Pałac Prezydencki w Warszawie

---

Historia

Pałac do 1818 roku

Początkowo pałac był zbudowany w barokowym stylu, wzorującym się na rezydencjach genueńskich. Zawierał również pierwszy w Warszawie ogród, który był wzorowany na ogrodach włoskich, sięgających do brzegów Wisły, wtedy to rzeka ta płynęła u podnóża skarpy. Za projekt pałacu mógł odpowiadać Constantino Tencalla, architekt dworski króla Władysława IV. Budowa głównego korpusu rozpoczęła się około 1643 roku, w miejscu wcześniejszego dworu, a inicjatywę podjął hetman wielki koronny Stanisław Koniecpolski, który planował wykorzystać go jako warszawską rezydencję (swoją główną siedzibą miał Brody). Niestety, zmarł w 1646 roku, dlatego kontynuację budowy podjął jego syn, Aleksander.

Pałac był dwukondygnacyjny z mezaninem, który wzniesiono na granicy skarpy, z dużym dziedzińcem od strony Krakowskiego Przedmieścia oraz ogrodem schodzącym do rzeki, podzielonym na trzy tarasy. Na dziedzińcu znajdowały się drewniane budynki. Po śmierci Aleksandra, jego syn Stanisław, sprzedał pałac hetmanowi polnemu Jerzemu Sebastianowi Lubomirskiemu w 1659 roku. Właściciel odnowił gmach po potopie szwedzkim. Po jego zgonie w 1667 roku, rezydencję dziedziczyły dzieci z pierwszego małżeństwa oraz druga żona. W 1674 roku Michał Kazimierz Radziwiłł rozpoczął negocjacje dotyczące odkupu nieruchomości. Po jego śmierci, transakcja została finalizowana przez żonę, Katarzynę z Sobieskich, w 1685 roku, mimo że wcześniej Radziwiłłowie przeprowadzili prace nad adaptacją rezydencji do własnych potrzeb.

W latach 1694–1705 gmach przebudowano przy współpracy Augustyna Locciego, Karola Ceroniego oraz Andrzeja Jeziornickiego, następnie zaś, na początku XVIII wieku, możliwe, że pod przewodnictwem Karola Baya, doświadczył renowacji. W 1728 roku, włoski architekt Dominik Cioli zajmował się remontem groty znajdującej się pod budynkiem oraz osuszaniem wilgotnego gmachu.

W 1705 roku miał tu miejsce pobyt Stanisława Leszczyńskiego. W czasach Radziwiłłów, miejsce to stało się znane z organizacji publicznych zgromadzeń, bali i uczt. Do znanych lokatorów pałacu należał książę Karol Stanisław II Radziwiłł, największy polski magnat II połowy XVIII wieku oraz jeden z najbogatszych ludzi ówczesnej Europy. Po konfliktach z Czartoryskimi oraz Stanisławem Augustem Poniatowskim, Radziwiłł przestał regularnie bywać w stolicy, co spowodowało, że pałac wynajmowano, przynosząc przyzwoite dochody.

W 1773 roku, po rozbiórce Operalni, gmach wynajęto na cele teatralne przez Józefa von Kurza-Bernardona przy wsparciu Franciszka Ryxa, starosty piaseczyńskiego. W 1778 roku miał tu miejsce debiut polskiej opery „Nędza uszczęśliwiona”, skomponowanej przez Macieja Kamieńskiego, która uznawana była za pierwszą polską operę aż do odkrycia barokowej opery „Heca albo polowanie na zająca”. W tym samym roku, po niespodziewanym powrocie Karola Radziwiłła do Warszawy, teatr zakończył działalność. Aktorzy, protestując przeciw eksmisji, zabarykadowali się w budynku, a marszałkowska straż musiała przeprowadzić szturm.

