Muzeum Historii Żydów Polskich Polin

---

Historia

Koncepcja i utworzenie Muzeum

Pomysł założenia miejsce kultury związanego z historią Żydów w Polsce zrodził się w 1993 roku, kiedy to osoby związane ze Żydowskim Instytutem Historycznym w Polsce rozpoczęły pierwsze dyskusje o stworzeniu takiej placówki. Grażyna Pawlak, wówczas dyrektor Stowarzyszenia, odegrała kluczową rolę w tym przedsięwzięciu. Dwa lata później, miasto Warszawa przekazało działkę na Muranowie z przeznaczeniem na nową siedzibę muzeum.

Formalne zobowiązanie do realizacji Muzeum zostało ustalone 25 stycznia 2005 roku, kiedy to Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, samorząd m.st. Warszawy oraz Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny podpisały umowę. W tej chwili placówka została także zarejestrowana jako instytucja kultury w Warszawie, a jej tymczasowa siedziba mieściła się przy ulicy Wareckiej 4/6.

W skład Komitetu Budowy Muzeum wchodzili znaczący przedstawiciele życia publicznego, a jego przewodniczącym był Marcin Święcicki. Wśród członków komitetu znaleźli się także:

• Władysław Bartoszewski,
• Henryka Bochniarz,
• Włodzimierz Cimoszewicz,
• Marek Edelman,
• Bronisław Geremek,
• Izabella Cywińska,
• abp Stanisław Gądecki,
• Ryszard Krauze,
• abp Henryk Muszyński,
• Krzysztof Piesiewicz,
• Gołda Tencer,
• Cezary Stypułkowski,
• Andrzej Wajda.

Patronat nad projektem objął prezydent Aleksander Kwaśniewski, natomiast na czoło Międzynarodowego Komitetu Honorowego Muzeum wybrano Szimona Peresa.

Kontekst historyczny miejsca

Nowa siedziba Muzeum powstała w sercu niegdyś tętniącej życiem dzielnicy żydowskiej Warszawy, zwanej Dzielnicą Północną. W latach 1784–1792 na terenie, gdzie dziś stoi Muzeum POLIN, wzniesiono imponujący gmach Koszar Artylerii Koronnej, zaprojektowany przez Stanisława Zawadzkiego. Budynek, znany również jako Koszary Wołyńskie, od lat 1815–1830 był miejscem stacjonowania rosyjskich wojsk.

W okresie II Wojny Światowej, od listopada 1940 roku do ostatnich dni istnienia warszawskiego getta, okolica muzeum była objęta restrykcjami. W budynku dawnych koszar, przy ulicy Zamenhofa 19, miało swoją siedzibę m.in. Biuro Przyjmowania Przesyłek Pocztowych, a także Żydowska Służba Porządkowa. W sierpniu 1942 roku, jeszcze przed deportacjami do Treblinki, warszawski Judenrat przeniósł się tutaj z ulicy Grzybowskiej 26. Po powstaniu w getcie, obiekt został włączony do nowego obozu koncentracyjnego KL Warschau i rozebrany w 1965 roku, ustępując miejsca skwerowi.

Po wojnie teren wokół Koszar Wołyńskich zamienił się w główne miejsce pamięci warszawskiego getta. To właśnie tutaj, w 1946 roku, odsłonięto pierwszy pomnik Bohaterów Getta, a dwa lata później – kolejny. Pomiędzy 1949 a 1967 rokiem znajdujące się w tym miejscu osiedle Muranów Północny zbudowano według projektu zespołu architektów na czele z Wacławem Eytnerem. W 1988 roku na placu ustawił się szereg bloków Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów, a Drzewo Wspólnej Pamięci zasadzono przy pomniku Żegoty, który został odsłonięty w 1995 roku.

Odbudowa Muranowa po wojnie przyniosła zmiany w układzie komunikacyjnym, m.in. we wschodniej części placu utworzono bloki, które wpłynęły na przesunięcie północno-wschodniego krańca Muzeum w stosunku do dawnego gmachu koszar. Ulica Zamenhofa, przed wojną biegnąca od Pawiej w kierunku Niskiej oraz stawki, również została wyprostowana.

Konkurs na projekt budynku

Przed rozpoczęciem otwartego konkursu na projekt Muzeum Historii Żydów Polskich, rozważano współpracę z uznanym architektem Frankiem Gehrym, jednak nie doszło do porozumienia, przede wszystkim z powodu różnic finansowych. W lutym 2005 roku ogłoszono międzynarodowy konkurs architektoniczny. Zainteresowanie projektem okazało się być ogromne – wzięło w nim udział 245 architektów z 36 krajów.

Gremium oceniajace, kierowane przez Bohdana Paczowskiego, przyjęło 119 zgłoszeń i wyłoniło 11 finalistów, których projekty zaprezentowali znani architekci:

• Andrzej Bulanda (Bulanda i Mucha Architekci, Polska),
• David Chipperfield (David Chipperfield Architects, Wielka Brytania),
• Marek Dunikowski (DDJM Biuro Architektoniczne),
• Peter Eisenman (Peter Eisenman Architects, Stany Zjednoczone),
• Zvi Hecker (Zvi Hecker Architect, Izrael/Niemcy),
• Kengo Kuma (Kengo Kuma & Associates, Japonia),
• Daniel Libeskind (Studio Daniel Libeskind, Stany Zjednoczone),
• Rainer Mahlamäki (Lahdelma & Mahlamäki Architects, Finlandia),
• Josep Luis Mateo (MAP Architects, Hiszpania),
• Jesus Hernandez Mayor (Casanova+Hernandez Architects, Hiszpania),
• Gesine Weinmiller (Weinmiller Architekten, Niemcy).

