Plac marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie

Ulice i place

Plac marsz. Józefa Piłsudskiego stanowi istotny punkt na mapie Śródmieścia Warszawy, które można odkryć, korzystając z informacji dostępnych w tym przewodniku. Miejsce to zostało zlokalizowane w pomiędzy Ogrodu Saskiego a ulicami Moliera, Królewską, Tokarzewskiego-Karaszewicza i Ossolińskich. Jego historia sięga daleko, ponieważ plac ten wielokrotnie zmieniał swoją nazwę.

Pierwotnie stanowił on dziedziniec pałacu Saskiego. W XVIII wieku przeszedł on znaczną transformację, podczas której został odpowiednio uregulowany i otoczony nowymi budynkami mieszkalnymi. Z biegiem lat w jego otoczeniu zaczęły powstawać również monumentalne gmachy, które nadały mu dzisiejszy charakter.

Niestety, wiele z tych budowli uległo zniszczeniu w trakcie II wojny światowej, co znacząco wpłynęło na obecny wygląd placu. Dziś jest to miejsce o bogatej historii, które zasługuje na odkrycie przez każdego, kto pragnie poznać stolicę Polski z jej wielowiekowym dziedzictwem.

Nazwa

Historia nazwa placu w Warszawie, która przeszła przez różne etapy i nazewnictwo, ukazuje bogate dziedzictwo tego miejsca. Oto lista zmian, jakie miały miejsce w trakcie lat:

  • Plac Saski (1814–1928),
  • Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego (1928–1940),
  • Sachsenplatz (maj 1940–31.08.1940),
  • Adolf-Hitler-Platz (1.09.1940–17.01.1945),
  • Plac Saski (1945–6.05.1946),
  • Plac Zwycięstwa (6.05.1946–1990),
  • Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego (1990–2012),
  • Plac marsz. Józefa Piłsudskiego (2012).

Historia

W okresach przed XVII wiekiem, teren, na którym obecnie znajduje się plac, był częścią starostwa warszawskiego. Grunty te przecinał stary trakt, biegnący od północy do południa wzdłuż współczesnych ulic Wierzbowej oraz Mazowieckiej. Od 1621 roku, na zachód od tego obszaru, istniał również wał Zygmuntowski. Trakt ten łączył się z drogą Czerską, znaną współcześnie jako Krakowskie Przedmieście. W obrębie powstałego rozdroża dróg, Tobiasz Morsztyn zainicjował budowę dworu, który jednak został w niedługim czasie zastąpiony przez nowy budynek, zaprojektowany przez architekta Tylmana z Gameren, przez Jana Andrzeja Morsztyna.

Plac ten, pierwotnie funkcjonujący jako dziedziniec pałacu Saskiego, przeszedł przebudowę w latach 1712–1727, kiedy to zlecone przez Augusta II Mocnego, zastąpił pałac Morsztynów. Uregulowanie przestrzeni miało miejsce w latach 1736–1745, co zaowocowało obudowaniem placu domami mieszkalnymi. To miejsce było oddzielone od Krakowskiego Przedmieścia budowlami zajmującymi się stajniami i wozowniami. W fazie przebudowy między 1754 a 1759 rokiem, Henryk Brühl przekształcił sąsiadujący pałac Ossolińskich w nowy, reprezentacyjny obiekt w stylu późnego baroku, który zaczął być nazywany pałacem Brühla.

Podczas insurekcji warszawskiej w 1794 roku, plac stał się miejscem walk z armią rosyjską. Również w roku 1807, Napoleon Bonaparte przeprowadzał tam inspekcje wojsk francuskich. W latach 1815–1816, na zlecenie wielkiego księcia Konstantego, teren został wybrukowany, co pozwoliło na organizację ćwiczeń wojskowych i defilad. W latach 1839–1842, plac doczekał się przebudowy pałacu Saskiego, którego środkowy korpus zyskał klasycystyczną kolumnadę, poprzez co nawiązano bezpośrednie połączenie z Ogrodem Saskim.

Między latami 1841 a 1894 na placu ustanowiono pomnik Polaków, którzy zginęli w obronie swojego monarchy, zaprojektowany przez Antonia Corazziego. Upamiętnia on siedmiu oficerów, którzy stracili życie podczas Nocy Listopadowej. Monument ten został przeniesiony w 1894 roku na plac Zielony, aby umożliwić budowę monumentalnego soboru św. Aleksandra Newskiego z dzwonnicą o wysokości 70 metrów, zaprojektowanego przez Leontija Benoisa, który zburzono w latach 1921-1926.