Po tej sytuacji, pałac przeszedł renowację, by znów stać się miejscem widowisk, przedstawień teatralnych oraz bali. Po śmierci Karola Radziwiłła w 1790 roku, nowym właścicielem został czteroletni syn jego przyrodniego brata, Dominik Radziwiłł. Gmach był wynajmowany na potrzeby teatralne do 1818 roku, a między 1804 a 1806 rokiem występował tu zespół Wojciecha Bogusławskiego.

W latach 1738–1740 dobudowano boczne skrzydła wg projektu Antonia Solariego. Między 1755 a 1762 rokiem przeprowadzono przebudowę i rozbudowę pod okiem Jana Zygmunta Deybla. Od 1773 roku, w pałacu odbywały się sesje delegacji powołanej przez Sejm Rozbiorowy w celu przygotowania traktatów I rozbioru Polski.

W trakcie Sejmu Czteroletniego pałac pełnił funkcję siedziby Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej. W czasach insurekcji kościuszkowskiej zorganizowano tam szpital wojskowy. W styczniu 1807 roku, podczas przedstawienia sztuki „Andromeda”, goszczono tu Napoleona Bonaparte, a w 1815 roku zatrzymał się tu car Aleksander I. Ważnym wydarzeniem, które miało miejsce 24 lutego 1818 roku, był pierwszy publiczny koncert ośmioletniego Fryderyka Chopina, który wykonał fragment koncertu fortepianowego g-moll Adalberta Gyrowetza.

Pałac Namiestnikowski

Rezydencja pozostała w rękach Radziwiłłów do wiosny 1818 roku, kiedy to rząd Królestwa Polskiego odkupił ją jako siedzibę namiestnika, a także biura i mieszkania niektórych urzędników. Temu nowemu przeznaczeniu gmachu sprzyjały jego rozmiar oraz dogodna lokalizacja przy głównej arterii miasta. W latach 1818–1819 główny korpus przeszedł gruntowną przebudowę pod przewodnictwem Chrystiana Piotra Aignera, który wprowadził styl klasycystyczny. Wówczas zlikwidowano wysoki czterospadowy dach, zastępując go nowym, o niższym profilu. Usunięto również łamane dachy nad ryzalitami oraz półkolisty fronton. Boniowany parter zyskał nową funkcję stanowiącą cokół dla wyższych pięter, które zostały podzielone pilastrami oraz półkolumnami. Skrzydła boczne zostały wydłużone do linii zabudowy ulicy, a przedłużone części były szersze niż pierwotnie. Nowe wystrój reprezentacyjnych pomieszczeń pierwszego i drugiego piętra oraz klatka schodowa między korpusem a północnym skrzydłem uatrakcyjniły gmach. Nową elewację frontową w porządku korynckim oraz dziesięć alegorycznych figur umieszczono na attyce. Ozdoba nadana przez Aignera przetrwała w zasadzie bez większych zmian do czasów współczesnych.

Dziedziniec podzielono na części – honorowy oraz przeddziedziniec (avant-cour) przy pomocy żelaznej kraty z dwoma bramami. Przeddziedziniec służył jako miejsce postoju powozów podczas ważnych wydarzeń. Na tym obszarze, zamkniętym od strony Krakowskiego Przedmieścia, umieszczono również cztery kamienne rzeźby lwów, stworzone przez włoskiego artystę Camilla Landiniego, który współpracował z Aignerem.

Całkowite koszty zakupu, przebudowy oraz wyposażenia pałacu do końca 1823 roku wyniosły ogromną sumę 3,6 mln złotych polskich, co wzbudziło zainteresowanie senatora Nikołaja Nowosilcowa, który domagał się szczegółowego wykazu wydatków. Po reformach, pałac nazwano Pałacem Namiestnikowskim, jednak zasiedlił go jedynie jeden namiestnik – gen. Józef Zajączek, który mieszkał tam wraz z żoną Aleksandrą Zajączkową. W pałacu odbywały się również posiedzenia Rady Stanu. Zmarł tam w lipcu 1826 roku.

