Wanda Traczyk-Stawska

---

Życiorys

Wanda Traczyk-Stawska jest córką Szczepana i Bronisławy. Wczesne lata spędzała w Bródnie, gdzie uczęszczała do Szkoły Powszechnej nr 65, znanej obecnie jako ul. Bartnicza 2. Po trzech latach nauki przeniosła się do szkoły nr 33 usytuowanej przy ulicy Grottgera 22, która znajduje się w Mokotowie. Tam stała się aktywną członkinią 42. Drużyny Harcerskiej noszącej imię Żwirki i Wigury. W przeddzień II wojny światowej mieszkała z bliskimi przy ulicy Dolnej.

W okresie okupacji niemieckiej, od 1942 roku, zaangażowała się w konspirację niepodległościową. Jako aktywna członkini Szarych Szeregów, uczestniczyła w różnorodnych akcjach, w tym w działaniach małego sabotażu oraz innej operacji znanej jako „N”. Jej misje obejmowały dostarczanie listów ostrzegających konfidentów, informując ich, że w razie kontynuacji niepożądanej działalności, wydane będą na nich wyroki śmierci.

W czasie Powstania Warszawskiego pełniła funkcję strzelca i łączniczki Oddziałów Osłonowych Wojskowych Zakładów Wydawniczych (WZW) – Biura Informacji i Propagandy, działającego przy Komendzie Głównej Armii Krajowej. Oddział ten, jako jednostka dyspozycyjna, był kierowany przez Antoniego Chruściela, ps. „Monter”, i miał na celu wsparcie powstańczej walce na terenie Śródmieścia Północnego. Jej aktywność obejmowała także walki w Śródmieściu Południowym oraz na Powiślu, gdzie między innymi strzegła elektrowni. 6 września 1944 roku, podczas walk na ul. Smolnej, została ciężko ranna.

Po kapitulacji powstania trafiła do niewoli niemieckiej, stając się jeńcem obozów takich jak Stalag VIII B Lamsdorf, Stalag IV B, Stalag IV E oraz Stalag VI C. W 1947 roku powróciła do Polski, gdzie postanowiła kontynuować swoją edukację. Ukończyła studia na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, a następnie rozpoczęła pracę w Szkole Specjalnej nr 6, przeznaczonej dla dzieci wymagających szczególnej troski, znajdującej się na Pradze. Przez długi czas była nauczycielką w Podstawowej Szkole Specjalnej nr 3, usytuowanej przy ulicy Ząbkowskiej 43.

Bardzo zaangażowała się w wyszukiwanie powstańczych grobów na terenie Warszawy, a także zainicjowała opiekę nad cmentarzem Powstańców Warszawy. W 2015 roku, przy współpracy z Sejmem, ustanowiła Dzień Pamięci o Cywilnej Ludności Powstańczej Warszawy, przypadający na 2 października oraz zainicjowała budowę izby pamięci w parku Powstańców Warszawy. Pełni również funkcję przewodniczącej Społecznego Komitetu ds. Cmentarza Powstańców Warszawy, działając przy Światowym Związku Żołnierzy Armii Krajowej.

W 2018 roku Traczyk-Stawska okazała swoje wsparcie dla protestujących osób niepełnosprawnych w Sejmie, próbując spotkać się z nimi, jednak nie została wpuszczona do gmachu parlamentu. Podczas wyborów prezydenckich, które miały miejsce w Polsce w 2020 roku, wystąpiła w filmie promującym kandydaturę Rafała Trzaskowskiego. W październiku 2020 roku z kolei zaangażowała się w protest przeciwko zaostrzeniu przepisów aborcyjnych w Polsce, wyrażając sprzeciw wobec używania symbolu znaku Polski Walczącej przez Jarosława Kaczyńskiego w kontekście swojego oświadczenia. Dokładnie 10 października 2021 wzięła udział w proteście na placu Zamkowym w Warszawie po wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który dotyczył wyższości Konstytucji RP nad prawem Unii Europejskiej. W trakcie obchodów 79. rocznicy wybuchu powstania warszawskiego wygłosiła wzruszające przemówienie, apelując o przestrzeganie Konstytucji oraz o ścisłą współpracę w wsparciu Ukrainy, która broni się przed agresją ze strony Rosji.

Jak dotąd, Wanda Traczyk-Stawska, po śmierci Witolda Kruczka, ps. „Kruk” (ur. 1922) w dniu 16 października 2024 roku, pozostaje ostatnią żyjącą członkinią powstańczego Oddziału Osłonowego Wojskowych Zakładów Wydawniczych (WZW) – Biura Informacji i Propagandy – Komendy Głównej Armii Krajowej, który liczył 180 osób.