Na projekt budynku nałożono warunki, aby pozostawał funkcjonalny, nowoczesny i rozpoznawalny, a jego obecność nie miała zdominować historycznego pomnika Bohaterów Getta. Wznoszący się obiekt miał zajmować zaledwie jedną trzecią powierzchni placu, aby uszanować otaczającą architekturę. Finalizacja konkursu miała miejsce 30 czerwca 2005 roku, kiedy to najwyższe wyróżnienie przypadło zespołowi Lahdelma & Mahlamäki, a równorzędne nagrody z rąk organizatorów uzyskali Zvi Hecker, Kengo Kuma oraz Daniel Libeskind, co było szczególnym sukcesem fińskiej pracowni na arenie międzynarodowej.

Budowa

Współpracując z fińskim zespołem, polskim partnerem Lahdelma & Mahlamäki została pracownia Kuryłowicz & Associates. We wrześniu 2006 roku, naprzeciwko pomnika Bohaterów Getta ustawiono instalację artystyczną „Namiot”, zaprojektowaną przez warszawską grupę Centrala. Spełniała ona rolę informacyjną i była miejscem dla wystaw plenerowych oraz licznych wydarzeń artystycznych.

W dniu 26 czerwca 2007 roku, miało miejsce uroczyste podpisanie aktu erekcyjnego pod budowę Muzeum, w trakcie którego swoje podpisy złożyli prezydent Lech Kaczyński, minister kultury Kazimierz Michał Ujazdowski, prezydent Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz, przewodniczący Stowarzyszenia ŻIH Marian Turski oraz pierwszy darczyńca – Wiktor Markowicz z USA, któremu towarzyszyli Zygmunt Rolat oraz Tad Taube.

Generalnym wykonawcą budynku zostało przedsiębiorstwo Polimex-Mostostal, a inwestorem zastępczym był Stołeczny Zarząd Rozbudowy Miasta. Podpisanie umowy z wykonawcą miało miejsce 17 czerwca, a 30 czerwca 2009 roku odbyła się ceremonia inauguracji budowy. Zezwolenie na użytkowanie poziomu -2, gdzie znajduje się główna wystawa, uzyskano dnia 13 grudnia 2013 roku.

Budżet projektu

Całkowity koszt realizacji budynku, jego wyposażenia oraz wystawy stałej wyniósł około 320 milionów złotych. Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny, dzięki wsparciu przeszło 500 darczyńców z całego świata, przez 15 lat przekazało 140 milionów złotych, głównie na projekt i realizację wystawy. Miasto stołeczne Warszawa oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego każda z tych instytucji przekazały 90 milionów złotych. Dodatkowo Rada Ministrów w 2005 roku ustanowiła wieloletni program na lata 2006–2009 o nazwie „Budowa Muzeum Historii Żydów Polskich”, który przedłużono na kolejne trzy lata. Ze środków publicznych finansowana była również bieżąca działalność Muzeum.

Instytucję wsparli również prywatni darczyńcy oraz organizacje z całego świata. Dwie z największych donacji, wynoszące 20 milionów złotych i 7 milionów dolarów, otrzymano od Jana Kulczyka oraz Tad Taube (przez Taube Foundation for Jewish Life and Culture oraz Koret Foundation). Donacja od Jana Kulczyka była największa spośród wszystkich jednorazowych darowizn na rzecz Muzeum.

Nagrody architektoniczne

W 2008 roku projekt budynku Muzeum Historii Żydów Polskich, stworzony przez Lahdelma & Mahlamäki, został uhonorowany nagrodą the Chicago Athenaeum International Architecture Award. W 2013 roku budynek wyróżniono nagrodami Eurobuild Awards w kategorii Najlepszy Projekt Architektoniczny Roku (Polska) oraz nagrodą Stowarzyszenia Architektów Polskich (SARP) i ich nagrodą za najlepsza publiczną realizację.

„Nagrodę przyznano za wybitną kreację przestrzeni gmachu publicznego. Budynek Muzeum Historii Żydów Polskich pełni nie tylko funkcję placówki muzealnej, ale jest też pomnikiem i symbolem. Architekci ujęli te pozaużytkowe aspekty gmachu w piękną treść, by następnie nadać jej wspaniałą formę. Ukształtowanie muzeum przeprowadza przestrzeń zewnętrzną przez wnętrze budynku, a doświadczenie tego przejścia staje się dla odwiedzającego doznaniem architektonicznym.”

W tym samym roku budynek zdobył również nagrodę Stowarzyszenia Architektów Fińskich (SAFA) oraz znalazł się w piątce finalistów Nagrody Architektonicznej „Polityki” za 2013 rok, a także otrzymał wspólną wygraną w plebiscycie internetowym. Dwa lata później, Muzeum uhonorowane zostało nagrodą Europejskiego Muzeum Roku (EMYA), a także Czeską Nagrodą Architektoniczną Stavba Roku.

