Barbara Engelking

---

Kariera naukowa

Barbara Engelking rozpoczęła swoją edukację w VI Liceum Ogólnokształcącym im. Tadeusza Reytana w Warszawie, gdzie uczyła się od 1976 roku, a maturę zdała w 1980. Następnie podjęła studia na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, kończąc je w 1988 roku na podstawie pracy magisterskiej, która dotyczyła próby systematyzacji teorii wyjaśniających przyczyny antysemityzmu.

Później Engelking kontynuowała kształcenie na poziomie doktoranckim, zdobywając w 1993 roku stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie socjologii w IFiS PAN. Jej rozprawa doktorska nosiła tytuł „Doświadczenie Holocaustu i jego konsekwencje w relacjach autobiograficznych” i była przygotowana pod kierunkiem Aldony Jawłowskiej-Konstanciak.

W drugiej połowie lat 90. angażowała się w prowadzenie fakultatywnych seminariów dotyczących historii Żydów warszawskich z okresu II wojny światowej, organizując wykłady na różnych uczelniach, w tym na Uniwersytecie Warszawskim oraz Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie.

W 2002 roku uzyskała w IFiS PAN stopień doktora habilitowanego nauk humanistycznych w dziedzinie socjologii, specjalizując się w socjologii kultury na podstawie rozprawy „Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście”. W 2012 Engelking otrzymała tytuł profesora nauk humanistycznych.

W 2003 roku dołączyła do Centrum Badań nad Zagładą Żydów, które sama współzałożyła, a później objęła stanowisko profesora oraz kierownika tej jednostki, funkcjonującej w ramach IFiS PAN. W latach 2015–2016 pełniła rolę naukowca wizytującego w Jack, Joseph and Morton Mandel Center for Advanced Holocaust Studies przy Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie.

Zainteresowania badawcze

Barbara Engelking, według własnych słów, już w czasach liceum zaczęła interesować się historią oraz kulturą Żydów. Zainteresowania te starała się rozwijać, jeżeli to było możliwe, w trakcie swoich studiów. W ramach swojej pracy doktorskiej skoncentrowała się na badaniach dotyczących traumatycznych doświadczeń ocalałych z Holocaustu. Jej obrazy skupione są na losach polskich Żydów w czasie II wojny światowej.

Jako psycholog podjęła ważne tematy związane z przeżyciami ofiar prześladowań, starając się odtworzyć ich doświadczenia poprzez różnorodne źródła. Wśród tych materiałów można wymienić dokumenty urzędowe, osobiste archiwalia oraz wspomnienia. Engelking analizuje także niekonwencjonalne przekazy, takie jak sny, co dodaje głębi jej badaniom. W swojej pracy dąży do zrozumienia mechanizmów, według których Zagłada jest zapamiętywana zarówno indywidualnie, jak i zbiorowo przez Żydów.

Badania te obejmują różne psychologiczne strategie obronne, które były stosowane przez tych, którzy przeżyli wojnę. Engelking nie ogranicza się wyłącznie do perspektywy ofiar. W swoich badaniach odnajduje również doświadczenia świadków oraz katów, co wzbogaca jej analizy o inne punkty widzenia.

Interesującym aspektem jej pracy są wyzwania i moralne dylematy, które związane są z Holocaustem. Zajmuje się także historią warszawskiego getta oraz codziennym życiem jego mieszkańców, a także codziennością Warszawy podczas okupacji. W ostatnich latach szczególnie zwróciła uwagę na losy Żydów, którzy ukrywali się poza gettem, badając również postawy antysemickie wśród ludności polskiej oraz współpracę Polaków z niemieckimi władzami.

Engelking stara się zrekonstruować zarówno psychologiczne, jak i etyczne postawy Polaków, starając się dociec „mechanizmów zachowania Polaków wobec Żydów”. Kolejnym interesującym projektem badawczym, nad którym pracuje, jest historia Żydów, którzy w trakcie wojny ratowali innych Żydów. W swych socjologicznych oraz historiograficznych pracach wykorzystuje metodologię skupioną na relacjach świadków i uczestników wydarzeń. Niektórzy badacze klasyfikują ją jako przedstawicielkę tzw. „szkoły polskiej”, która została zapoczątkowana przez takich myślicieli jak Znaniecki oraz Chałasiński.

