Ulica Grzybowska w Warszawie

Ulice i place

Ulica Grzybowska to interesujący fragment stolicy Polski, który łączy różnorodne wątki historyczne oraz współczesne. Znajduje się w dzielnicach Śródmieście i Wola w Warszawie, co czyni ją miejscem pełnym dynamicznego rozwoju.

Ulica ta, z bogatą historią, jest świadkiem wielu zmian, które zachodziły w stolicy na przestrzeni lat. Dzięki lokalizacji, stanowi ważny punkt orientacyjny zarówno dla mieszkańców, jak i turystów, którzy pragną zgłębić kulturę i architekturę Warszawy.

Historia

Historia Grzybowskiej datuje się na średniowiecze, kiedy to stanowiła ona część drogi narolnej, prowadzącej do folwarku książęcego, a później starościńskiego. Nazwa ulicy została nadana w 1770 roku i pochodzi od jurydyki Grzybów. Powstanie jurydyki Wielopole w 1693 roku sprawiło, że dawny szlak wzdłuż Placu Grzybowskiego i ul. Ciepłej stał się wyznacznikiem granicy między obiema jurydykami.

W pierwszej połowie XVIII wieku Grzybowska była ważnym szlakiem prowadzącym na zachód. Na jednym z planów z tamtego okresu opisana została jako Landt Straße nach Breslau, co tłumaczy się jako „Droga krajowa do Wrocławia”. W 1770 roku, ulica została w większości uregulowana, z wyjątkiem jej najstarszego odcinka, który zachował nieco chaotyczny charakter aż do lat sześćdziesiątych XX wieku.

Na początku Grzybowskiej, jeszcze w XVII wieku, zbudowano luźno rozsypane drewniane domy. Jednak już w 1784 roku działało tam 11 browarów. Browarnictwo w tej okolicy zawsze miało ogromne znaczenie, podobnie jak na pobliskiej ul. Żelaznej. Mieszkańcy ulicy zajmowali się również innymi rzemiosłami; przed 1792 rokiem, w miejscu skrzyżowania z ul. Ciepłą powstała kuźnia, a w pobliżu, przy Okopach Lubomirskiego oraz obecnej ul. Towarowej, istniały cegielnie otoczone gliniankami.

Pomimo tych przeszkód, po 1790 roku powstał nowy odcinek ulicy, prowadzący od Przyokopowej do Karolkowej. W obrębie ulic i Towarowej oraz Przyokopowej istniała wówczas glinianka, co sprawiało, że nowy fragment ulicy był nieco odizolowany od starszej części.

W 1819 roku, spośród 39 posesji, tylko 10 z nich było zabudowanych murowanie; drewniane domy dominowały poza odcinkiem Ciepła – Żelazna. W latach 1832–1838 znacząco przyspieszył proces wymiany drewnianych budowli na murowane, powstało wówczas dziewięć kamienic oraz pałac i kamienica zaprojektowane przez Jana Jakuba Gaya. Pałac ten, wzorowany na berlińskiej Akademii Budownictwa, słynął z nowatorskiego zastosowania żeliwa w Warszawie.

W latach pięćdziesiątych XIX wieku ruch budowlany osłabł, a nowe budynki powstały jedynie w ograniczonej liczbie. W 1871 roku przy ul. 19 zainaugurowano działalność Towarzystwa Akcyjnego Zakładów Wyrobów Metalowych „Konrad, Jarnuszkiewicz i S-ka”, które do 1914 roku zatrudniało ok. 600 pracowników.

W 1882 zbudowano duże koszary rosyjskiego 2. dywizjonu żandarmerii, które rozciągały się aż do ul. Krochmalnej. W okresie 1899-1906 w budynku maneżu działał Teatr Ludowy. W tym samym czasie na terenie browaru Hermana Junga powstały nowe obiekty produkcyjne, zrealizowane według projektu Jana Lilpopa.

Lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte XIX wieku przyniosły realizację wielu kamienic, jednak na dalszym odcinku ulicy nadal dominowały drewniane budowle lub zabudowania przemysłowe. W 1901 roku, pod nr 26/28, zrealizowano oficyny mieszczące żydowską szkołę religijną, a wcześniej, bo w 1892 roku, frontowy budynek zaprojektowany przez Władysława Marconiego stał się siedzibą Zarządu Warszawskiej Gminy Starozakonnych.

Na sąsiedniej posesji, około 1904 roku, wzniesiono wspaniałą secesyjną kamienicę, która zniknęła z mapy miasta w latach siedemdziesiątych XX wieku. Jeszcze przed 1939 rokiem na jej podwórzu znalazł się posąg Kazimierza Wielkiego, który został wykopany w 1823 pod Piasecznem i później przeniesiony do Muzeum Warszawy.

Przed wybuchem II wojny światowej przy Grzybowskiej działały jedynie trzy browary, a dawny zakład Hermana Junga przeszedł pod kontrolę Banku Handlowego. Nowa hala została wybudowana przez „Konrad, Jarnuszkiewicz i S-ka”, co sprawiło, że liczba zatrudnionych wzrosła do 661 osób w 1938 roku.

