Ulica Ludna w Warszawie

---

Historia

Ulica Ludna ma długą i bogatą historię, sięgającą już roku 1732. Po raz pierwszy została uwzględniona na planach miasta, a wkrótce najprawdopodobniej uzyskała swoje pierwsze formy. W tym czasie była częściowo zaaranżowana i otoczona ogrodami. Warto wspomnieć, że na wskazanej parceli, gdzie łączy się z ul. Solec, po 1740 roku znajdował się ogród architekta Joachima Daniela Jaucha, który był autorem wielu znanych obiektów, takich jak Koszary Gwardii Konnej Koronnej przy ul. Chłodnej.

Z biegiem lat, w 1771 roku, nowy właściciel, Kazimierz Poniatowski, przystąpił do tworzenia zespołu pałacowo-ogrodowego, który był wynikiem współpracy z Szymonem Bogumiłem Zugiem, łączącego style barokowy i romantyczny. Ten park, znany jako Park na Książecem, stał się wyjątkowym miejscem w Warszawie. Ogród wzbogaciły pawilony, wśród których można było dostrzec formy ruin młyna oraz miniaturowego kościółka, w którym z kolei mieścił się teatr.

W roku 1873 posiadłość przeszła w ręce Aleksandra Sapiehy, który był jej właścicielem aż do końca XIX wieku. Granice posiadłości Poniatowskiego od zachodniej strony stykały się z Ekonomią Saską, obejmującą zaplecze gospodarcze i urokliwe ogrody warzywne wraz z zarybionymi basenami. U stóp ulicy Ludnej, w miejscu, gdzie łączy się z ul. Czerniakowską, znajdowały się dziedzińce otoczone zabudowaniami gospodarczymi, w tym browarem oraz spichlerzem, które niestety spłonęły w pożarze w 1768 roku. Pięć lat później, nowe budynki zostały wzniesione z projektu Szymona Bogumiła Zuga.

Po 1815 roku rząd Królestwa Polskiego uruchomił Fabrykę Kobierców i Dywanów, która miała swoją siedzibę w dawnym browarze. Naprzeciwko, przy ul. Solec, znajdowała się posesja sięgająca aż do ul. Okrąg, gdzie w 1784 roku zlokalizowane były spichlerze należące do Izabeli Lubomirskiej, znanej jako „Błękitna Markiza”. Jej mąż, Stanisław Lubomirski, również odgrywał istotną rolę w społeczności.

W 1808 roku areał ten już dysponował drewnianą zabudową, a narożnik ul. Ludnej z ul. Solec był wypełniony niewielkim drewnianym domem. W 1819 roku istniały tu prawdopodobnie koszary związane z pobliskim Magazynem Solnym. Z kolei, za ul. Okrąg, teren ten należał do Adama Kowalskiego, byłego wójta jurydyki Solec, którego drewniana zabudowa obejmowała zarówno dworek, jak i browar.

Ulica Ludna była w dużej mierze zaniedbana do połowy XIX wieku, nie miała bruku, co skutkowało regularnym zalewaniem przez wezbrane wody Wisły. Nawierzchnia z polnych kamieni pojawiła się dopiero około roku 1856. Zbiega się to z czasem, kiedy to Rządowa Fabryka Kobierców i Dywanów została przejęta przez Towarzystwo Oświetlenia Gazowego z Dessau (obecnie Dessau-Roßlau), które w okresie 1856–1857 zbudowało tutaj dwa okrągłe, ceglane zbiorniki gazu. Były to pionierskie obiekty w zakresie architektury przemysłowej Warszawy, a ich ozdobne elewacje stanowiły ważny krok naprzód w tej dziedzinie.

Rok 1868 przyniósł trzeci, cylindryczny zbiornik, a w 1872 roku Gazownia zakupiła część byłej posiadłości Poniatowskiego. Powstał tam kolejny zbiornik gazu, a także budynek administracyjny, w którego tyłach znajdowały się obiekty produkcyjne, takie jak odsiarczalnia i wieża ciśnień.

Przez pierwsze lata istnienia gazowni używano żeliwnych pieców poziomych Clegga, ale szybko zostały one zastąpione piecami ceramicznymi, a po 1910 roku wprowadzono piecyki pionowe systemu Büba. W roku 1888 gazownia na Ludnej została połączona długim przewodem z nowoczesną Gazownią Wolską, znajdującą się obecnie w Muzeum Gazownictwa w Warszawie – u zbiegu ul. Kasprzaka. Do roku 1914 powstał ostatni zbiornik gazu na Ludnej.