Pełnione funkcje publiczne

W latach 2012–2018 Barbara Engelking była aktywnym członkiem Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej, powołanej przez premiera Polski. Ciałem tym zajmowano się sprawami związanymi z ochroną oraz zagospodarowaniem terenu muzeum Auschwitz oraz innymi miejscami związanymi z martyrologią Żydów. Po śmierci Władysława Bartoszewskiego w 2014 roku , Engelking objęła stanowisko przewodniczącej tej Rady.

Po zakończeniu kadencji w 2018 roku premier nie zdecydował się na powołanie nowych członków do tej instytucji. W 2013 roku Engelking została mianowana przez ministra kultury na członka Rady Programowej Żydowskiego Instytutu Historycznego.

W 2017 roku była jednym z głównych inicjatorów utworzenia Muzeum Getta Warszawskiego. Niestety, minister kultury nie uwzględnił jej wśród członków dyrekcji muzeum ani Rady Muzeum.

Obecnie Engelking, współpracując z Jackiem Leociakiem, jest opiekunem naukowym galerii Zagłada, która jest częścią stałej ekspozycji w Muzeum Historii Żydów Polskich Polin. Dodatkowo, zajmuje miejsce zastępcy redaktora naczelnego w czasopiśmie naukowym „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”.

Angażuje się także w różnorodne fundacje, wspierające badania nad martyrologią Żydów. Do instytucji, w których pełni rolę członka organów nadzorczych oraz kierowniczych, należą: Fundacja Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Fundacja Ośrodka Karta oraz Fundacja „Edukacyjne Centrum Żydowskie w Oświęcimiu”. Engelking jest również skarbnikiem Stowarzyszenia Centrum Badań nad Zagładą Żydów.

Inne

Barbara Engelking jest córką znanego matematyka i tłumacza Ryszarda Engelkinga (1935–2023) oraz Krystyny z Gajewskich (1936–2023). Jej rodzina jest obdarzona wieloma osiągnięciami w różnych dziedzinach, co zostało widoczne w działalności jej siostry, etnolożki Anny Engelking. Barbara była również żoną Michała Boni, co podkreśla jej zróżnicowane relacje rodzinne oraz zawodowe w Polsce.

Nagrody i wyróżnienia

Barbara Engelking, uznawana za jedną z najważniejszych postaci w polskiej historiografii, otrzymała szereg znaczących nagród i wyróżnień za swoją działalność naukową i literacką. W 2002 roku wspólnie z Jackiem Leociakiem zdobyła prestiżową nagrodę miesięcznika „Nowe Książki” za opracowanie zatytułowane „Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście”.

Ta sama książka przyniosła jej również Nagrodę im. Jerzego Giedroycia w 2003 roku, uznawanej za jedno z najważniejszych wyróżnień w świecie literatury. W 2005 roku Engelking została uhonorowana nagrodą im. prof. Łukasza Hirszowicza, która przyznawana jest za całokształt twórczości związanej z tematyką Zagłady Żydów polskich.

W 2013 roku otrzymała Nagrodę Jana Karskiego i Poli Nireńskiej, a w 2018 roku została wyróżniona tytułem „Człowieka Roku” w kategorii „O pamięć naszą i waszą”, nadanym jej przez czytelników „Gazety Wyborczej” w plebiscycie zorganizowanym przez redakcję tego dziennika.

W 2019 roku Engelking, wraz z zespołem redakcyjnym, odebrała nagrodę specjalną tygodnika „Polityka” za jej kierownictwo nad pismem „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. Tego samego roku przyznano jej również Medal Świętego Jerzego przez „Tygodnik Powszechny”, wyróżnienie za „zmaganie ze złem i uparte budowanie dobra w życiu społecznym”.

W 2021 roku Engelking została sklasyfikowana na 12. miejscu wśród najbardziej wpływowych historyków i historyczek, według zestawienia stworzonego przez Academic Influence.

Ostatnim jej znaczącym osiągnięciem jest otrzymanie Nagrody im. Stefanii Światłowskiej w 2022 roku przyznanej przez jej macierzystą szkołę średnią, za „piękne dzieło – troski i solidarności z ludzkim cierpieniem”. W dniu 18 maja 2023 roku Engelking została uhonorowana doktoratem honoris causa Uniwersytetu Telawiwskiego, co stanowi zwieńczenie jej dotychczasowych osiągnięć naukowych i społecznych.

