.
W latach 1815-1816 do pałacu dobudowano dwa neoklasycystyczne gmachy, które pełniły funkcję oficyn. Gmachy te, położone obok siebie, miały różne przeznaczenia; prawe skrzydło było miejscem mieszkań dla rektorów oraz nauczycieli Liceum Warszawskiego, a lewe zajmowane było przez Komisję Rządową Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, co przejawiało się w ich nazwach: Gmach Porektorski i Gmach Poseminaryjny.
W latach 1817–1818 dobudowano kolejne pawilony, w tym Pawilon Mineralogiczny, w którym mieścił się gabinet mineralogiczny i audytoria, a północny pawilon zajmował laboratoria chemiczne oraz klasy edukacyjne. W latach 1818–1820 wybudowano Pawilon Sztuk Pięknych, który wbrew planom, pomieścił gabinet zoologiczny, co doprowadziło do nazywania go Gmachem Pomuzealnym.
Niedługo po tym powstał bliźniaczy budynek – Gmach Audytoryjny (Fizyczny). W tym okresie wzniesiono również bramę wjazdową na teren kampusu, a stara monumentalna brama, oddzielająca rezydencję królewską od Krakowskiego Przedmieścia, istniała do 1819 roku. W tym samym czasie zmodernizowano pałac Tyszkiewiczów-Potockich, między innymi dodając oficynę zwaną „Pod Wizytkami” w związku z sąsiedztwem kościoła wizytek.
Po powstaniu listopadowym zlikwidowano Uniwersytet Warszawski i Liceum Warszawskie. Ich funkcjonowanie kontynuował Gimnazjum Realne w Warszawie, w którym mieściła się Szkoła Sztuk Pięknych z siedzibą w Gmachu Audytoryjnym. W 1841 roku uczelnia przeniosła się do nowo wybudowanej lokalizacji.
W 1862 roku budynek ten stał się siedzibą Szkoły Głównej Warszawskiej, co spowodowało, że zaczęto nazywać go Szkołą Główną. Przebudowano wówczas również budynki związane z Pałacem Kazimierzowskim. Pod koniec lat 40. XIX wieku uległ remonta także pałac Uruskich, który wówczas nie pełnił funkcji edukacyjnej. W tym samym okresie kampus od ulicy Oboźnej oddzielono kamienicą Tekli Rapackiej.
W latach 1891–1894 na dziedzińcu między Gmachem Porektorskim a Poseminaryjnym wzniesiono budynek biblioteki Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego (BUW), gdzie przetransportowano księgozbiór z Pałacu Kazimierzowskiego. W 1910 roku pojawiła się nowa brama ozdobiona edykułami z posągami Ateny i Uranii.
W okresie międzywojennym zaczęły powstawać nowe obiekty uniwersyteckie poza kampusem, takie jak Hoża 69 oraz początki kampusu Ochota. Ponadto uczelnia wynajmowała lokale w bliskiej okolicy, w tym w Pałacu Staszica. W następnych latach, w latach 30. XX wieku, po drugiej stronie BUW-u zbudowano Auditorium Maximum, a pożar zniszczył Gmach Pomuzealny, który również przeszedł rekonstrukcję.
W 1923 roku pałac Tyszkiewiczów Potockich został zakupiony przez Bank Gospodarstwa Krajowego, a później stał się miejscem Polskiej Akademii Literatury oraz gospodarczo związany był z Biblioteką Narodową.
W trakcie II wojny światowej budynki kampusu używane były jako koszary dla niemieckiej żandarmerii. Szkody, jakie poniosły budynki, były znaczne – 90% kampusu zniszczono w wyniku bombardowań z 1939 roku, co miało tragiczne konsekwencje, mimo że niektóre obiekty, takie jak Gmach Poseminaryjny czy Szkoła Główna, przetrwały. Auditorium Maximum zamienione na stajnię i magazyn broni, przeszło remont w latach 1951–1955.