29 listopada 1830 roku, przed pałacem, zastrzelono generała Maurycego Hauke, który odmówił przyłączenia się do powstańców. W trakcie powstania listopadowego, gmach stał się siedzibą Rządu Narodowego. Nocowali tam również dyktator powstania, gen. Józef Chłopicki oraz Michał Radziwiłł, który był naczelnym wodzem. W Sali Balowej pałacu 15 sierpnia 1831 roku odbyła się konfrontacja między Rządem Narodowym a delegatami Towarzystwa Patriotycznego, co wkrótce doprowadziło do tragicznych wydarzeń na ulicach Warszawy, kończących się śmiercią wielu ludzi.

Po powstaniu listopadowym, pałac stracił na znaczeniu, w wyniku czego oficjalną siedzibą namiestników Królestwa Polskiego, a potem generał-gubernatorów warszawskich, stał się Zamek Królewski. W gmachu mieściły się różne urzędy, takie jak Biuro Przyboczne Namiestnika, Rada Administracyjna, Kancelaria Ogólnego Zebrania Senatu oraz Heroldia Królestwa Polskiego. W 1844 roku, w dawnej rezydencji generała Józefa Zajączka, mieszkał prezes Heroldii, Aleksander Colonna-Walewski, a później jego następca, Franciszek Stanisław Potocki.

W marcu 1852 roku, pałac ucierpiał w wyniku pożaru, który wybuchł od belki przechodzącej przez komin Sali Balowej. Pożar obejmował dach, drugie oraz pierwsze piętro, a walcząca z ogniem Warszawska Straż Ogniowa potrzebowała pomocy wojska, gdyż w okolicznych studniach zabrakło wody. Ostatecznie, główny korpus pałacu został całkowicie zniszczony, ocalały jedynie pomieszczenia parteru, chronione solidnymi sklepieniami.

Rekonstrukcja pałacu zakończyła się w 1856 roku, przywracając mu architektoniczne szaty zewnętrzne sprzed pożaru, jednak wnętrza zyskały nową szatę dekoracyjną. Pracami kierował Alfons Kropiwnicki, a osiem nowych figur na attyce wykonał Paweł Maliński. Autorem dekoracji wnętrz był Bolesław Podczaszyński. W maju 1856 roku w odbudowanym gmachu odbył się znakomity bal, który zorganizowali obywatele Królestwa Polskiego na cześć cara Aleksandra II.

W lipcu 1870 roku, w miejscu przewidzianym na pomnik księcia Józefa Poniatowskiego, odsłonięto pomnik Iwana Paskiewicza-Erywańskiego w obecności cara Aleksandra II. W latach 1874–1915 gmach pełnił funkcje biur generała-gubernatora warszawskiego, a Sala Balowa była miejscem wystaw. W marcu 1879 roku, po raz pierwszy w Warszawie zaprezentowano tam obraz Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem”. Na fasadzie umieszczono napis w języku rosyjskim informujący, że pałac jest własnością Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

W latach 1899–1901 zburzono późnobarokowy pałac Tarnowskich znajdujący się po prawej stronie gmachu i postawiono w tym miejscu luksusowy hotel Bristol. Po tym, jak w sierpniu 1915 roku Warszawę opuścili Rosjanie, zdewastowany pałac przeszedł w ręce administracji niemieckiej. W październiku 1917 roku zniszczono pomnik Iwana Paskiewicza, jednak cokół z ciemnoszarego granitu pozostał na swoim miejscu. Użyto go później do budowy pomnika księcia Józefa Poniatowskiego, odsłoniętego w 1923 roku na placu Saskim. Na miejscu zburzonego pomnika urządzono z kolei trawnik.

