Henryk Samsonowicz

---

Życiorys

Wykształcenie i kariera naukowa

W okresie okupacji niemieckiej Henryk Samsonowicz brał udział w tajnych kompletach, a później uczestniczył w kursach przygotowawczych do szkoły rybackiej przy ul. Siennej 16, które zostały zorganizowane przez wykładowców z Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego. Po zakończeniu II wojny światowej z sukcesem ukończył VII Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Słowackiego.

W 1947 roku rozpoczął swoje studia z zakresu historii na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W 1950 roku uzyskał dyplom ukończenia studiów. Po uzyskaniu tytułu magistra związał się z macierzystą uczelnią jako asystent. Jego praca doktorska, zatytułowana „Rzemiosło wiejskie w Polsce w XIV–XVI wieku”, przygotowana była pod czujnym okiem profesora Mariana Małowista i obroniona w 1954 roku, co zaowocowało nadaniem mu stopnia doktora nauk historycznych.

Habilitował się w 1960 roku, na podstawie rozprawy „Badania nad kapitałem mieszczańskim Gdańska w drugiej połowie XV wieku”. W 1969 osiągnął tytuł profesora nauk humanistycznych. W 1971 roku objął funkcję profesora nadzwyczajnego, a dziewięć lat później uzyskał status profesora zwyczajnego w obszarze nauk humanistycznych. Prowadził seminaria magisterskie oraz kierował seminarium doktorskim z zakresu mediewistyki i nowożytności w Instytucie Historycznym, gdzie wypromował aż 11 doktorów.

W latach 1964–2009 pełnił swoje obowiązki, a od 1967 roku był prodziekanem Wydziału Historycznego UW. W latach 1970–1973 sprawował urząd dziekana, a w latach 1975–1980 kierował Instytutem Historycznym, z którym był związany od 1950 roku. Funkcję rektora Uniwersytetu Warszawskiego sprawował od 1 października 1980 do 8 kwietnia 1982. Zasiadał również w Polskim Towarzystwie Historycznym jako prezes od 1978 do 1982, a w 1982 roku został członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.

W latach 1991–1996 był wiceprzewodniczącym Komitetu Badań Naukowych, a 1994 roku uzyskał status członka korespondenta Polskiej Akademii Nauk, wchodząc w skład Wydziału I Nauk Społecznych PAN, który przewodniczył od 1999 do 2006. Jako członek rzeczywisty PAN, zasiadał również w jej prezydium. A także był wykładowcą w Akademii Humanistycznej w Pułtusku oraz członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, Academia Europaea oraz wielu innych instytucji naukowych. Wchodził także w skład jury Nagrody Naukowej KLIO i działał w Komitecie Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk.

Samsonowicz opublikował blisko 800 prac naukowych, głównie dotyczących historii Polski w okresie średniowiecza, w tym 16 książek oraz podręczników akademickich. Był także ekspertem popularnego teleturnieju „Wielka gra” i zorganizował pierwszą olimpiadę historyczną w 1975 roku. Do grona jego uczniów zaliczają się: Agnieszka Bartoszewicz, Wojciech Fałkowski, Zbigniew Morawski, Grzegorz Myśliwski, Jerzy Pysiak oraz Paweł Żmudzki.

Działalność polityczna

W latach 1956–1982 Henryk Samsonowicz był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Od 1959 do 1961 roku pełnił funkcję I sekretarza komitetu uczelnianego PZPR na Uniwersytecie Warszawskim. Po wprowadzeniu stanu wojennego został usunięty z partii. W 1968 roku jako jeden z pięciu osób zasiadających w Wyższej Komisji Dyscyplinarnej, głosował przeciwko decyzji komisji dyscyplinarnej, która zwolniła profesora Damazego Tilgnera z pracy.

W biegu wydarzeń sierpniowych w 1980 roku, przyłączył się do apelu 64 naukowców, pisarzy i publicystów, wzywających władze komunistyczne do podjęcia dialogu z robotnikami strajkującymi. Od tego czasu aktywnie działał w Niezależnym Samorządnym Związku Zawodowym „Solidarność”. W 1985 roku był zaangażowany w przygotowanie opracowania „Raport. Polska 5 lat po sierpniu”. W 1988 roku dołączył do Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie, gdzie przewodniczył komisji ds. nauki i oświaty. Podczas obrad Okrągłego Stołu w 1989 roku był ujęty w gronie uczestników dyskusji. Po wyborach do Sejmu kontraktowego objął stanowisko ministra edukacji narodowej w rządzie Tadeusza Mazowieckiego, a jego jednym z najważniejszych działań była decyzja o wprowadzeniu nauczania religii w szkołach publicznych. Urządował jako minister do stycznia 1991 roku.

W 2010 i 2015 roku był członkiem komitetu wspierającego Bronisława Komorowskiego w jego kampaniach prezydenckich.

Odznaczenia i wyróżnienia

W 2010 roku prezydent Bronisław Komorowski uhonorował Henryka Samsonowicza najwyższym odznaczeniem w Polsce, którym jest Order Orła Białego. Dodatkowo, 25 lutego 2011 roku, został powołany do składu kapituły tego prestiżowego orderu. Jednak w listopadzie 2015 roku postanowił zrezygnować z członkostwa w kapitule w geście protestu przeciwko decyzji prezydenta RP Andrzeja Dudy dotyczącej ułaskawienia Mariusza Kamińskiego.