Otwarcie

Publiczne otwarcie budynku miało miejsce 19 kwietnia 2013 roku, co był związane z obchodami 70. rocznicy powstania w getcie warszawskim. Uroczysta inauguracja wystawy stałej „1000 lat historii Żydów polskich” miała miejsce 28 października 2014 roku, w trakcie której prezydenci Polski – Bronisław Komorowski oraz Izraela – Re’uwen Riwlin, a także premier Ewa Kopacz i marszałkowie Sejmu i Senatu, w tym Radosław Sikorski i Bogdan Borusewicz, uczestniczyli w tym ważnym wydarzeniu.

Według szacunków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, muzeum miało przyciągnąć rocznie przynajmniej 250 tysięcy zwiedzających. W pierwszym roku działalności, Muzeum odwiedziło 350 tysięcy osób – z czego 86% stanowili Polacy.

Budynek Muzeum

Opis

Budynek Muzeum Historii Żydów Polskich wyróżnia się swoją minimalistyczną formą, która doskonale harmonizuje z otaczającym go parkiem. Jego zwarta architektura współczesna idealnie koresponduje z pobliskim pomnikiem Bohaterów Getta, tworząc swoiste połączenie historyczne i modernistyczne.

Ten majestatyczny gmach zaprojektowano na planie kwadratu, z zewnętrznymi panelami szklanymi, na których umieszczono hebrajskie i łacińskie znaki, tworzące słowo Polin. To słowo odnosi się do legendy o pierwszych żydowskich osadnikach w Polsce. Autorką projektów liter jest Klementyna Jankiewicz.

Wnętrze głównego holu cechują wysokie, faliste ściany dzielące przestrzeń na dwie nierówne części. Kształt ten przywodzi na myśl wąwóz, nawiązując do przejścia Żydów przez Morze Czerwone w drodze do Ziemi Obiecanej, opisanym w Księdze Wyjścia. Interpretację tej przestrzeni spojrzeć można na wiele sposobów, ale najczęściej widzi się ją jako symbol tragicznego przerwania historii Żydów polskich podczas Holokaustu. Rainer Mahlamäki wskazuje również, że może ona odzwierciedlać rozproszenie żydowskiej diaspory po całym świecie.

Architekci nadali holowi miękkie, zaokrąglone kształty, co miało na celu przyciągnięcie zwiedzających do wnętrza Muzeum, zamiast odstraszenia ich poprzez dramatyczne pęknięcie w prostokątnej bryle. To przedsięwzięcie było pierwszym takim projektem w Polsce, a Mahlamäki określił jego realizację jako „wielkie wyzwanie”. Ściana holu, wykonana metodą torkretu przez polską firmę SPB Torkret, jest uznawana za największą konstrukcję w tej technologii w Europie. Wyróżnienia, w tym nagroda American Shotcrete Association za 2012 rok, doceniły to osiągnięcie w kategorii najlepszego projektu zrealizowanego poza Stanami Zjednoczonymi.

Główne wejście do Muzeum, znajdujące się od strony ulicy Zamenhofa, zaprojektowane w kształcie hebrajskiej litery taw, mieści w sobie głębszy sens. Jak zauważa Rainer Mahlamäki, nie spodziewał się on osiągnięcia takiego efektu w czasie projektowania. Litera taw zaczyna różne hebrajskie słowa, takie jak tarbut („kultura”), toldot („historia”) oraz tewa („arka”).

Według twórców koncepcja budynku stawiała na prostą, elegancką formę dobrze wpisującą się w otoczenie. Gmach łączy się z terenem zielonym, a poprzez przeszklone elementy w efektywny sposób doświetla wnętrze, szczególnie administracyjne pomieszczenia od strony ulicy Anielewicza. Po stronie wschodniej, przy ulicy Karmelickiej, znajduje się duże okno, za którym rośnie drzewo na niewielkim wzniesieniu.

Budynek Muzeum posiada cztery kondygnacje nadziemne oraz dwie podziemne, osiągając wysokość 21 metrów, z łączną powierzchnią 18,3 tys. m² oraz kubaturą 123 tys. m³.

Wnętrze

Kolejnym interesującym elementem Muzeum jest jego przestrzeń wewnętrzna. Całkowita powierzchnia użytkowa wynosi około 13 tys. m². W podziemiach budynku znajduje się wystawa stała „1000 lat historii Żydów polskich”, która przybliża historię Żydów od średniowiecza po współczesność. Na parterze oraz pierwszym piętrze rozmieszczono: wielofunkcyjne audytorium mieszczące 480 osób, sale na wystawy czasowe, centrum edukacyjne, centrum informacyjne, a także przestrzeń dla dzieci, sklep muzealny, a także restaurację, serwującą potrawy kuchni żydowskiej.

Pomysł mostu pomiędzy pofalowanymi ścianami holu symbolizuje misję Muzeum jako budowniczego mostów pomiędzy ludźmi, kulturami oraz między historią a przyszłością. Na poziomie 0 znajdują się kolejne mosty, przez które przechodzą zwiedzający przez główne wejście, a które pozwalają na podziwianie wystawy stałej. Architekt przewidział także otwór pomiędzy poziomami, który umożliwia spojrzenie na fragment więźby dachowej nad zrekonstruowanym sklepieniem repliki synagogi w Gwoźdźcu.

Warto nadmienić, że pierwotne plany przewidywały okna okalające budynek, które miały doświetlać najniższy poziom Muzeum. Ta koncepcja jednak została porzucona, jako że twórcy wystawy stałej zdecydowali, że światło dzienne nie powinno pełnić dominującej roli w ekspozycji.