Lata 1918–1939

Po odzyskaniu niepodległości, pałac stał się oficjalną siedzibą premiera i rządu, przyjmując nazwę pałacu Rady Ministrów. Apartament premiera na drugim piętrze nie był jednak zajmowany na stałe, ponieważ w okresie międzywojennym szefowie rządu stosunkowo często się zmieniali. W latach 1918-1921 pałac przeszedł renowację według projektu Mariana Lalewicza. Usunięto przepierzenia oraz warstwy wapna, które pokrywały sztukaterię w niektórych pomieszczeniach, oraz zamurowano dodatkowe przejścia, które powstały w wyniku działań rosyjskiej administracji w XIX wieku. Zlikwidowano również drewniany tambur, który chronił przed przeciągami.

Lalewicz przebudował wiele wnętrz, nadając im styl klasycystyczny, który harmonizował z architekturą Piotra Aignera. Nie wprowadzono większych zmian w elewacji budynku, z wyjątkiem podwyższenia północnej przybudówki przy oficynie północnej. W 1924 roku zakupiono i dobudowano do pałacu sąsiadującą z jego północnym skrzydłem neorenesansową kamienicę Karmelitów Bosych (nr 50), zbudowaną w latach 1782-1786 pod kierunkiem Efraima Szregera. Budynek ten, przekształcony dla Władysława Szancera w wyniku przebudowy, ocalał podczas II wojny światowej. Na jego bocznej ścianie zachowała się również przedwojenna tabliczka z napisem „Skwer Mickiewicza”, na której widać ślady po kulach.

W czasie przewrotu majowego, 12 maja 1926 roku, rząd Wincentego Witosa na wniosek prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, w obliczu zagrożenia ze strony oddziałów Józefa Piłsudskiego, przeniósł się z pałacu do Belwederu.

Lata 1939–1945

W trakcie obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku, gmach nie doznał poważnych uszkodzeń. Lata 1941-1942 to czas prac budowlanych w pałacu, związanych z utworzeniem w siedzibie polskiego rządu Deutsches Haus – placówki społeczno-kulturalnej Niemców w Warszawie. Autorami tej przebudowy, która zatarła część wcześniejszych zmian wprowadzonych przez Mariana Lalewicza, byli Juliusz Nagórski i Jan Łukasik. Zatrudniono m.in. specjalistów, którzy jeszcze przed wojną pracowali przy renowacji Zamku Królewskiego. W pracach wykorzystywano również przedmioty zniszczonego w 1939 roku zamku. Zrekonstruowano ornamenty rokokowe w salach parteru od strony ogrodu, przywrócono marmurową posadzkę w wejściu oraz pokryto stiukiem marmurowym kolumny w Sali Balowej.

W bocznych skrzydłach pałacu urządzono luksusowy hotel oraz restaurację, zaś w pomieszczeniach dawnej stajni powstała piwiarnia w stylu niemieckim. W byłej Sali Jadalnej (obecnie Sala Bankietowa) na postumencie umieszczono brązową głowę Adolfa Hitlera. Rzeźby lwów Landiniego podwyższono na cokole. W trakcie przebudowy, na klatce schodowej odkryto malowidła en grisaille z orłami i bronią w jednostkowych płycinach. Niemcy chcieli je usunąć, jednak przekonano ich, że to ulubiony motyw okresu empire, co przyczyniło się do ich ocalenia.

Deutsches Haus zostało uroczyście otwarte w styczniu 1941 roku z udziałem gubernatora generalnego Hansa Franka. W późniejszym czasie, w miejscu byłego pomnika Iwana Paskiewicza, wykopano zbiornik na wodę przeciwpożarową. W lutym 1944 roku w Sali Balowej wystawiono ciało kat Warszawy, Franza Kutschery, który zmarł w wyniku ran odniesionych w zamachu z 1 lutego 1944 roku, w Alejach Ujazdowskich.

