Ulica Koźla w Warszawie

---

Historia

Ulica Koźla w Warszawie powstała jako kontynuacja dawnego traktu prowadzącego do Zakroczymia. Wraz z upływem lat, jej rola zmalała, a funkcje komunikacyjne przejęły ulice Freta oraz Zakroczymska. W początkowych okresach ulica Koźla sięgała do ulicy Wójtowskiej, jednakże w roku 1621, w wyniku usypania Wału Zygmuntowskiego, została odcięta od Traktu Zakroczymskiego.

Po przybyciu franciszkanów w 1647 roku, którzy osiedlili się na posesji zbiegu ulic Franciszkańskiej i Zakroczymskiej, obszar ten przeszedł sporą transformację. Ziemia, na którą postawili swoje budynki, została precyzyjnie wytyczona w osi ulicy. Oficjalna nazwa ulicy została nadana w 1770 roku i przypuszczalnie ma związek z przylegającą nieruchomością, gdzie kamedułowie prowadzili stado kóz.

Na parzystej stronie ulicy zlokalizowane były tylne zabudowania przynależące do posesji przy Rynku Nowego Miasta, które w XIX wieku włączono do układu ulicy Freta. W roku 1762 istniało tam osiem budynków, zbudowanych głównie z drewna i mających jedynie parter. Z kolei w roku 1819 obszar ten był już zdominowany przez 10 murowanych kamienic o jedno- i dwupiętrowym wykończeniu.

Pierzeja nieparzysta, położona po stronie zachodniej, rozwijała się niezależnie od ulicy Freta. Już w 1770 roku istniały tam cztery dworki, z których wiele przetrwało do XIX wieku, pomimo pożarów oraz walk powstańców z armią rosyjską podczas insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku. Posesja numer 9 weszła w posiadanie książąt Józefa i Leona Czetwertyńskich w roku 1819, którzy 10 lat później zainaugurowali działalność popularnego Hotelu Płockiego.

Na przełomie XIX i XX wieku obserwowano intensyfikację zabudowy w rejonie od strony ulicy Freta. Nowo powstałe lub rekonstruowane budynki osiągały wysokość do czterech pięter. W krajobrazie ulicy szczególnie wyróżniała się zabudowa posesji pod numerem 5, która była połączona z parcelą przy ul. Świętojerskiej 6. Ta ostatnia od średniowiecza należała do kościoła św. Jerzego, będącego własnością kanoników regularnych.

W wyniku kasaty zakonu kanoników w 1818 roku, obiekty kościelne przeszły pod zarząd skarbu państwa, a później zostały wydzierżawione firmie Józefa Morissa i Tomasza Evansa. W okolicach roku 1860 zburzono wieżę dawnego kościoła św. Jerzego, a między rokiem 1862 a 1916 rozebrano fragment prezbiterium, a w latach 1914-1916 zbudowano dużą halę targową, znaną jako Hala Świętojerska lub Bazar Feinkinda. Projektant Artur Friedman nadał główną fasadę neoempirycznej stylistyki, a elewację od strony ulicy Koźlej zdominowała znaczna część jej 135-metrowej długości.

Na początku XX wieku na ulicy zaczęła dominować społeczność żydowska. Rok 1939 nie przyniósł istotnych zniszczeń dla Koźlej. W listopadzie 1940 ulica znalazła się w obrębie warszawskiego getta, z którego została wyłączona w grudniu 1941 roku, w pełni obejmując teren Nowego Miasta, aż do ul. Bonifraterskiej. Niestety, cała zabudowa została zniszczona podczas powstania warszawskiego, a po roku 1946 nadzwyczaj mało z niej pozostało.

Odbudowa ulicy rozpoczęła się po 1951 roku, a kontynuowana była w 1955 roku, przy jednoczesnej zmianie gabarytów kamienic oraz ich estetyki. Historyzujące fasady budynków nie zostały w pełni poparte historycznymi uzasadnieniami, a stanowią jedynie powojenną kreację, bowiem brak przekazów ikonograficznych uniemożliwił sensowną rekonstrukcję. Budynki po stronie nieparzystej ulicy nie doczekały się odbudowy, natomiast w tym rejonie po 1955 roku zaczęto budować socrealistyczne osiedle, które nawiązywało się do modernizmu.

---

Oceń: Ulica Koźla w Warszawie

---