W latach 1855–1877, etapami budowano hotel Europejski między obecnymi ulicami Karaszewicza-Tokarzewskiego a Ossolińskich. Natomiast w latach 1868-1871 na narożniku placu oraz ul. Mazowieckiej powstał pałac Kronenberga. Po 1890 roku w wschodniej części placu zbudowano rosyjski sztab okręgowy, który później pełnił funkcję siedziby sądów wojskowych.

W 1923 roku przed pałacem Saskim zainstalowano pomnik księcia Józefa Poniatowskiego. Dwa lata później, w trzech centralnych arkadach pałacu ustanowiono Grób Nieznanego Żołnierza, ku czci poległych bohaterów Polski. W roku 1931 przy ul. Królewskiej 13 oddano do użytku budynek Instytutu Propagandy Sztuki.

W trakcie niemieckiej okupacji, plac stał się ważnym punktem tzw. dzielnicy rządowej, z pałacem Brühla jako siedzibą gubernatora warszawskiego, Ludwiga Fischera. Niemcy wielokrotnie zmieniali nazwę placu: w maju 1940 roku na Sachsenplatz, a we wrześniu na Adolf-Hitler-Platz. W tym czasie, Żydom zakazano wstępu na plac. 28 lipca 1941 Czesław Zadrożny z Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” spalił wielką makietę litery „V”. Była to symboliczna reakcja na obecność Niemców.

Wraz z wycofaniem się wojsk niemieckich, destrukcji uległy zarówno pałace Saski, jak i Brühla, a także pomnik Poniatowskiego. W 1946 roku teren został oczyszczony z gruzu i zabezpieczono fragment Grobu Nieznanego Żołnierza. W 1965 roku, po zakończonej odbudowie Teatru Wielkiego, plac zyskał nowy kształt, wydłużony w stronę ul. Trębackiej. W latach 1974-1976 w miejscu rozebranego pałacu Kronenberga zbudowano hotel Victoria.

Pierwsza pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Polski odbyła się 2 czerwca 1979 roku, kiedy to odprawił on mszę świętą na placu. Uczestniczyło w niej około pół miliona osób. Warto dodać, że krzyż, przy którym papież celebrował mszę, pozostał w pobliskim kościele św. Maksymiliana Kolbego na Służewcu. Krzyż ten doświadczył wielu aktów vandalizmu ze strony władzy, a w czasie stanu wojennego stał się symbolem oporu Wszyscy pamiętamy również o ceremonii pogrzebowej prymasa Stefana Wyszyńskiego, która miała miejsce na placu w 1981 roku.

W 1990 w nawierzchnię placu wmurowano płytę na pamiątkę mszy papieża z 1979 oraz pogrzebu Wyszyńskiego z 1981. Przełomowym momentem miała miejsce 13 czerwca 1999 roku, kiedy to Jan Paweł II beatyfikował 108 polskich męczenników, którzy zginęli podczas II wojny światowej.

W 1995 roku, we wschodniej części placu odsłonięto pomnik Józefa Piłsudskiego, stworzony przez Tadeusza Łodzianę. Następnie 26 maja 2006 roku na placu odprawiona została msza przez papieża Benedykta XVI, który odbywał pielgrzymkę do Polski. W dniu 6 czerwca 2009 roku, z okazji trzydziestolecia mszy Jana Pawła II z 1979, na placu odsłonięto krzyż, zaprojektowany przez Marka Kucińskiego, Jerzego Mierzwiaka oraz Natalię Wilczak.

Uroczystości beatyfikacyjne ks. Jerzego Popiełuszki miały miejsce na placu w 2010 roku, w których przewodniczył legat papieski, kard. Angelo Amato. W latach 2006 i 2008 przeprowadzono na placu badania archeologiczne związane z planami odbudowy pałacu Saskiego. Odsłonięto przy tym piwnice z XVII wieku oraz poznano wiele przedmiotów z XVIII wieku. Obecnie wciąż toczy się dyskusja na temat przyszłości i odbudowy pałaców Saskiego i Brühla oraz kamienicy przy ul. Królewskiej.

