W sercu Warszawy znajduje się pomnik Mikołaja Kopernika, wielkiego astronoma, którego twórcą jest duński rzeźbiarz Bertel Thorvaldsen. Monument ten, wykonany z brązu, zobaczyć można wspaniale zlokalizowany przed Pałacem Staszica. Dzieło przedstawia kontemplacyjnie siedzącego Kopernika, trzymającego w ręku cyrkiel oraz sferę armilarną, symbolizującą jego niezrównane osiągnięcia w zakresie astronomii.
Pomnik otoczony jest przez czarny cokół, na którym widnieją dwa złocone napisy. Z jednej strony, od ul. Kopernika, można przeczytać inskrypcję po łacinie: Nicolao Copernico Grata Patria, co oznacza „Mikołajowi Kopernikowi Wdzięczna Ojczyzna”. Z drugiej strony, patrząc od pałacu Zamoyskich, widnieje polski napis: Mikołajowi Kopernikowi Rodacy.
Warto także wspomnieć, że owe monumenty, swoją formą i hołdem dla astronomicznego geniuszu, zostały skopiowane i można je zobaczyć w innych miastach, takich jak Montreal czy Chicago.
Historia
Pomnik Mikołaja Kopernika, świadek wielu historycznych wydarzeń, został zaprojektowany w połowie przez Stanisława Staszica oraz częściowo sfinansowany z publicznej zbiórki. Odlany w brązie w warszawskiej pracowni Jana Gregoire’a, został odsłonięty w dniu 11 maja 1830 przez Juliana Ursyna Niemcewicza. Monument stanął przed Pałacem Staszica, który jest siedzibą Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
W dniu 19 września 1863 roku, wskutek nieudanego zamachu na Fiodora Berga, pod pomnikiem doszło do dramatycznych wydarzeń, podczas których zniszczono mienie mieszkańców pałacu Zamoyskich, jako zemstę ze strony rosyjskiej armii.
W czasie II wojny światowej, w 1940 roku, niemieccy okupanci zasłonili napisy wyryte na cokole. Zostały one zastąpione tablicą z napisem STA SOL NE MOVEARE (Stój, Słońce, powstrzymaj swój bieg), a napis MIKOŁAYOWI KOPERNIKOWI RODACY zmieniono na niemiecki DEM GROSSEN ASTRONOMEN NIKOLAUS KOPERNIKUS. W trakcie montażu tych tablic, artysta rzeźbiarz Maksymilian Potrawiak, zajmujący się nadzorem, umieścił towot na śrubach, co miało ułatwić ich przyszłe zdjęcie.
W dniu 11 lutego 1942 roku, Maciej Aleksy Dawidowski, znany jako „Alek”, z Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”, usunął niemiecką tablicę. Ukrył ją w pobliskiej zaspie śniegu, a później przetransportował do piwnicy swojego domu. W czerwcu 1942 roku tablicę odkryto i zakopano w ogrodzie należącym do rodziców Jana Rossmana na Żoliborzu, według niektórych źródeł tablica miała trafić tam bezpośrednio.
Wiosną 1948 roku tablicę odkopano i przekształcono na własność Muzeum Historycznego m.st. Warszawy. W dniu 25 maja 1943 roku, w 400. rocznicę śmierci Mikołaja Kopernika, trzej młodzi poeci, Wacław Bojarski, Tadeusz Gajcy oraz Zdzisław Stroiński, złożyli wieniec w pobliżu pomnika z białą szarfą i napisem: „Genialnemu Polakowi, Mikołajowi Kopernikowi, Podziemna Polska”. Niestety, interwencja policji doprowadziła do tragedii; Wacław Bojarski zginął, a Zdzisław Stroiński został aresztowany.
Po powstaniu warszawskim w 1944 roku, pomnik został zniszczony, a jego resztki wywieziono z Warszawy. Po wojnie odnaleziono go na złomowisku w Hajdukach Nyskich. Został przeniesiony na swoje pierwotne miejsce i symbolicznie odsłonięty 22 lipca 1945 roku przez Prezydium Krajowej Rady Narodowej, które odbyło pochód z ul. Nowogrodzkiej 49, przechodząc przez Aleje Jerozolimskie oraz ul. Nowy Świat.