Pałac Kazimierzowski spalił się, a jego rekonstrukcja trwała do 1954 roku, z nieznacznymi zmianami w jego wnętrzu, gdzie powstały Sala Złota oraz Sala Senatu. Gmach Porektorski, który również spłonął w 1939 roku, został odbudowany w 1949 roku, zaś pawilony Pokuratorski i Mineralogiczny zniszczono niemal całkowicie, co skutkowało budową nowych obiektów na ich miejscu. Na terenie uniwersytetu w 1952 roku pojawiły się Gmach Polonistyki i budynek stołówki, a w 1953 roku na północ od Pałacu Kazimierzowskiego wzniesiono Gmach Pedagogiki, później przekształcony w Centrum Informatyczne UW.
Po wojnie uniwersytet otrzymał zniszczony Szpital św. Rocha, który przekształcono w przychodnię oraz biurowiec z księgarnią. Obecnie teren po byłym szpitalu nosi nazwę Mały Dziedziniec. W latach 1946–1951 uczelnia przejęła również odrestaurowany pałac Czetwertyńskich. W latach 1948–1956 ponownie odbudowano również pałac Tyszkiewiczów-Potockich, łącząc obszar pałaców z obszarem uniwersyteckim, określanym jako górny dziedziniec.
Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku zamknięto górny dziedziniec od wschodu, budując na miejscu dawnej wozowni Kampusu Budynek Poligrafii. W 1950 roku, w wyniku reform edukacyjnych, Gmach Audytoryjny przeszedł pod zarząd nowo powstałej Akademii Medycznej. Oprócz budynków sąsiadujących z kampusem, uniwersytet przejął także lokalizacje dalej położone, takie jak pałac Zamoyskich.
W latach 70. po raz pierwszy, z wyjątkiem parku Kazimierzowskiego, obszar kampusu poszerzył się w stronę Powiśla, gdzie przy ulicy Browarnej zrealizowano budynek Wyższego Studium Języków Obcych. Pełny rozwój w tej części stał się możliwy dopiero w latach 90., po przyznaniu dodatkowych terenów w Powiślu. W 1995 roku senat UW postanowił, aby wszystkie jednostki rozproszone poza zgrupowaniami (Centrum, Ochota, Służewiec) miały zostać przeniesione do wyznaczonej lokalizacji.
W kolejnych planach zamierzano stworzyć dzielnicę uniwersytecką, obejmującą centralny teren UW oraz jego okolice. Ostatecznie plany te uległy ograniczeniu, a zabudowę uniwersytecką w obrębie głównego kampusu oraz pobliskich terenów określono jako Zgrupowanie Centrum-Powiśle. Budynkami na Powiślu zarządza Biuro ds. Nieruchomości „Powiśle”, podczas gdy Biuro Gospodarcze UW zajmuje się terenami centralnymi oraz budynkami, które są uważane za przynależące do diaspory.
W drugiej części lat 2000 miały miejsce większe remonty w obiektach kampusu, szczególnie po przeniesieniu dotychczasowych użytkowników do nowych siedzib. W latach 2003–2005 odnowiono starszy budynek biblioteki, po jej przeprowadzce na nową lokalizację w Powiślu. Szkoła Główna po remoncie została przekazana Instytutowi Archeologii.
Od 2014 roku Gmach Audytoryjny jest ponownie użytkowany przez Uniwersytet Warszawski, po przeprowadzonym remoncie i obecnie w jego murach odbywają się zajęcia Wydziału Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych. W XXI wieku wybudowano dwa nowe obiekty. W latach 2004–2005 powstał budynek Collegium Iuridicum III, a w 2011 roku na miejscu dawnego magazynu obok Gmachu Pomuzealnego wybudowany został budynek Wydziału Historycznego. Dodatkowo, w 2009 roku stworzono nową bramę przy ulicy Oboźnej.
Na obecny moment, najstarszym budynkiem głównego kampusu UW jest Pałac Kazimierzowski, funkcjonujący jako siedziba rektora oraz miejsce obrad senatu. Z kolei w Auditorium Maximum znajduje się aula o pojemności 1200 miejsc, co czyni ją największą na uniwersytecie.