Upamiętnienia

Wanda Traczyk-Stawska to postać, która zyskała uznanie w polskiej kulturze poprzez swoje wystąpienia w filmach dokumentalnych, które przybliżają jej niezwykłą historię.

Wśród nich wyróżniają się dwa tytuły: Portret żołnierza (2015) oraz Wanda. Ostatnia z oddziału (2024). Oba filmy w wyjątkowy sposób przedstawiają życie i walkę tej niezłomnej kobiety, pokazując nie tylko jej bohaterskie czynny, ale także osobiste przeżycia związane z Powstaniem Warszawskim.

Dodatkowo, interesującym materiałem jest wywiad rzeka o tytule Błyskawica. Historia Wandy Traczyk-Stawskiej, w którym bohaterka opowiada o swoich doświadczeniach z Michałem Wójcikiem. Ten wywiad dostarcza cennych informacji na temat nie tylko wydarzeń, w których uczestniczyła, ale także jej osobistych refleksji.

Odznaczenia i wyróżnienia

Wanda Traczyk-Stawska, jako wybitna postać, zdobyła szereg zaszczytnych odznaczeń, które podkreślają jej znaczący wkład w życie społeczne i historyczne. Poniżej przedstawiamy listę wyróżnień, które otrzymała w swojej karierze:

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2009),
• Krzyż Walecznych,
• Krzyż Armii Krajowej,
• Odznaka Honorowa „Zasłużony dla Mazowsza” (2023),
• Medal „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej” (2024),
• Order Uśmiechu (2024),
• Krzyż Zasługi na Wstędze Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (2015),
• Honorowe obywatelstwo miasta stołecznego Warszawy (2017),
• „Stołek” „Gazety Stołecznej” (2015, za przywrócenie pamięci o cmentarzu Powstańców Warszawy na Woli),
• Złota Odznaka ZNP (2019),
• Nagroda „Korony Równości” w kategorii „Zaangażowanie społeczne” przyznana w plebiscycie Kampanii Przeciw Homofobii za zaangażowanie w walkę o równe prawa dla społeczności LGBT (2020),
• Honorowa Nagroda w ramach IX edycji Nagrody im. Jana Rodowicza „Anody” (2021, przyznana przez Muzeum Powstania Warszawskiego),
• Nagroda czytelników i czytelniczek w plebiscycie Superbohaterki magazynu „Wysokie Obcasy” (2021),
• Laureatka konkursu Warszawianka Roku (2021),
• Laureatka Nagrody im. Janusza Korczaka w kategorii „osoby publiczne”.

Te liczne wyróżnienia świadczą o jej niezłomnym duchu oraz społecznym zaangażowaniu, które z pewnością inspirowały niejedną osobę.

Życie prywatne

Prywatne życie Wandy Traczyk-Stawskiej jest złożonym i pełnym wyzwań doświadczeniem, które kształtowało się na przestrzeni wielu lat. W 1951 roku zawarła związek małżeński z mężem, który był starszy od niej o trzy lata oraz był więźniem norweskiego obozu koncentracyjnego w czasie drugiej wojny światowej.

Para doczekała się dwojga dzieci – syna oraz córki, oboje utalentowanych muzyków. Ich syn jest altowiolistą, który w latach 70. XX wieku osiedlił się na stałe w Niemczech. Córka, utalentowana pianistka grająca także na organach, również osiedliła się w Anglii w zbliżonym czasie. Oboje założyli rodziny poza granicami kraju, co wskazuje na ich silną potrzebę niezależności oraz nowych doświadczeń życiowych.

Jednak życie osobiste Wandy nie było wolne od trudności. W roku 1980 jej małżeństwo zakończyło się rozwodem, który był wynikiem narastających problemów. Jej mąż zmagał się z długotrwałą chorobą alkoholową, co miało niszczący wpływ na ich rodzinę. Zarówno ona, jak i jej dzieci doświadczyli przemocy, zarówno fizycznej, jak i psychicznej, ze strony mężczyzny. W wywiadzie z 2022 roku, który udzielił dla portalu Onet.pl, Wanda wyznała, że mąż swoją chorobę tłumaczył traumatycznymi wspomnieniami związanymi z wojną, co silnie wpłynęło na cały ich związek.

Pomimo trudnych okoliczności, Wanda ma obecnie czterech wnucząt oraz jednego prawnuka, co dodaje radości w jej życiu. W listopadzie 2023 roku podjęła decyzję o stałym zamieszkaniu w Domu Pomocy Społecznej „Kombatant” w Warszawie. Obecnie, aby ułatwić sobie poruszanie się, korzysta z balkonika, co pozwala jej na większą samodzielność i niezależność w codziennym życiu.

---

Oceń: Wanda Traczyk-Stawska

---