Podczas powstania warszawskiego, pałac oraz przylegający hotel Bristol miały zostać zdobyte przez żołnierzy 4 kompanii VIII zgrupowania „Krybar”. Atak, który przeprowadzono 1 sierpnia 1944 roku, z kierunku ulic Karowej oraz Furmańskiej, zakończył się niepowodzeniem z powodu silnego ognia z budynków obsadzonych przez Niemców przy ul. Karowej i kampusu Uniwersytetu Warszawskiego; po stronie polskiej poniesiono wiele strat. Jednakże, kolejne walki toczone podczas powstania nie przyczyniły się do uszkodzenia gmachu. Ostatecznie, wycofujący się Niemcy nie zdążyli go wysadzić. Pałac, razem z Belwederem oraz gmachem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, jest jednym z niewielu budynków rządowych w Warszawie, które przetrwały II wojnę światową.

Lata 1945–1990

W grudniu 1945 roku, do odrestaurowanego gmachu przeniosło się Prezydium Rady Ministrów z gmachu Dyrekcji Kolei Państwowych. Budynek przeszedł kolejną przebudowę, przywracając mu w dużej części jego dawny charakter klasycystyczny. Prace trwały w latach 1947–1952 pod kierunkiem Teodora Bursche, Antoniego Jawornickiego i Borysa Zinserlinga. Akceptując niektóre zmiany z czasów niemieckiej administracji, pałac zyskał ciekawe detale, takie jak kraty w oknach zaprojektowane przez Henryka Grunwalda, z monogramem PRM.

Do 1953 roku gmach był siedzibą Rady Ministrów, kiedy to jego miejsce zajęła siedziba na Alejach Ujazdowskich 1/3. Pałac przejął głównie funkcje reprezentacyjne. W skrzydłach bocznych pozostawiono część biur Urzędu Rady Ministrów oraz Urząd do Spraw Wyznań. W 1965 roku przed pałacem ustawiono pomnik księcia Józefa Poniatowskiego – replikę pomnika Bertela Thorvaldsena z 1832 roku, który został zniszczony przez Niemców w grudniu 1944 roku. Kopię monumentu wyfundowali Duńczycy, a model oryginału ocalał w Muzeum Thorvaldsena w Kopenhadze. Pierwotnie pomnik został ustawiony w 1952 roku przed Starą Pomarańczarnią w Łazienkach.

W Sali Kolumnowej pałacu w 1955 roku podpisano Układ Warszawski, w 1970 roku – układ o normalizacji stosunków PRL z RFN, a w 1989 roku doszło do obrad Okrągłego Stołu.

Po 1990

W 1990 roku zainicjowano czteroletni remont pałacu, który miał na celu przekształcenie gmachu w siedzibę Prezydenta RP oraz jego kancelarii. W ramach prac gruntownie zmieniono dawny apartament premiera, a w południowo-wschodniej części korpusu głównego urządzono kaplicę. Formalności związane z przejęciem pałacu zakończono w listopadzie 1992 roku. Po zakończeniu remontu w 1994 roku, pałac stał się nową oficjalną siedzibą Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, przyjmując nazwę – pałac Prezydencki. Z początku zamieszkał w nim Lech Wałęsa, który przeniósł się z Belwederu, gdzie znajdowały się również apartamenty prezydenta i jego rodziny.

Bronisław Komorowski postanowił po swoim wyborze zamieszkać w mniejszym apartamencie w Belwederze, a dotychczasowe apartamenty w pałacu przekształcono w biura. Gmach pozostawał jednak miejscem codziennej pracy prezydenta, pełniąc rolę głównego miejsca uroczystości oraz przyjmowania oficjalnych gości. Po zakończeniu kadencji Bronisława Komorowskiego, apartamenty powróciły do pierwotnej funkcji.

Pałac był miejscem, gdzie prezydenci RP podpisywali ważne dokumenty, takie jak Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (1997) oraz ratyfikowali traktaty o przystąpieniu Polski do NATO (1997) i Unii Europejskiej (2003), jak również Traktat lizboński (2009).