Wyróżniony krzyżem komandorskim z gwiazdąOrderu Odrodzenia Polski w 1998 roku, Samsonowicz zdobył także Odznakę Honorową „Zasłużony dla Mazowsza” oraz Medal Stulecia Odzyskanej Niepodległości. W czasach PRL był laureatem Krzyża Kawalerskiego, Oficerskiego oraz Komandorskiego Orderu Odrodzenia Polski, a także Złotego Krzyża Zasługi i Medalu Komisji Edukacji Narodowej. W 1984 roku został również wyróżniony francuskim Krzyżem Oficerskim Legii Honorowej.

Henryk Samsonowicz ma w swoim dorobku akademickim wiele prestiżowych tytułów. Otrzymał tytuł doktora honoris causa na Akademii Pedagogicznej w Krakowie w 1994 roku, a także na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w 1998 roku. W kolejnych latach uzyskał analogiczne wyróżnienia na Uniwersytecie im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (2002), Uniwersytecie Humanistyczno-Przyrodniczym Jana Kochanowskiego w Kielcach (2005), Uniwersytecie Wrocławskim (2007) oraz Uniwersytecie Opolskim (2009). Ponadto, w 2009 roku uzyskał również tytuł na Uniwersytecie Gdańskim, a w 2010 roku na Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, w 2014 roku na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, oraz na Uniwersytecie Jagiellońskim w 2015 roku.

W 2001 roku został uhonorowany Nagrodą im. Profesora Hugona Steinhausa. Dodatkowo, ma zaszczyt być honorowym obywatelem kilku miast, w tym Sandomierza (2004), gminy Długosiodło (2006), Ostrowca Świętokrzyskiego (2008) oraz Pułtuska (2008) i Warszawy (2015). W 2014 roku otrzymał także Perłę Honorową Polskiej Gospodarki w kategorii nauka, co stanowi potwierdzenie jego niezwykłej działalności naukowej i społecznej.

Życie prywatne

Henryk Samsonowicz pochodził z rodziny, która pieczętowała się herbem Lis. Był synem geologa Jana Samsonowicza oraz Henryki z Korwin-Krukowskich, mającej duże osiągnięcia jako członkini Polskiej Organizacji Wojskowej. W okresie międzywojennym pełniła rolę nauczycielki geografii w gimnazjum. W jego rodzinie było także starsze rodzeństwo: brat Andrzej oraz siostra Anna.

Od chwili narodzin mieszkał w kamienicy zlokalizowanej przy ul. Wilczej 22. Jego życie zakończyło się 10 czerwca 2021 roku, kiedy to został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (rząd 1, miejsce 103–105).

Publikacje

Henryk Samsonowicz, znany z licznych publikacji, wniósł znaczący wkład w badania nad historią Polski i Europy. Poniżej przedstawiamy jego kluczowe dzieła:

• Rzemiosło wiejskie w Polsce XIV–XVI w., PWN, Warszawa 1954,
• Hanza władczyni mórz, Książka i Wiedza, Warszawa 1958,
• Badania nad kapitałem mieszczańskim Gdańska w II połowie XV w., Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1960 (tłum. niemieckie 1969),
• Historia Polski do roku 1795, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1967,
• Późne średniowiecze miast nadbałtyckich. Studia z dziejów Hanzy nad Bałtykiem w XIV–XV w., PWN, Warszawa 1968,
• Życie miasta średniowiecznego, PWN, Warszawa 1970,
• Złota jesień polskiego średniowiecza, Wiedza Powszechna, Warszawa 1971,
• Dziedzictwo Średniowiecza. Mity i rzeczywistość, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1991,
• Miejsce Polski w Europie, Bellona, Warszawa 1995 (tłum. niemieckie 1997),
• Tysiącletnie dzieje (wraz z Januszem Tazbirem), Wyd. Dolnośląskie, Wrocław 1997,
• Idea uniwersytetu u schyłku tysiąclecia (współautor), FNP, Warszawa 1998,
• Północ-Południe, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1999,
• Narodziny średniowiecznej Europy (red., wstęp), Bellona, Warszawa 1999,
• Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy (red.), Universitas, Kraków 2000,
• Długi wiek X. Z dziejów powstawania Europy, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 2002 (tłum. niemieckie 2009),
• Polska. Losy państwa i narodu do 1939 roku (współautor), Iskry, Warszawa 2003,
• Konrad Mazowiecki (1187/88 – 31 VIII 1247), Wydawnictwo Avalon T. Janowski, Kraków 2008,
• Prawda i fałsz. O polskiej chwale i wstydzie (współautor), Wyd. Stopka Łomża 2010,
• Nieznane dzieje Polski. W Europie czy na jej skraju?, Bellona, Warszawa 2012,
• Szkice o mieście średniowiecznym, Wydawnictwa Drugie, Warszawa 2014,
• Studia nad postrzeganiem przestrzeni przez ludzi średniowiecza, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2015.

---

Oceń: Henryk Samsonowicz

---