Publikacje

Barbara Engelking jest autorką wielu znaczących publikacji, które dotyczą tematyki Holocaustu, pamięci i relacji polsko-żydowskich. Oto niektóre z jej najważniejszych prac:

• „Na łące popiołów. Ocaleni z Holocaustu”, Wydawnictwo Cyklady, Warszawa 1993, ISBN 83-900592-2-3,
• „Zagłada i pamięć” (na podstawie rozprawy doktorskiej), Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1994, ISBN 83-87632-75-9,
• „Doświadczenie czasu w sytuacji ostatecznej”, [w:] „Kultura i społeczeństwo” 39/4 (1995), s. 145–165,
• „Czas przestał dla mnie istnieć… analiza doświadczania czasu w sytuacji ostatecznej”, Wydawnictwo IFiS PAN 1996, ISBN 978-83-86166-49-7,
• „Liberałowie są patriotami wolności”, [w:] Elżbieta Tarkowska (red.), „O czasie, politykach i czasie polityków”, Warszawa 1996, ISBN 978-83-86166-64-0, s. 81–92,
• „Refleksje metodologiczne nad badaniami ocalałych z Holocaustu”, [w:] „Ask: Research and Methods” 5–6 (1997), s. 39–51,
• „Holocaust and Memory: The Experience of the Holocaust and Its Consequences: An Investigation Based on Personal Narratives”, London & New York 2002, ISBN 978-0-7185-0159-4,
• „Psychological Distance between Poles and Jews in Nazi-occupied Warsaw”, [w:] J. D. Zimmerman (red.), „Contested Memories. Poles and Jews during the Holocaust and its Aftermath”, New Brunswick 2003, ISBN 978-0-8135-3158-8, s. 47–53,
• „Reflections on the Subject of Polish-Jewish Relations During World War II”, [w:] „Polish Sociological Review” 137 (2002), s. 103–107,
• „Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście” (wspólnie z Jackiem Leociakiem), Wydawnictwo IFiS PAN 2001, ISBN 978-83-876-3283-0, II wydanie rozszerzone 2013,
• „The Warsaw Ghetto. A Guide to the Perished City” (wspólnie z Jackiem Leociakiem), Yale University Press 2009, ISBN 978-03-001-1234-4,
• „Holocaust and memory”, Leicester University Press, London & New York 2001, ISBN 978-07-185-0159-4,
• „Szanowny panie gistapo”: donosy do władz niemieckich w Warszawie i okolicach w latach 1940–1941, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2003, ISBN 978-83-63444-38-9,
• „Pamięć: historia Żydów polskich przed, w czasie i po zagładzie”, pod red. nauk. Feliksa Tycha, Fundacja Shalom, Warszawa 2004, ISBN 978-83-901016-3-7,
• „…Zupełnie zdani jesteśmy na nich…”. Codzienność ukrywania się i relacje z gospodarzami na podstawie dziennika Feli Fischbein, [w:] „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 4 (2008), s. 144–169,
• „Israel Gutman, Barbara Engelking, O tym jak z wewnątrz warszawskiego getta patrzono na stronę aryjską z profesorem Izraelem Gutmanem rozmawia Barbara Engelking”, [w:] „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 1 (2005), s. 230–233,
• „Feliks Tych, Barbara Engelking, O ukrywaniu się po „aryjskiej stronie” z Feliksem Tychem rozmawia Barbara Engelking”, [w:] „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 1 (2005), s. 234–238,
• „Miłość i cierpienie w Tomaszowie Mazowieckim”, [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak, Dariusz Libionka, Anna Ziębińska-Witek (red.), „Zagłada Żydów. Pamięć narodowa a pisanie historii w Polsce i we Francji”, Lublin 2006, ISBN 83-227-2432-2, s. 57–74,
• „Le conseil juif de Varsovie”, [w:] „Revue d’Histoire de Shoah” 185 (2006), s. 145–174,
• „Prowincja noc. Życie i zagłada Żydów w dystrykcie warszawskim”, red. wspólnie z Dariuszem Libionką i Jackiem Leociakiem, Wydawnictwo IFiS PAN – Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa 2007, ISBN 978-83-7388-142-6,
• „Żydowskie wspólnoty w przededniu wybuchu wojny”, [w:] Barbara Engelking, Dariusz Libionka (red.), „Prowincja noc. Życie i zagłada Żydów w dystrykcie warszawskim”, Warszawa 2007, ISBN 978-83-7388-142-6, s. 23–38,
• „Kaufe Gold und nehme ‘Katzen’ auf” (wspólnie z Anną Bikont), [w:] Barbara Engelking, Helga Hirsch (red.), „Unbequeme Wahrheiten. Polen und sein Verhältnis zu den Juden”, Frankfurt a/M 2008, ISBN 978-3-518-12561-8, s. 279–289,
• „Rada Żydowska a Zarząd Miejski Warszawy w latach 1939–1942”, [w:] „Rocznik Warszawski” 36 (2008), s. 341–355,