W czasie swoich apostolskich wizyt w Polsce, gościli tutaj Jan Paweł II (1999) oraz Benedykt XVI (2006). Po tragicznej śmierci Lecha Kaczyńskiego w katastrofie lotniczej TU-154M w Smoleńsku w kwietniu 2010 roku, przed pałacem umieszczono drewniany krzyż, który we wrześniu przeniesiono do kaplicy Zwiastowania Najświętszej Marii Panny, a w listopadzie – do kościoła św. Anny.

Architektura i wyposażenie pałacu

Obecny wygląd Pałacu Prezydenckiego w Warszawie to efekt przebudowy, która miała miejsce w latach 1818–1819. Prace prowadził Chrystian Piotr Aigner, architekt, który nadał budowli klasycystyczny styl. Gmach składa się z trzynastoosiowego, czterokondygnacyjnego korpusu głównego przykrytego czterospadowym dachem, a także z dwóch symetrycznych, dwukondygnacyjnych oficyn bocznych.

Elewacja pałacu jest znakomitym przykładem klasycyzmu. W centralnej części korpusu znajdują się korynckie półkolumny, a w bocznych ryzalitach widnieją pilastry. Biegnące w pobliżu ulicy skrzydła boczne mają parter boniowany, ale ich detal architektoniczny jest znacznie skromniejszy, co mogło być zamierzeniem architekta, aby nie odwracać uwagi od głównego korpusu budynku.

Na uwagę zasługuje także neorenesansowa elewacja ogrodowa, która nawiązuje do architektury rzymskich pałaców. Gzyms dzieli parter od pierwszego piętra, a kolejny oddziela pierwsze od drugiego piętra. W przestrzeni pomiędzy wysuniętymi ryzalitami można zobaczyć sześciokolumnowy portyk, który wspiera taras pierwszego piętra.

Ważniejsze pomieszczenia

• Antyszambra (fr. antichambre) – to przedpokój, który prowadzi do sekretariatu Prezydenta. W tym miejscu odbywają się powitania gości, biorących udział w uroczystych obiadach organizowanych przez Prezydenta w Sali Kolumnowej na cześć przyjezdnych głów państw.
• Biblioteka położona w południowym skrzydle, z widokiem na ogród, została stworzona przy remoncie w 1998 roku, pod kierunkiem Teresy Dobiszewskiej. To miejsce sąsiaduje z Pokojem Wypoczynkowym Prezydenta oraz Salą Bankietową. Ozdobą wystroju jest plafon Alegoria Polonii namalowany przez Ludomira Sleńdzińskiego.
• Gabinet Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
• Pokój Wypoczynkowy Prezydenta, zlokalizowany pomiędzy Gabinetem a Biblioteką, został odnowiony w latach 1941–1942. Wówczas stworzono pseudoempirową polichromię z motywem orłów na złoconym tle. W latach 90. XX wieku dodano drewniane panele. Podczas kadencji prezydentów Lecha Wałęsy, Aleksandra Kwaśniewskiego i Lecha Kaczyńskiego, pokój był meblowany nowoczesnymi sofami. Bronisław Komorowski, mieszkając w Belwederze, rzadko korzystał z tego pomieszczenia, co spowodowało przywrócenie mu pałacowego charakteru.
• Kaplica Zwiastowania Pańskiego została urządzona dzięki staraniom Lecha Wałęsy i poświęcona w 1994 roku przez kardynała Józefa Glempa. Projektantem kaplicy był Jerzy Kalina, a w środku znajdują się stacje drogi krzyżowej z granitu oraz krzyż wykonany z fragmentów wież World Trade Center.
• Główna klatka schodowa znajduje się w północnej części, łącząc parter z Antyszambrą. Jej schody i posadzki wykonano z czarnego marmuru, a u ich podnóża znajduje się rzeźba Piusa Welońskiego.
• Ogród (Salon) Zimowy to przestrzeń z szklaną kopułą, która została dodana w latach 1999–2000. Po uroczystościach w tej części zwykle serwowane są poczęstunki. W salonie znajdują się rzeźby oraz neosecesyjne witraże.
• Sala Bankietowa (Obrazowa) przeszła przebudowę w latach 1941–1942, zyskując obecną kamienną okładzinę oraz ozdobne elementy. Jest miejscem, gdzie odbywają się ważne uroczystości i spotkania.
• Sala Biała, usytuowana na osi głównego wejścia, wita głowy państw. Znajdują się tutaj dziewiętnastowieczne wazy z porcelany miśnieńskiej oraz obraz Chrystus w domu Szymona.
• Sala Chorągwiana, otwarta dla zwiedzających w 2013 roku, wyeksponowano w niej repliki polskich chorągwi oraz kopie ważnych konstytucji.
• Sala Kolumnowa, największe pomieszczenie w pałacu, jest miejscem wielu ważnych wydarzeń, takich jak podpisanie Układu Warszawskiego.
• Sala Niebieska służy do przyjmowania zagranicznych delegacji, a jej ozdobą są portrety historyczne.
• Sala Rokoko to przestrzeń, w której na zakończenie rozmów w Sali Białej oczekują małżonki głów państw, otoczona portretami.
• Sień Wielka (Główna) to miejsce powitań gości, wyposażona w barokową szafę oraz marmurowy kominek.
• Sala Orderu Orła Białego została otwarta przez prezydenta Andrzeja Dudę podczas obchodów stulecia niepodległości Polski. Oferuje ona przegląd odznak oraz pamiątek z historii państwa.