Mezuza

Na wejściu do Muzeum, od 14 kwietnia 2013 roku, znajduje się mezuza zrobiona z połówki cegły z fundamentów nieistniejącej kamienicy przy ulicy Nalewki 10/12. Została ona zaprojektowana przez Andrzeja Bulandę oraz jego syna Macieja, a inspiracją były słowa historyka Hillela Seidmana o proroku Eliaszu, który w centrum żydowskiego świata ogłosi przyjście Mesjasza. Na cegle wyryto hebrajską literę szin z nazwy El Szaddaj („Bóg Wszechmogący”). Celem mezuzę jest przypomnienie o historycznym znaczeniu miejsca i podkreślenie nieprzerwanego przekazu kulturowego oraz tradycji żydowskiej w Warszawie.

Mezuzę odsłonił naczelny rabin Polski, Michael Schudrich.

Bezpieczeństwo

Muzeum Historii Żydów Polskich zostało wyposażone w nowoczesne systemy zabezpieczeń, mające na celu skuteczną ochronę eksponatów oraz zapewnienie bezpieczeństwa zwiedzającym. Znaczną część obiektu stanowią strefy zastrzeżone, do których dostęp możliwy jest tylko po przejściu weryfikacji bezpieczeństwa, w tym kontroli bagażu przez urządzenie rentgenowskie oraz przejścia przez wykrywacz metali.

W obszarze bezpieczeństwa pożarowego zintegrowane są różnorodne systemy. Detekcja pożaru odbywa się dzięki centrali sygnalizacji pożarowej, która współpracuje z nowoczesnymi czujkami i ręcznymi ostrzegaczami. Informacje o zagrożeniu przekazywane są poprzez dźwiękowy system ostrzegawczy, funkcjonujący na terenie całego budynku. W pełni cyfrowy system umożliwia nadawanie alarmów w języku polskim oraz angielskim oraz umożliwia personelowi komunikowanie się z zwiedzającymi w razie zaistnienia jakiegoś zagrożenia. W Muzeum zastosowano stałe urządzenia gaśnicze, w tym tryskacze oraz systemy gazowe, a także wysokoczujne systemy pozwalające na wczesną detekcję dymu. Cały system funkcjonuje automatycznie, dokonując detekcji, alarmowania oraz informowania o zagrożeniu jednostek Państwowej Straży Pożarnej.

Wystawa stała „1000 lat historii Żydów polskich”

W muzeum Historia Żydów Polskich, znajdującym się w Warszawie, trwają ekscytujące wydarzenia związane z wystawą stałą, która zajmuje dwie połączone kondygnacje podziemne. Powierzchnia ekspozycji wynosi około 4,2 tys. m², a jej projekt stworzył międzynarodowy zespół złożony z 120 historyków oraz muzealników z Polski, Izraela i Stanów Zjednoczonych, który działał pod kierunkiem profesor Barbary Kirshenblatt-Gimblett z Uniwersytetu Nowojorskiego. W efekcie powstała interaktywna wystawa, składająca się z ośmiu tematycznych galerii, które prezentują chronologicznie tysiąc lat historii polskich Żydów w kontekście kluczowych wydarzeń w historii Polski.

• Las – początek wystawy wyznacza artystyczna instalacja wskazująca na legendy dotyczące pierwszych przybyłych Żydów na ziemie polskie. Ekspozycja wprowadza zwiedzających w tematykę, przytaczając historię Żydów, którzy uciekli przed prześladowaniami do Polski. Miejsce, do którego dotarli, nazwali Po-lin, co oznacza „tutaj odpoczniesz”. Galeria przy użyciu multimedialnej projekcji na szklanych taflach przybliża tę historię.
• Pierwsze spotkania (lata 960–1500) – w tej średniowiecznej galerii widzimy, w jaki sposób na ziemiach polskich zjawili się pierwsi Żydzi. Na mapie zaznaczone zostało około 100 miast, w których w roku 1500 Żydzi już osiedlali się, co obrazuje dynamiczny rozwój tej społeczności.
• Paradisus Iudaeorum (pol. Raj dla Żydów, 1569–1648) – galeria ta ukazuje społeczny oraz kulturowy rozwój Żydów w Polsce, podkreślając znaczenie życia intelektualnego oraz religijnego. Interaktywne makiety Krakowa i Kazimierza przybliżają funkcjonowanie społeczności żydowskiej w tamtych czasach.
• Miasteczko (1648–1772) – ta galeria przedstawia życie Żydów w polskich miastach kresowych. Inspiracją była Żółkiew, a centralnym elementem jest rekonstrukcja sklepienia XVII-wiecznej synagogi z Gwoźdźca, odtworzona z naturalnych barwników przez blisko 400 wolontariuszy.
• Wyzwania nowoczesności (1772–1914) – w tej części wystawy pokazano działalność Żydów w zaborach, zwracając uwagę na ich wpływ na rewolucję przemysłową oraz przedstawiając symboliczne elementy, takie jak replika fotela tronowego polskiego króla z Zamku Królewskiego, oraz portrety władców zaborczych, w tym Katarzyny II Wielkiej.
• Na żydowskiej ulicy (1918–1939) – galeria poświęcona II Rzeczypospolitej, ukazująca życie mieszkańców, w tym elementy kinowe oraz teatralne, a także życie literackie i polityczne Żydów w Polsce.
• Zagłada (1939–1945) – przerażająca galeria poświęcona Holokaustowi, która ukazuje historię getta warszawskiego oraz dramatyczne losy Żydów. Znajdują się tutaj cytaty z Adama Czerniakowa i Emanuela Ringelbluma, a także elementy obrazujące klaustrofobiczny charakter sytuacji Żydów w obozach zagłady.
• Powojnie (od 1944) – ta część wystawy przybliża losy ocalałych Żydów w Polsce, ich dylematy oraz emigracje, a symbolem tych przemian stał się dworzec Warszawa Gdańska.
• Dziedzictwo (od 2021) – świeżo otwarta galeria, która ukazuje osiągnięcia Żydów polskich w różnych dziedzinach, od sztuki po nauki ścisłe, zwracając uwagę na wkład Żydów w kulturę polską.