Plac, będący własnością Skarbu Państwa, do 2017 roku był administrowany przez stołeczny Zarząd Dróg Miejskich. W listopadzie 2017 roku minister infrastruktury zdecydował o przekazaniu placu wojewodzie mazowieckiemu, co było związane z negatywną opinią Urzędu m.st. Warszawy. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji ogłosiło plac terenem zamkniętym, co skutkowało utratą przez miasto uprawnień planistycznych. W dniu 10 kwietnia 2018 roku na placu odsłonięto pomnik Ofiar Tragedii Smoleńskiej oraz kamień w miejscu, w którym zaplanowano pomnik Lecha Kaczyńskiego. W październiku 2018 roku, Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia zlecił prokuraturze dokonanie śledztwa w sprawie funkcjonowania placu jako terenu zamkniętego.

Ważniejsze obiekty

W obrębie Placu marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie znajduje się wiele ważnych obiektów, które przyciągają uwagę zarówno mieszkańców, jak i turystów. Oto niektóre z nich:

Każdy z tych obiektów ma swoją unikalną historię i znaczenie w kontekście Warszawy oraz polskiej kultury.

Obiekty nieistniejące

W przestrzeni historycznej Warszawy istnieje wiele obiektów, które zapisały się w pamięci mieszkańców, ale obecnie nie możemy ich zobaczyć. Poniżej przedstawiamy kilka z nich, które kiedyś dopełniały krajobraz stolicy:

  • pałac Saski,
  • pałac Brühla,
  • pałac Kronenberga,
  • sobór św. Aleksandra Newskiego,
  • pomnik oficerów-lojalistów poległych w Noc Listopadową.

Przypisy

  1. Kamil Siałkowski. Śledczy zajmą się pomnikami. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 31.10.2018 r. - 01.11.2018 r.
  2. Magdalena Cedro. Symboliczny koniec żałoby. „Dziennik Gazeta Prawna”, s. A2, 11.04.2018 r.
  3. MSWiA: Pl. Piłsudskiego nadal dostępny, teren nie będzie ogrodzony. gazetaprawna.pl, 17.11.2017 r. [dostęp 12.02.2018 r.]
  4. Oświadczenie w sprawie placu Piłsudskiego w Warszawie. [w:] Mazowiecki Urząd Wojewódzki [on-line]. mazowieckie.pl, 27.10.2017 r. [dostęp 09.02.2018 r.]
  5. Tomasz Urzykowski. Wojna o plac Piłsudskiego. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 27.10.2017 r.
  6. Agata Wójcik. Badania archeologiczne w Warszawie. „Stolica”, s. 48, styczeń-luty 2016 r.
  7. Grzegorz Kalwarczyk: Przewodnik po parafiach i kościołach Archidiecezji Warszawskiej. Tom 2. Parafie warszawskie. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 2015, s. 411. ISBN 978-83-7821-118-1.
  8. Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 218. ISBN 83-912463-4-5.
  9. Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 188. ISBN 83-88973-59-2.
  10. Marta Leśniewska: Architektura w Warszawie 1965-1989. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2005, s. 35. ISBN 83-908950-7-2.
  11. Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 48. ISBN 978-83-07-03239-9.
  12. Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 52. ISBN 978-83-07-03239-9.
  13. Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 42. ISBN 978-83-07-03239-9.
  14. Czesław Michalski: Wojna warszawsko-niemiecka. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1971, s. 138, 140.
  15. Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 266.
  16. Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 267.
  17. Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 268.
  18. Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 264. ISBN 83-01-08836-2.
  19. Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 229. ISBN 83-01-08836-2.
  20. Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 182. ISBN 978-83-240-1057-8.
  21. Uchwała N r XLVI/1259/2012 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 8 listopada 2012 r. w sprawie nazw niektórych ulic, placów, ronda i skwerów w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego [on-line]. mazowieckie.pl, 21.11.2012 r.
  22. a b Andrzej Krzysztof Kunert: Pamięć II wojny światowej w nazewnictwie ulic Warszawy [w:] Śladami nazw miejskich Warszawy. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2012, s. 65. ISBN 978-83-62189-21-2.

Oceń: Plac marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie

★★★★★
Średnia ocena:4.69 Liczba ocen:21