W skrzydłach bocznych pałacu znajdują się biura Kancelarii Prezydenta oraz pomieszczenia wykorzystywane przez Służbę Ochrony Państwa. Na parterze lewego skrzydła można zobaczyć oryginalny stół, przy którym w 1989 roku prowadzone były obrady Okrągłego Stołu. Pałac jest często iluminowany podczas narodowych świąt oraz ważnych rocznic.

Ogród pałacowy

Ogród przylegający do pałacu z jego wschodniej strony jest miejscem o niewątpliwym znaczeniu historycznym i estetycznym. Zaprojektowany w okresie międzywojennym, zajmuje powierzchnię około 1,9 ha i znajduje się na skarpie warszawskiej. Jego historia sięga XVII wieku, kiedy to przyjął formę ogrodu barokowego, który schodził aż do brzegu Wisły.

W początkowym okresie istnienia ogrodu wyróżniały się trzy tarasy. Najniższy zawierał przystań dla łodzi, a w środkowym mieściła się sadzawka. Około roku 1755 w ogródku powstała pierwsza oranżeria, co wzbogaciło jego architekturę.

Obecnie przestrzeń ogrodowa została podzielona na pięć tarasów, z których dwa zbudowane z piaskowca są bezpośrednio związane z pałacem. Ozdobą tych tarasów są starannie pielęgnowane rośliny umieszczone w pojemnikach. W centralnym punkcie ogrodu znajduje się fontanna z neobarokowym basenem, datowaną na lata 30. XX wieku. W osi fontanny usytuowane są pierwsze kamienne schody, prowadzące na niższe poziomy ogrodu.

Po obu stronach tych schodów umieszczono kamienne lwy, które są dziełem Pawła Malińskiego. Po II wojnie światowej przetransportowano je z pierwotnej lokalizacji w gmachu Mennicy przy ul. Bielańskiej, który został rozebrany w 1907 roku.

Trzy dolne tarasy ogrodu są gęsto porośnięte drzewami oraz krzewami. Wśród nich dominują klony, kasztanowce, lipy oraz buki. Większość z tych drzew powstała w okresie międzywojennym i powojennym. Warto zauważyć, że zachował się starodrzew, w tym dwa kasztanowce o obwodach pni wynoszących 300–350 cm oraz stary okaz cisa pospolitego. Ogromną różnorodność prezentują także liczne krzewy ozdobne, które uzupełniają krajobraz ogrodowy.