Wystawa stała nie zamyka się w narracji Holokaustu, ale stara się ukazać bogaty wkład Żydów w rozwój polskiej kultury i nauki. Jej nowoczesna forma narracyjna prowadzi zwiedzających przez fascynującą opowieść o historii, ukazując zarówno sytuacje kryzysowe, jak i aspekty współżycia Żydów z Polakami przez wieki, w tym kontrowersyjne tematy, jak mord rytualny, wyzysk robotników i pogrody. Przestrzeń tej muzealnej wystawy oddaje kunszt nowoczesnych technologii, z licznymi interaktywnymi stanowiskami, a całkowita długość kabli wykorzystywanych w ekspozycji wynosi około 200 km.

Wystawa, organizowana przez polską firmę Nizio Design International, wdraża misję muzeum, które ma być „muzeum życia”. Obecnie mogą ją odwiedzać jednocześnie 700 osób, co wymaga około 2–3 godzin czasu zwiedzania dla pełnego doświadczenia.

W 2014 roku Muzeum Historii Żydów Polskich jako pierwsza placówka w kraju udostępniło również wersję wirtualną wybranych fragmentów wystawy czasowej, towarzyszącej otwarciu wystawy stałej „Jak zrobić muzeum?” w Google Cultural Institute.

Działalność

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN pełni dwie kluczowe funkcje: działa jako tradycyjna instytucja muzealna oraz jako ośrodek kulturalno-edukacyjny. Oprócz swojej głównej działalności, która obejmuje wystawę stałą oraz różnorodne wystawy czasowe, placówka organizuje szereg wydarzeń, takich jak wykłady, seminaria, panele dyskusyjne oraz spotkania z osobami ze świata sztuki i kultury. Co więcej, Muzeum umożliwia kontakt z osobami, które przeżyły czasy Zagłady, a także proponuje różnorodne wydarzenia artystyczne, w tym koncerty, przedstawienia teatralne i warsztaty dla dzieci. Istotnym elementem działalności Muzeum jest także propagowanie tolerancji i różnorodności poprzez organizację różnych imprez.

Muzeum Historii Żydów Polskich podejmuje również działania mające na celu zbieranie oraz udostępnianie historii mówionej, zwłaszcza związanej z polskimi Żydami w okresie II wojny światowej. Dzięki współpracy z USC Shoah Foundation, Muzeum uzyskało dostęp do zasobów zawierających kilkadziesiąt tysięcy relacji osób ocalonych z Zagłady.

Edukacja

Wsparcie finansowe uzyskane dzięki Norweskiemu Mechanizmowi Finansowemu oraz EOG umożliwiło Muzeum zainwestowanie w latach 2013–2016 sumy wynoszącej 3 miliony euro (około 12 milionów złotych) w projekty edukacyjne, których adresatami są głównie dzieci i młodzież. W ramach kolejnego projektu „Żydowskie Dziedzictwo Kulturowe” w latach 2020–2024, dzięki grantowi o wartości 10 milionów euro, Muzeum dotrze z różnorodnymi programami edukacyjnymi do młodzieży, edukatorów oraz specjalistów z całego świata.

Kolekcja Muzeum

Kolekcja Muzeum POLIN obejmuje imponującą ilość zbiorów, w skład których wchodzi ponad 17,5 tysiąca materiałów materialnych, a także ponad 440 tysięcy zbiorów niematerialnych oraz 15 tysięcy zbiorów bibliotecznych. Choć muzeum zaczęło budować swoją kolekcję w 1998 roku, to znaczące jej rozwinięcie miało miejsce dzięki Programowi Zbierania Pamiątek, który umożliwił zachowanie ostatnich śladów obecności Żydów w Polsce. Zbiory Muzeum są dzisiaj uznawane zarówno w Polsce, jak i na świecie.

Wśród zbiorów Muzeum Historii Żydów Polskich znajdują się judaika, takie jak świeczniki, filakterie czy ozdobne besaminki, a także przedmioty związane z modlitwą. Dodatkowo Muzeum gromadzi dzieła sztuki z XIX i XX wieku, które nawiązują do żydowskiego dziedzictwa artystycznego, np. prace Marka Szwarca, Ewy Kuryluk, Elżbiety Nadel oraz współczesnych artystów jak Wilhelma Sasnala, Jadwigi Sawickiej, Rafała Jakubowicza, Artura Żmijewskiego oraz Huberta Czerepoka. Instytucja przechowuje również znakomite dzieła fotografii artystycznej takich twórców jak Tadeusz Rolke, Krzysztof Gierałtowski, Agnieszka Traczewska czy Wojciech Wilczyk. Również w zbiorach muzeum można znaleźć fragmenty archeologiczne z okresu istnienia gett oraz zbiory dokumentujące historię, archiwalia i codzienne życie Żydów polskich.