Budownictwo wielopiętrowych kamienic mieszkalnych rozpoczęło się dopiero po 1883 roku, głównie wokół skrzyżowania z ul. Solec. Kamienice te miały nie tylko prostą formę, ale były przeznaczone dla robotników. Mimo to, przemysł nadal dominował w pejzażu ulicy. Na początku XX wieku powstała fabryka wyrobów tytoniowych Union, a także Okręgowa Składnica Materiałów Pocztowych, w której działała drukarnia Zornera. Pod numerem 6/8 znajdował się zakład budowlany braci Horn, a przed rokiem 1914, na parceli nr 9 powstały zakłady ciesielskie Maurycego Karstensa, który zrealizował tam imponującą, siedmiopiętrową budowlę, choć o prostej architekturze.

Do wybuchu I wojny światowej krajobraz ulicy zdominowały zakłady przemysłowe; kamienice mieszkalne miały raczej użytkowy charakter, chociaż przyciągały uwagę latarni gazowych oraz brukowej nawierzchni. Zmiany zaczęły następować po 1918 roku, kiedy przemysł się wycofał na peryferia Powiśla, ustępując miejsca budowom mieszkalnym. Pojawiły się tu nowe domy dla pracowników instytucji państwowych, w tym projektowane przez Józefa Handzelewicza.

W 1922 roku ulicą Ludną przejechał pierwszy tramwaj elektryczny linii „P”, a także położono nowy bruk. Gazownia została zamknięta i zaczęła pełnić funkcje magazynowe. Po rozbiórce najstarszych zbiorników gazowych rozpoczęto budowę Fabryki Gazomierzy, zaprojektowanej przez Romualda Gutta. Niemniej jednak, budowa nigdy nie została ukończona przed wybuchem II wojny światowej i szybko została uszkodzona podczas bombardowań. Pozostałości z budynku dostosowano do siedziby Mazowieckiego Okręgowego Zakładu Gazownictwa, nie nawiązując do oryginalnego projektu.

W czasie II wojny światowej, w jednym z mieszkań stworzono Instytut Przeciwgazowy, a w dwóch pozostałych pod numerami 13 i 15 umiejscowiono Instytut Techniczny Uzbrojenia. W latach 1935–1937 zaczęto budować nowoczesne kamienice w stylu modernistycznym pod adresami Ludna 3, 3a, 5, 5a, 7 oraz narożną, z adresem Okrąg 12, która nie była zakończona do czasów wojny.

W roku 1939 tragicznym wydarzeniem były zniszczenia zbiorników gazowych oraz szkody w budynku PKO przy ul. Okrąg, w wyniku których uszkodzono charakterystyczny wystrój oraz mansardowy dach. W 1944 roku ulice te stały się miejscem zaciętej walki pomiędzy batalionem „Zośka“ oraz „Parasol“, a niemieckimi żołnierzami. Główna oś walki budziła wielki opór, zwłaszcza w solidnym budynku PKO. Z walk ocalały jedynie nieliczne budynki gazowni oraz kamienice z lat 30. XX wieku.

W latach 1945 i 1946 na osi ulicy istniał most pontonowy na Wiśle, skonstruowany przez polskich saperów, początkowo usytuowany przy ul. Ratuszowej. Uroczystości mostu zakończono w sierpniu 1946 roku, kiedy oddano do użytkowania odbudowany most Poniatowski.

Po wojnie zaczęto niestety rozbierać części wypalonej zabudowy. Zdemontowane kamienice to Ludna nr 2, nr 1, nr 9a (M. Karstensa), nr 11 (Instytut Przeciwgazowy), nr 13 (Instytut Techniczny Uzbrojenia) oraz uszkodzone obiekty gazowni (1969). Niewykorzystany budynek Fabryki Gazomierzy został wówczas przekształcony w siedzibę MOZG.

W lutym 1971 roku saperzy Stołecznej Grupy Rozminowywania rozpoczęli wysadzanie murów starego zbiornika gazowni. Do dnia dzisiejszego pozostały jedynie relikty dawnej fabryki Union, a samą ulicę Ludną wydłużono od strony Wisły, tworząc nowy odcinek, który połączył ulicę Wioślarską z dotychczasowym przebiegiem ulicy.

Ważniejsze obiekty

Ulica Ludna w Warszawie jest miejscem, które kryje w sobie wiele ważnych obiektów. Warto zwrócić uwagę na następujące miejsca:

• Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. prof. Witolda Orłowskiego,
• posąg św. Kingi znajdujący się na rogu ulicy Solec,
• Kancelaria Sejmu, która mieści się pod adresem nr 4a.

W kulturze masowej

W filmie Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz?, który reżyserował Stanisław Bareja, zrealizowano scenę na poczcie, usytuowanej w budynku położonym pod numerem 4. W tejże produkcji występuje Roman Ferde, odgrywany przez Bronisława Pawlika, który z fascynacją obserwuje postać dyrektorowej Anny Krzakoskiej, w tej roli Ewy Wiśniewskiej.

---

Oceń: Ulica Ludna w Warszawie

---