Pałac Uruskich

---

Historia

W teraźniejszym miejscu, gdzie znajduje się pałac Uruskich, był wcześniej usytuowany późnobarokowy budynek, datowany na przełom lat trzydziestych i czterdziestych XVIII wieku. Przypisywany architektowi Janowi Zygmuntowi Deyblowi, pałac ten należał do kasztelana krakowskiego, Stanisława Poniatowskiego, który był ojcem króla Stanisława Augusta. To właśnie w tych murach król ogłaszał odzyskanie tronu. Budowla stała się także inspiracją dla malarza Canaletta, który uwiecznił ją na swoim dziele przedstawiającym Krakowskie Przedmieście z perspektywy Nowego Światu.

Pałac zmieniał właścicieli wielokrotnie, aż w 1843 roku przeszedł w ręce Seweryna Uruskiego, marszałka szlachty guberni warszawskiej. Uruski, chcąc nadać budowli nowy wyraz, zlecił zburzenie istniejącego obiektu, a także przygotowanie nowego projektu Andrzejowi Gołońskiemu, który nadał nowo powstałemu pałacowi cechy renesansowe. Prace budowlane trwały od 1844 do 1847 roku.

Nowa konstrukcja pałacu charakteryzowała się piętrowym korpusem głównym, który miał dwa skrajne ryzality, z których każdy był wyższy o jedno piętro. Na elewacji frontowej, nad centralną częścią, umieszczono wielki kartusz z herbem fundatora Sas, stworzony przez rzeźbiarza Ludwika Kaufmana. Kartusz wspierany był przez byka i konia, a pod nim umieszczono inskrypcję: AGES, co po łacinie oznacza „będziesz czynił” (a nie mówił). W lewym ryzalicie elewacji przed II wojną światową znajdowała się brama, która prowadziła na dziedziniec otoczony oficynami. Tymczasem elewacja południowa, prowadząca do uliczki w stronę Pałacu Kazimierzowskiego, zachwycała swoimi malowniczymi i nieregularnymi kształtami.

Akcentem znacznie podnoszącym wizualną wartość pałacu była wieża, która w XVII wieku pełniła rolę wieży ciśnień systemu wodociągowego zaprojektowanego przez Tytusa Liwiusza Boratiniego. Po śmierci Seweryna Uruskiego w 1890 roku, pałac przeszedł najpierw na własność jego żony, a następnie córki Marii, która wyszła za księcia Włodzimierza Światopełk-Czetwertyńskiego. W latach 1893–1895, pod rządami Józefa Hussa, pałac został poddany renowacji, a w jej wyniku powstała nowa oficyna północna, która wzniesiono w miejsce wcześniej zrujnowanej. Na parterze umieszczono wozownie, a na wyższych piętrach zapewniono mieszkania do wynajęcia.

Niestety, w trakcie powstania warszawskiego pałac został poważnie uszkodzony przez pożar. Po zakończeniu wojny, straty w budynku oszacowano na około 50 procent.

Rodzina Czetwertyńskich była właścicielem pałacu do 1947 roku, po czym przeszedł on w ręce Uniwersytetu Warszawskiego, co wiązało się z jego włączeniem do głównego kampusu. Odbudowa odbyła się w zmienionej formie (m.in. brama przejazdowa zniknęła z północnej elewacji) między 1948 a 1951 roku, według projektu Jana Dąbrowskiego. Dziś w pałacu mieści się Wydział Geografii i Studiów Regionalnych.

Warto zaznaczyć, że w budynku od 1953 do 1997 roku funkcjonował także Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego Polskiej Akademii Nauk (IGiPZ PAN). Jego biblioteka została połączona z biblioteką wydziałową i przyjęła nazwę „Centralnej Biblioteki Geograficznej”. W 1979 roku uzyskała status Centralnej Biblioteki Geografii i Ochrony Środowiska. W 1997 roku, po przeprowadzce IGiPZ PAN na ul. Twardą 51/55, biblioteka została wydzielona, a część zbiorów książkowych pozostała w pałacu, wzbogacając zasoby Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego.

---

Oceń: Pałac Uruskich

---