W latach 2009 i 2013 Muzeum wzbogaciło swoje zbiory o pamiątki po Irenie Sendlerowej, w tym medal i dyplom „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”, czy też honorowe obywatelstwo miasta Otwocka.

Kolekcja cyfrowa

Kolekcja cyfrowa Muzeum zawiera dokumentację fotograficzną materialnego dziedzictwa żydowskiego, nagrania audio-wideo oraz zdigitalizowane materiały archiwalne. Wśród nich znajdują się unikatowe fotografie synagog oraz miejsca pamięci, a także wywiady z uczestnikami zdarzeń historycznych. Kolekcja ta jest udostępniana na portalu Wirtualny sztetl oraz Polscy Sprawiedliwi.

Wolontariat

W działalności Muzeum kluczową rolę odgrywają także wolontariusze. Centrum Wolontariatu zostało utworzone w styczniu 2013 roku, a od tego czasu blisko 600 osób włączyło się w regularne działania. Od momentu realizacji pierwszej akcji Żonkile w 2013 roku liczba zgłoszeń na wolontariat akcyjny przekroczyła 5 tysięcy. Aktualnie Muzeum POLIN regularnie wspiera ponad 120 wolontariuszy w ich działaniach.

Władze

Dyrektorzy

Na przestrzeni lat Muzeum Historii Żydów Polskich było kierowane przez wielu dyrektorów, zarówno pełniących funkcje tymczasowe, jak i tych, którzy byli na stałe. Najważniejsze osoby na tym stanowisku to:

• Jerzy Halbersztadt, który pełnił rolę p.o. dyrektora w latach 2005–2011,
• Agnieszka Rudzińska-Rytel, która zajmowała to stanowisko w latach 2011–2012,
• Andrzej Cudak – p.o. dyrektora w latach 2012–2014,
• Dariusz Stola, dyrektor w latach 2014–2019,
• Zygmunt Stępiński pełniący funkcję od 2020 roku (pp.o. 2019–2020).

W wyniku zakończenia kadencji Dariusza Stoli w 2019 roku, minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński odmówił przedłużenia jego kontraktu bez ogłoszenia konkursu. W maju 2019 roku komisja wybrała go na nową kadencję, jednak minister nie przyjął tej decyzji z powodu jego politycznego zaangażowania. W lutym 2019 roku Zygmunt Stępiński został powołany na p.o. dyrektora, a od 1 marca 2020 roku pełni funkcję dyrektora Muzeum. W 2023 roku jego kadencja została przedłużona do 28 lutego 2026 roku.

Wicedyrektorkami Muzeum Historii Żydów Polskich są obecnie: Jolanta Gumula, Patrycja Mędza i Łucja Koch.

Rada Muzeum

Rada Muzeum składa się z członków nominowanych przez różne instytucje, głównie:

– Przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego: Michał Bilewicz, Barbara Engelking, Artur Hofman, Małgorzata Niezabitowska oraz Dariusz Stola.

– Nominowani przez m.st. Warszawę: Ewa Malinowska-Grupińska, Ronald S. Lauder, Aldona Machnowska-Góra, Andrzej Paczkowski, oraz Ryszard Schnepf.

– Nominowani przez Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce: Shana Penn, Zygmunt Rolat, Adam Daniel Rotfeld, Marian Turski (przewodniczący) oraz Piotr Wiślicki.

W skład Rady Muzeum wchodzili również wcześniejsi członkowie, tacy jak: Władysław Bartoszewski, Waldemar Dąbrowski, Corinne Evens, Rafał Grupiński, Israel Gutman, Ewa Junczyk-Ziomecka, Piotr Kadlicik, Ewa Kawecka-Włodarczak, Jan Jerzy Kulik, Wiktor Markowicz, Aleksandra Katarzyna Namysło, Małgorzata Niezabitowska, Włodzimierz Paszyński, Renata Wiśniewska, Henryk Samsonowicz, Jarosław Sellin, Albert Stankowski, Bożena Szaynok, Mateusz Szpytma, Janusz Tazbir, Feliks Tych i Bronisław Wildstein.

Nagroda POLIN

Muzeum Historii Żydów Polskich przyznaje Nagrodę POLIN osobom lub organizacjom, które podejmują działania na rzecz upamiętniania historii polskich Żydów oraz budowania wspólnej przyszłości, opartej na wzajemnym szacunku i zrozumieniu między Polakami a Żydami. Pierwsza nagroda została wręczona w 2015 roku.

Dotychczasowi laureaci w latach 2015–2022 to:

• Tomasz Pietrasiewicz (2015),
• Jacek Koszczan (2016),
• Joanna Podolska (2017),
• Tomasz Wiśniewski (2018),
• Natalia Bartczak (2019),
• Paweł Kulig (2020),
• Dariusz Popiela (2021),
• Katarzyna Łaziuk (2022).

Akcja „Żonkile”

W kwietniu 2013 roku, z okazji 70. rocznicy powstania w warszawskim getcie, Muzeum uruchomiło akcję społeczno-edukacyjną „Żonkile”. Akcję zainicjowało 500 wolontariuszy, którzy co roku w dniu 19 kwietnia rozdają papierowe żonkile – symbole pamięci o bohaterach powstania. Marek Edelman, jeden z liderów powstania, corocznie składał te kwiaty w miejscach pamięci związanych z zagładą Żydów.