Rewitalizacja ulica przeszła po 1908 roku, gdy zrealizowano gmach Elektrowni Tramwajowej na skrzyżowaniu z ul. Przyokopową, który od 2004 roku mieści Muzeum Powstania Warszawskiego. W 1923 roku na działce pomiędzy ulicami Karolkową, Grzybowską i Przyokopową rozpoczęła działalność Polsko-Holenderska Fabryka Lampek Elektrycznych koncernu Philips.

W 1908 roku, przy ul. Młynarskiej, wybudowano zajezdnię tramwajów elektrycznych, projektowaną przez Siemens-Schuckertwerke GmbH, co przyczyniło się do intensywnego rozwoju dzielnicy. Po tej inwestycji przedłużono Grzybowską, do wschodniej strony, a nowy odcinek nazwano ul. Siedmiogrodzką.

W tym czasie, przy ul. Grzybowskiej działała fabryka Towarzystwa Akcyjnego Zakładów Wyrobów Metalowych, a drugim co do wielkości zakładem produkcyjnym była mleczarnia „AGRIL”. W przedwojennej Grzybowskiej panował kontrast między drewnianymi budynkami a monumentalnymi kamienicami, a browar Haberbusch i Schiele dominował w okolicy.

W 1939 roku, spłonęła zabudowa w okolicyplacu Grzybowskiego, a od listopada tego samego roku wschodni odcinek Grzybowskiej znalazł się w obrębie warszawskiego getta, co do dzisiaj upamiętniają pomniki granic getta. W czasie powstania warszawskiego, rejon tej ulicy był broniony przez Zgrupowanie „Chrobry II”, a głównym punktem oporu stał się browar Haberbusch i Schiele, który zamienił się w źródło zaopatrzenia dla mieszkańców.

Po upadku powstania cała zabudowa Grzybowskiej została zniszczona, a jedynie nowo wybudowane obiekty przetrwały. Po wojnie, region zachodniego odcinka ulicy stał się znany jako Dziki Zachód. W 1946 roku natomiast, zniszczone budynki zaczęły być odbudowywane, lecz wiele obiektów zabytkowych zostaje wyzbyta z niezmodernizowanej zabudowy, co sprawiło, że ulica nosiła ślady wcześniejszych zniszczeń.

Zabudowa fabryczna miasta była prowizorycznie odbudowywana. Po 1959 roku, rozebrano fabrykę „Konrad, Jarnuszkiewicz i S-ka”, a w 1965-1967 zrealizowano bloki osiedla Za Żelazną Bramą według projektu Jerzego Czyża i Jana Furmana. Liczące po 15 pięter budynki były postrzegane jako prestiżowe w okresie PRL.

W 1974 roku rozebrano secesyjną kamienicę pod nr. 24, a w 1993 na miejscu byłej fabryki „Konrad, Jarnuszkiewicz i S-ka” wzniesiono Hotel Mercure „Fryderyk Chopin”, który został rozebrany w latach 2012-2013, aby ustąpić miejsca dla 160-metrowego biurowca Q22. W trakcie tych prac odkryto również częściowo zachowane piwnice browaru Kijoka.

Ważniejsze obiekty

Wśród kluczowych lokalizacji przy ulicy Grzybowskiej w Warszawie znajduje się wiele interesujących miejsc, które z pewnością warto zobaczyć. Oto lista istotnych obiektów:

Obiekty nieistniejące

Na przestrzeni lat Ulica Grzybowska w Warszawie była świadkiem wielu przemian, w tym również utraty niektórych znaczących obiektów. Poniżej wymienione są niektóre z nich:

  • pomnik Czynu Chłopskiego,
  • budynek Główny Gminy Żydowskiej w Warszawie (nr 26/28).

Przypisy

  1. Hotel ibis Styles Warszawa City. [dostęp 03.02.2024 r.]
  2. Spacerownik po Woli. 20 tras tematycznych, Warszawa: Urząd Dzielnicy Wola m.st. Warszawy, 2006, s. 6, 143, ISBN 978-83-911262-7-1 [dostęp 23.05.2024 r.]
  3. Wyborcza.pl [online], warszawa.wyborcza.pl [dostęp 11.05.2022 r.]
  4. Michał Wojtczuk: Nie tylko Atrium. Rozbiórki budynków z lat 90. [w:] Gazeta Wyborcza [on-line]. 06.04.2013 r. [dostęp 06.04.2013 r.]
  5. Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 727. ISBN 978-83-63444-27-3.
  6. Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 113. ISBN 978-83-63444-27-3.
  7. Paweł E. Weszpiński: Mapa nr 1. Getto warszawskie. Granice przed wielką akcją likwidacyjną, w: Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3.
  8. Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 149. ISBN 978-83-62189-08-3.
  9. Michał Krasucki: Warszawskie dziedzictwo postindustrialne. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 245. ISBN 978-83-931723-5-1.
  10. Michał Krasucki: Warszawskie dziedzictwo postindustrialne. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 244–245. ISBN 978-83-931723-5-1.
  11. a b Witold Pruss: Rozwój przemysłu warszawskiego 1864–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 218.
  12. Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Zarys działań natury wojskowej. Warszawa: Instytut wydawniczy PAX, 1969, s. 130.

Oceń: Ulica Grzybowska w Warszawie

★★★★★
Średnia ocena:4.61 Liczba ocen:6