W marcu 1949 roku pomnik został zdjęty z cokołu celem przeprowadzenia gruntownej konserwacji, która miała miejsce w warszawskiej odlewni Braci Łopieńskich. Powrócił na cokół 22 lipca 1949 roku.
W maju 2007 roku na placyku wokół pomnika zainstalowano model Układu Słonecznego, który dostosowano do dzieła Kopernika – „De revolutionibus orbium coelestium”. Na nawierzchni wyłożonej czerwonym granitem vanga, orbity zostały wyróżnione jaśniejszym kamieniem z Chin, a na nich znalazły się planety wykonane z brązu w Odlewni Metali Nieżelaznych przy ul. Spokojnej. Autorem projektu jest rzeźbiarz Antoni Grabowski. Planety miały stopniowo zyskiwać połysk pod wpływem przechodniów.
W nocy z 1 na 2 lipca 2008 roku pomnik został zdewastowany, a sprawca zerwał armilarną sferę z lewej dłoni Kopernika. Element ten został szybko odzyskany, a podobna sytuacja miała miejsce we wrześniu 2011 roku, gdy trzech nastolatków również dokonało kradzieży sfery, jednak po ich aresztowaniu zdołano przywrócić element na pomnik.
W 2017 roku, w ramach obchodów 50. rocznicy nadania Hufcowi ZHP Warszawa-Mokotów imienia Szarych Szeregów, odsłonięto tablicę wmurowaną przy pomniku, która upamiętnia usunięcie w 1942 roku niemieckiej tablicy przez Aleksego Dawidowskiego.
Inne informacje
W XIX wieku w stolicy Polski wzniesiono również drugi pomnik Mikołaja Kopernika, który został zaprojektowany przez Faustyna Juliusza Cenglera na specjalne zamówienie. Monument ten powstał w 1870 roku i początkowo znajdował się w ogrodzie Pruchalskiego, przy ulicy Solec, w pobliżu posesji nr 60. Na cokole pomnika umieszczono rzeźbę przedstawiającą stojącego astronoma, a także inskrypcję: „POLSKIE WYDAŁO GO PLEMIĘ, WSTRZYMAŁ SŁOŃCE WZRUSZYŁ ZIEMIĘ”. Niestety, pomnik ten prawdopodobnie został zniszczony w trakcie II wojny światowej.
Warto również wspomnieć o kopii tego monumentu, która została zrealizowana z inicjatywy Eugeniusza Baranowskiego w Kanadzie. Odsłonięcie tej repliki miało miejsce 12 listopada 1966 roku podczas wystawy światowej Expo 67. Później pomnik znalazł swoje miejsce w Montrealu, przed planetarium, przy 1000 St. Jacques Street. Ten gest był darem Polonii kanadyjskiej dla miasta.
W Warszawie znajduje się także inny pomnik poświęcony Mikołajowi Kopernikowi, którego autorką jest Ludwika Nitschowa. Ten monument został odsłonięty w 1955 roku przy głównym wejściu do Pałacu Kultury i Nauki, co czyni go istotnym elementem warszawskiego krajobrazu kulturowego.
Pozostałe obiekty w kategorii "Pomniki":
Pomnik Nauczycieli w Warszawie | Pomnik ofiar egzekucji niemieckich dokonywanych w Lasach Kawęczyna | Pomnik Ofiar Rzezi Woli | Pomnik Poległym i Pomordowanym na Wschodzie | Pomnik Praskiej Kapeli Podwórkowej | Pomnik Stefana Starzyńskiego w Warszawie (ul. Saska) | Pomnik Szczęśliwego Psa | Pomnik Zbigniewa Ścibora-Rylskiego w Warszawie | Pomnik Cypriana Kamila Norwida w Warszawie | Popiersie Stanisława Wyspiańskiego w Warszawie | Pomnik Męczenników Terroru Komunistycznego 1944–1956 | Pomnik Marcina Kasprzaka w Warszawie | Pomnik Lotników Angielskich | Pomnik ks. Jana Twardowskiego | Pomnik Kobietom Powstania Warszawskiego | Pomnik Józefa Piłsudskiego w Warszawie (pl. Piłsudskiego) | Pomnik Jana Zachwatowicza w Warszawie | Pomnik Jana Olszewskiego w Warszawie | Pomnik Rzezi Wołyńskiej w Warszawie | Pomnik Ignacego Daszyńskiego w WarszawieOceń: Pomnik Mikołaja Kopernika w Warszawie