Ochrona konserwatorska
W miarę upływu lat, poszczególne obiekty uczelni zostały systematycznie wpisywane do rejestru zabytków. W 1984 roku cały układ budynków kampusu został uwzględniony w tym rejestrze pod nazwą „zespół Uniwersytetu Warszawskiego”. Teren ten znajduje się również w strefie buforowej historycznego centrum Warszawy, które figuruje na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Dodatkowo, obszar ten jest częścią pomnika historii, jakim jest Historyczny zespół miasta Warszawy.
| Obiekt | Ilustracja | Numer w rejestrze zabytków | Numer w gminnej ewidencji zabytków |
|---|---|---|---|
| Szpital św. Rocha | _ | 242 (01-07-1965), 1244-A (24-07-1984) | SRO09571 (24-07-2012) |
| Gmach Audytoryjny | _ | 243/2 (01-07-1965), 1244-A (27-07-1984) | SRO09573 (24-07-2012) |
| Szkoła Główna | _ | 243/2 (01-07-1965), 1244-A (27-07-1984) | SRO09574 (24-07-2012) |
| Pałac Kazimierzowski | _ | 243/1 (01-07-1965), 1244-A (27-07-1984) | SRO09575 (24-07-2012) |
| Gmach Poseminaryjny | _ | 243/2 (01-07-1965), 1244-A (27-07-1984) | SRO09576 (24-07-2012) |
| Gmach Porektorski | _ | 243/2 (01-07-1965), 1244-A (27-07-1984) | SRO09577 (24-07-2012) |
| Gmach Pomuzealny | _ | 243/2 (01-07-1965), 1244-A (27-07-1984) | SRO09578 (24-07-2012) |
| Gmach Pedagogiki | _ | 243/2 (01-07-1965), 1244-A (27-07-1984) | SRO09579 (24-07-2012) |
| Biblioteka Uniwersytecka | _ | 995 (10-11-1980), 1244-A (27-07-1984) | SRO09580 (24-07-2012) |
| Auditorium Maximum | _ | 1244-A (27-07-1984) | SRO09581 (24-07-2012) |
| Zespół architektoniczno-przestrzenny (wraz z układem dróg, zielenią i fragmentem skarpy) | _ | 1244-A (27-07-1984) | SRO09582 (24-07-2012) |
| Gmach Polonistyki | _ | 1244-A (27-07-1984) | SRO09583 (24-07-2012) |
| Pałac Uruskich-Czetwertyńskich | _ | 244 (01-07-1965), 1244-A (27-07-1984) | SRO09587 (24-07-2012) |
| Pałac Tyszkiewiczów-Potockich | _ | 245 (01-07-1965), 1244-A (27-07-1984) | SRO09588 (24-07-2012) |
| obudowa źródła (położona poniżej skarpy) | _ | 371/2 (01-07-1965) | SRO09970 (24-07-2012) |
| Dom Kupców (Kamienica Tekli Rapackiej) | _ | 371/1 (01-07-1965), 1244-A (27-07-1984) | SRO09973 (24-07-2012) |
| Oficyna „Pod Wizytkami” (Oficyna Potockich) | _ | 1244-A (27-07-1984) | SRO10957 (24-07-2012) |
| Belwederek | _ | 1244-A (27-07-1984) | SRO10958 (24-07-2012) |
| brama uniwersytecka | _ | 1244-A (27-07-1984) | SRO11554 (09-06-2014) |
| stołówka uniwersytecka | _ | 1244-A (27-07-1984) | SRO11556 (09-06-2014) |
| mur oporowy za Pałacem Kazimierzowskim (wraz z resztkami założenia ogrodowego na skarpie) | _ | 1244-A (27-07-1984) | SRO11557 (09-06-2014) |
| ogrodzenie pałacu Uruskich-Czetwertyńskich | _ | 1244-A (27-07-1984) | SRO34119 (23-02-2016) |
| ogrodzenie pałacu Tyszkiewiczów-Potockich | _ | 1244-A (27-07-1984) | SRO34120 (23-02-2016) |
| Park Kazimierzowski (położony poniżej skarpy) | _ | 1244-A (27-07-1984) | SRO34122 (23-02-2016) |
| oficyna Pałacu Uruskich-Czetwertyńskich (Szkoła Języków Obcych) | _ | 1244-A (27-07-1984) | SRO35445 (18-10-2019) |
Inne obiekty
W pierwszych latach XXI wieku, kampus Uniwersytetu Warszawskiego był miejscem tętniącym życiem, z licznymi skwerami oraz kawiarniami, które zapraszały studentów do spędzania czasu w przyjemnej atmosferze. Można było tam również znaleźć stołówkę studencką oraz klub profesorski, gdzie odbywały się różnorodne wydarzenia i spotkania.