Oś kompozycyjna ogrodu kończy się przy parterowej oranżerii, która powstała w latach 1921–1924, prawdopodobnie według projektu Mariana Lalewicza. Po zniszczeniach II wojny światowej budynek został odbudowany w zachowanej formie. W obrębie parku znajdują się również inne obiekty, takie jak Mała Oranżeria, zbudowana w północno-wschodnim narożniku parku, przypuszczalnie w latach 1852–1854 oraz Dworek usytuowany w południowej części posesji z lat 20. XX wieku.

Warto podkreślić, że ogród pełni ważną rolę reprezentacyjną, co sprawia, że nie jest dostępny dla ogółu społeczeństwa.

Tablice pamiątkowe na budynku

Na fasadzie Pałacu Prezydenckiego w Warszawie znajduje się wiele tablic, które przypominają o istotnych wydarzeniach i postaciach historycznych. Oto niektóre z nich:

• tablica upamiętniająca Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, odsłonięta 10 kwietnia 2016 roku,
• tablica upamiętniająca ofiary katastrofy polskiego Tu-154M w Smoleńsku oraz krzyż, który został ustawiony przed pałacem przez harcerzy w 2010 roku,
• tablica, która upamiętnia pierwszy publiczny koncert Fryderyka Chopina, odbywający się w pałacu, zorganizowany przez Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności 24 lutego 1818 roku (odnowioną w 2010),
• tablica upamiętniająca wartę żołnierzy Batalionu Warszawskiego Polskiej Organizacji Wojskowej z dnia 5 sierpnia 1915 roku – była to pierwsza wartę żołnierza polskiego od 8 września 1831 roku. Pierwotnie odsłonięta w 1935 roku, uległa zniszczeniu podczas II wojny światowej, a następnie została odtworzona i ponownie odsłonięta w 2010 roku,
• tablica upamiętniająca Zgromadzenie Przyjaciół Ustawy Rządowej 3 Maja, które obradowało w pałacu w latach 1790–1791, odsłonięta w 1966 roku.

Każda z tych tablic świadczy o bogatej historii Polski i wielkich wydarzeniach, które miały miejsce w tym znaczącym miejscu.

Ochrona konserwatorska

W 1965 roku pałac zyskał status zarejestrowanego zabytku, co stanowi ważny krok w jego konserwacji i ochronie. W ewidencji zabytków, zgodnie z aktualizowaną wersją z lutego 2013, jako obiekt podlegający ochronie zarejestrowany jest Pałac Koniecpolskich (znany również jako Radziwiłłów czy Namiestnikowski), który uwzględnia skrzydła, jednak bez załącznika graficznego. Z kolei w rejestrze jako Pałac Radziwiłłów, obecnie znany jako Prezydencki.

Warto również zauważyć, że odrębny wpis do rejestru, oznaczony numerem 2396 z dnia 1 grudnia 1987, obejmuje pomnik księcia Józefa Poniatowskiego, który usytuowany jest w granicach ogrodzenia pałacu. Dodatkowo, jego otoczenie jest integralną częścią zabytkowego układu urbanistycznego Krakowskiego Przedmieścia, które również znajduje się pod numerem rejestru 205, ustanowionym 1 czerwca 1965 roku.

Nie można zapomnieć, że pałac oraz jego okolice są również częścią pomnika historii Warszawy, który uwzględnia historyczny zespół miasta, w tym Trakt Królewski oraz Wilanów. Takie ujmowanie zabytków w kontekście ich otoczenia podkreśla znaczenie ich ochrony i konserwacji na rzecz przyszłych pokoleń.

---

Oceń: Pałac Prezydencki w Warszawie

---