Od 2015 roku, akcję wsparli Ambasadorzy i Ambasadorki, wybierani spośród wybitnych przedstawicieli polskiej kultury. W gronie osób, które pełniły tę prestiżową rolę, znaleźli się między innymi Andrzej Seweryn, Maja Ostaszewska, Irena Santor, Mariusz Szczygieł, Agata Kulesza, Dawid Ogrodnik, Wanda Traczyk-Stawska, Dawid Podsiadło, Kayah, Krzysztof Zalewski, Bartek Gelner, Grupa Granica oraz Ralph Kaminski.

Znamienici Darczyńcy i Rada Darczyńców

Znamienici Darczyńcy

Wskazanie Znamienitych Darczyńców stanowi istotny element wsparcia działań Muzeum Historii Żydów Polskich. To grupa osób oraz organizacji, które wsparły programowe inicjatywy muzeum po zakończeniu kampanii założycielskiej, jaka miała miejsce w latach 1993–2014, prowadzonej przez Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce. Na czoło tej grupy wysuwa się Gregory Jankilevitsch, znany biznesmen, kolekcjoner oraz mecenas sztuki.

Obecna lista Znamienitych Darczyńców Muzeum Historii Żydów Polskich jest następująca:

• Koret Foundation,
• Jan Kulczyk w imieniu Kulczyk Holding,
• Zygmunt Rolat,
• Taube Family Foundation,
• William K. Bowes, Jr. Foundation,
• Rodzina Parasol oraz The Bonita Trust,
• Monika i Wiktor Markowicz,
• Irene Kronhill Pletka oraz The Kronhill Pletka Foundation,
• Carmit i Ygal Ozechov,
• Tomek Ulatowski,
• Janette i Aleksander Goldberg,
• Foundation for Polish-German Cooperation,
• Conference on Jewish Material Claims Against Germany,
• Rodziny Oliwenstein i Radzyminski,
• The Neubauer Family Foundation w imieniu Miles’a Lermana,
• The David Berg Foundation,
• The Jewish Community Federation of San Francisco,
• Rodzina Hellman,
• Fundacja Rodziny Nissenbaumów,
• Orange Polska,
• Klara i Larry A. Silverstein,
• Helen Tramiel z d. Goldgrub i Jack Tramiel z d. Trzmiel,
• Rząd Federalny Niemiec,
• Królestwo Norwegii,
• Gregory Jankilevitsch,
• Fundacja Odette i Nimroda S. Ariava,
• Robert Wereda.

Rada Darczyńców

Rada Darczyńców została ustanowiona jako komitet wsparcia w 2015 roku, obejmując w swoje ramy przedstawicieli Znamienitych Darczyńców muzeum. Jej rolą jest wsparcie muzeum oraz Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce w relacjach z zagranicznymi społecznościami żydowskimi, a także z wpływowymi grupami i potencjalnymi nowymi darczyńcami. Członkowie rady zobowiązani są również do współfinansowania budżetu fundraisingu SŻIH.

Obecnie Rada Darczyńców składa się z:

• Tad Taube,
• Zygmunt Rolat,
• Anita Friedman,
• Corinne Evens,
• Irene Kronhill Pletka,
• Ygal Ozechov,
• Tomek Ulatowski,
• Andrzej Rojek.

Portale Muzeum

Polin.pl

Portal Muzeum Historii Żydów Polskich, polin.pl, jest kluczowym źródłem informacji dotyczących działalności muzeum. Można na nim znaleźć nie tylko aktualności, ale również szczegóły dotyczące wystaw, projektów, spacerów, koncertów oraz konferencji, jak również specjalnie organizowanych wydarzeń dla dzieci, młodzieży oraz osób z niepełnosprawnościami.

Na stronie dostępne są także różnorodne sekcje poświęcone głównym aspektom muzeum, w tym jego historii, misji oraz wizji. Znajdziemy tam również podstrony z ogłoszeniami, takimi jak oferty pracy czy zamówienia publiczne, a także informacje prasowe skierowane do mediów.

Wirtualny Sztetl

Z kolei portal Wirtualny Sztetl to internetowa platforma, która zajmuje się żydowską historią lokalną, działająca pod patronatem Muzeum. Funkcjonuje od 16 czerwca 2009 roku.

Platforma ta prezentuje dzieje polskich Żydów, którzy przed II wojną światową żyli w małych miasteczkach, znanych w jidysz jako sztetl. Wirtualny Sztetl oferuje zasoby w czterech językach: polskim, angielskim, hebrajskim oraz niemieckim.

Witskel znajduje się tam wiele cennych materiałów, takich jak bogata ikonografia (ponad 30 000 obiektów), biografie (ponad 3200 haseł), a także ponad 1700 słownikowych definicji oraz encyklopedyczne opracowania dotyczące życia społecznego Żydów, zagadnień religijnych, tradycji, edukacji oraz kultury.

Portal zyskuje na znaczeniu dzięki współpracy z różnymi instytucjami, organizacjami oraz osobami prywatnymi, a także korzysta z doświadczeń innych podobnych projektów, takich jak izrael.badacz.org i Diapozytyw (Instytut Adama Mickiewicza), PWN. Wirtualny Sztetl współpracuje ponadto z Żydowskim Instytutem Historycznym i Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie oraz regionalnymi instytucjami kultury, osiągając około 1 miliona odsłon rocznie.