• „Unbequeme Wahrheiten. Polen und sein Verhältnis zu den Juden” (red. wspólnie z Helgą Hirsch), Frankfurt a/M 2008, ISBN 978-3-518-12561-8,
• „Żydzi w powstańczej Warszawie” (wspólnie z Dariuszem Libionką), Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa 2009, ISBN 978-83-926831-1-7,
• „We are completely dependent on them…” – relations between the helpers and the hiding as exemplified by Fela Fischbein’s diary, [w:] „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 6 (2010), s. 128–156,
• „Żydów łamiących prawo należy karać śmiercią! „Przestępczość” Żydów w Warszawie, 1939–1942” (wspólnie z Janem Grabowskim), Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa 2010, ISBN 978-83-926831-7-9,
• „Jest taki piękny słoneczny dzień… Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942–1945”, Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa 2011, ISBN 978-83-932202-1-2,
• „Murdering and Denouncing Jews in the Polish Countryside, 1942–1945”, [w:] „East European Politics and Societies” 25/3 (2011), s. 435–456,
• „Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec zagłady Żydów 1942–1945” (wspólnie z Janem Grabowskim i Aliną Skibińską), Warszawa 2011, Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, ISBN 978-83-63444-14-3,
• „Jan Górnicki (Ber Oszer Weisbaum), Notatki”, [w:] „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 8 (2012), s. 303–322,
• Ewa Wiatr, Barbara Engelking, Alina Skibińska (oprac.), „Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy. Tom 13. Ostatnim etapem przesiedlenia jest śmierć. Pomiechówek, Chełmno Nad Nerem, Treblinka”, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013, ISBN 978-83-235-1240-0,
• „Źródło wszystkich źródeł. O czterech warszawskich tomach Archiwum Ringelbluma”, [w:] „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 10 (2014), s. 943–953,
• „Tajemnica Hesi. Zapis emocji W świadectwach Zagłady”, [w:] „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 10 (2014), s. 168–174,
• „«On ne veut rien vous prendre…Seulement la vie»: Des Juifs cachés dans les campagnes polonaises 1942–1945”, Calmann Levy, Paris 2015, ISBN 978-27-021-5234-8,
• „Pamiętnik dr. Chaima Einhorna”, [w:] „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 11 (2015), s. 447–493,
• „Holocaust 1939–1944” (wspólnie z Jackiem Leociakiem), [w:] Barbara Kirshenblatt-Gimblett, Antony Polonsky, Dominika Gajewska (red.), „Polin. 1000 Year History of Polish Jews”, Warsaw 2014, ISBN 978-83-938434-5-9, s. 288–347,
• „Such a beautiful sunny day. Jews seeking refuge in the Polish countryside, 1942–1945”, Jerusalem, Yad Vashem 2017, ISBN 978-96-530-8541-1,
• „Mietek Pachter, Umierać też trzeba umieć… (oprac. i wstęp)”, Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa 2015, ISBN 978-83-634-4439-6,
• „Adam Kamienny, Brandla Siekierka, Chajcia Goldsztejn z domu Bursztyn i Eli Goldsztejn, Sny chociaż mamy wspaniałe … Okupacyjne dzienniki Żydów z okolic Mińska Mazowieckiego (oprac. i wstęp)”, Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa 2016, ISBN 978-83-634-4446-4,
• „Mirka i Kopel Piżycowie, Po wojnie, z pomocą bożą, już niebawem … Pisma Kopla i Mirki Piżyców o życiu w getcie i okupowanej Warszawie (oprac. i wstęp)”, Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa 2017, ISBN 978-83-634-4449-5,
• „Barbara Engelking, Jan Grabowski (red.), Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski”, Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa 2018, ISBN 978-83-63444-60-0,
• „Des rêves comme source pour l’histoire de l’Holocauste?”, [w:] „Vingtieme siecle. Revue d’Historie” 139 (2018), s. 94–109,
• „Żydzi i komuniści w okupowanej Warszawie”, [w:] „Zagłada Żydów. Studia i materiały” 14 (2018), s. 8–114,
• „Träume als historische Quelle in der Holocaustforschung”, [w:] Ewa Kobylinska-Dehe, Pawel Dybel, Ludger M. Hermanns (inne języki) (red.), „Im Schatten von Krieg und Holocaust”, Einbeck 2019, ISBN 978-3-8379-2913-3, s. 53–68.

---

Oceń: Barbara Engelking

---