Na skarpie, usytuowanej za Pałacem Kazimierzowskim, znajduje się armata, która upamiętnia heroiczne działania studentów UW w walkach o niepodległość Polski w latach 1918–1920. Jest to ważny symbol pamięci o tych, którzy walczyli o wolność kraju.
W 2003 roku, przed budynkiem Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego (BUW) zainstalowano pomnik Studenta, który stanowi hołd dla trudów i wysiłków studentów. Również warto wspomnieć o posągu Uranii, znajdującym się między budynkiem Szkoły Głównej a Gmachem Porektorskim. Ten posąg, będący repliką oryginalnego z bramy głównej, pierwotnie wykonany był z gipsu, a od 2014 roku jest już zrobiony ze sztucznego kamienia.
Do 2013 roku, na teren centralny kampusu można było wchodzić przez dwie bramy: jedną główną, usytuowaną od Krakowskiego Przedmieścia, oraz drugą, od ulicy Oboźnej. Oprócz tego istniała również piesza bramka, prowadząca od placu przed kościołem wizytek, co ułatwiało dostęp do tego pięknego terenu.
Przypisy
- MikołajM. Gomółka, Kampus w mieście – narzędzia i efekty polityki przestrzennej Uniwersytetu Warszawskiego, „Prace Geograficzne”, 162 (49–67), 2020, DOI: 10.4467/20833113PG.20.012.13099.
- AnnaA. Korzekwa-Józefowicz, KatarzynaK. Majewska, Najlepsze projekty górnego dziedzińca, „Uniwersytet Warszawski”, 2 (90), 2019, s. 14–16.
- Teren Centralny [online], Biuro Gospodarcze UW, 21.03.2017 r.
- AndrzejA. Lisowski, Nadzieje i rozczarowania – trudna droga do dzielnicy uniwersyteckiej, „Prace i Studia Geograficzne”, 60, 2015, s. 73–86.
- Gminna ewidencja zabytków m.st. Warszawy, [w:] Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków [online] [dostęp 17.03.2022 r.]
- Otwarty Kampus [online], Uniwersytet Warszawski.
- Powrót Uranii na Uniwersytet Warszawski! [online], Muzeum UW, 27.01.2014 r.
- AnnaA. Korzekwa, KatarzynaK. Łukaszewska, Nie tylko nauka. Przewodnik po najciekawszych miejscach na UW [pdf], Warszawa: Biuro Prasowe UW, 2010, ISBN 978-83-235-0626-3.
- Park Kazimierzowski [online], Urząd m.st. Warszawy.
- Mapka [online], Uniwersytet Warszawski.
- Uchwała nr 61 Senatu Uniwersytetu Warszawskiego z 12.04.1995 r. o założeniach organizacji przestrzennej Uniwersytetu Warszawskiego [online].
- Obiekty [online], Biuro Gospodarcze UW.
- AnetaA. Prymaka, Pomnik Studenta stanął na Uniwersytecie Warszawskim [online], Warszawa wyborcza.pl, 15.01.2003 r.
- Zabytkowy teren przy Krakowskim Przedmieściu [online], Uniwersytet Warszawski.
Pozostałe obiekty w kategorii "Uczelnie":
Prawosławne Seminarium Duchowne w Warszawie | Szkoła Biznesu Politechniki Warszawskiej | Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie | Szkoła Główna Handlowa w Warszawie | Uczelnia Collegium Intermarium | Szkoła Zdrowia Publicznego CMKP | Uczelnia Korczaka – Akademia Nauk Stosowanych | Uczelnia Łukaszewski w Warszawie | Uczelnia Medyczna im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie | Uczelnia Techniczno-Handlowa im. Heleny Chodkowskiej | Instytut Głuchoniemych w Warszawie | Gmach Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej | Gmach Główny Politechniki Warszawskiej | Collegium Varsoviense | Collegium Humanum – Szkoła Główna Menedżerska z siedzibą w Warszawie | Collegium Civitas w Warszawie | Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie | Budynek Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego | Budynek Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie | Akademia Wymiaru SprawiedliwościOceń: Kampus Główny Uniwersytetu Warszawskiego