Polscy Sprawiedliwi

Od 2007 roku funkcjonuje również portal Polscy Sprawiedliwi, który dokumentuje historie Polaków i Polek, którzy bezinteresownie pomagali Żydom podczas okupacji niemieckiej w latach 1939–1945. Portal ten szczególnie upamiętnia te osoby, które zostały uhonorowane tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata przez Instytut Jad Waszem, jak również ukrywających się Żydów – często bezimienne ofiary Holokaustu.

Portal jest dostępny w dwóch wersjach językowych: polskiej oraz angielskiej. Najważniejszą częścią portalu jest kolekcja historii pomocy, która zawiera ponad 1000 historiograficznych opracowań, wzbogaconych o archiwalne zdjęcia oraz dokumenty (łącznie ponad 10 000 obiektów), a także fragmenty biograficznych wywiadów z archiwum Muzeum POLIN.

Historie pomocy są uzupełnione o monograficzne opracowania oraz różne zakładki tematyczne, które przybliżają kontekst okupacji niemieckiej w Polsce, w tym wybrane aspekty historii Holokaustu, z szczególnym uwzględnieniem doświadczenia ukrywania się Żydów po tzw. aryjskiej stronie. Portal Polscy Sprawiedliwi generuje około 500 tysięcy odsłon rocznie.

Nagrody i wyróżnienia dla Muzeum

Muzeum Historii Żydów Polskich Polin zdobyło liczne nagrody za swoją działalność, zarówno w zakresie wystawiennictwa, jak i edukacji. Już w kwietniu 2015 roku, zaledwie kilka miesięcy po oficjalnym otwarciu, wystawa stała „1000 lat historii Żydów polskich” otrzymała wyróżnienie w prestiżowym konkursie Sybilla 2014, w kategorii wystaw historycznych i archeologicznych. Dodatkowo, w maju tego samego roku wystawa ta zakwalifikowała się do finału konkursu Wydarzenie Historyczne Roku 2014.

Rok później, w kwietniu 2016 roku, Muzeum zdobyło europejskie wyróżnienia, w tym European Museum of the Year Award 2016 oraz European Museum Academy Prize, co potwierdziło jego znaczenie na międzynarodowej scenie. Ponadto, instytucja ta uzyskała dwa razy nagrodę Europa Nostra w kategorii „Edukacja, szkolenia i podnoszenie świadomości”:

• W 2017 roku za realizację projektu edukacyjnego „Żydowskie dziedzictwo kulturowe”,
• W 2022 roku za organizację TISZ Festiwalu Żydowskiego Jedzenia.

Muzeum Historii Żydów Polskich zostało docenione także podczas konkursu Sybilla, gdzie w latach 2015-2020 zdobyło następujące wyróżnienia:

• Wyróżnienie za cykl wirtualnych wystaw „W ukryciu” (2015),
• Nagroda Sybilla 2016 w kategorii „Wystawa sztuki” za wystawę „Frank Stella i synagogi dawnej Polski” (2016),
• Wyróżnienie w kategorii „Zarządzanie” dla portalu Wirtualny Sztetl oraz w kategorii „Edukacja” dla akcji społeczno-edukacyjnej Żonkile (2018),
• Nagroda Sybilla 2019 w kategorii „Zarządzanie” za zarządzanie zasobem genealogicznym w Centrum Informacji Historycznej Muzeum POLIN (2020),
• Wyróżnienie w kategorii „Wystawy czasowe” za wystawę „W Polsce króla Maciusia. 100-lecie odzyskania niepodległości” (2020).

W dorobku Muzeum znajdują się także nagrody przyznane w ramach „Mazowieckich Zdarzeń Muzealnych – WIERZBA”, takie jak:

• Honorowe wyróżnienie za „Najciekawsza wystawa zorganizowana przez placówkę muzealną na Mazowszu” za ekspozycję czasową „Warszawa, Warsze” (2015),
• I miejsce za wystawę „W Polsce króla Maciusia. 100-lecie odzyskania niepodległości” w kategorii „Niepodległa” (2019),
• I miejsce w kategorii „Najciekawsze wydawnictwo muzealne” za wydawnictwo pt. „Gdynia – Tel Awiw”, koncepcja i redakcja naukowa: Artur Tanikowski (2020),
• III miejsce w kategorii „Najlepszy obiekt otwarty” dla Łąki Leśmiana (2021),
• II miejsce ex aequo za wystawę „Wilhelm Sasnal: Taki pejzaż” w kategorii „Wystawy przygotowane przez większe muzea” (2022),
• III miejsce ex aequo za projekt „Muzeum w pudełku” w kategorii „Projekt edukacyjny” (2022),
• III miejsce ex aequo za projekt „Historie osobiste – cykl filmów oraz konferencja edukacyjna” w kategorii „Muzea w sieci” (2022).

Pozostałe informacje

– 18 kwietnia 2013 roku, Rada m.st. Warszawy postanowiła nadać przejściu pieszym, które rozciąga się od ul. Anielewicza do ulicy Józefa Lewartowskiego, znajdującemu się pomiędzy budynkiem Muzeum Historii Żydów Polskich a pomnikiem Bohaterów Getta, nazwę alei Ireny Sendlerowej.

– 11 maja 2013 roku, Zarząd Transportu Miejskiego zdecydował o zmianie nazwy zespołu przystankowego „Nalewki”, który znajduje się przy ulicy Anielewicza, na „Nalewki-Muzeum”.

---

Oceń: Muzeum Historii Żydów Polskich Polin

---