Zamek Królewski w Warszawie

Zamki

Zamek Królewski w Warszawie, zlokalizowany przy placu Zamkowym 4, jest doskonałym przykładem architektury barokowo-klasycystycznej. Obiekt ten, pełniący zarówno funkcje muzealne, jak i reprezentacyjne, stanowi ważny fragment polskiej historii oraz kultury.

Historia zamku sięga XIV wieku, kiedy to był on rezydencją książąt mazowieckich. Wzniesiony na miejscu wcześniejszego grodziska, od XVI wieku stał się siedzibą najwyższych władz I Rzeczypospolitej, w tym króla oraz Sejmu, składającego się z Izby Poselskiej i Senatu.

Czytając o długiej i burzliwej historii zamku, warto zauważyć, że był on wielokrotnie grabiony i niszczony przez obce armie, takie jak wojska szwedzkie, brandenburskie, niemieckie oraz rosyjskie. W XIX wieku, po klęsce powstania listopadowego, zamek znalazł się w rękach administracji rosyjskiej, by w czasie I wojny światowej stać się siedzibą niemieckiego generalnego gubernatora. W latach 1920–1922 pełnił funkcję siedziby Naczelnika Państwa, a w latach 1926–1939 był rezydencją Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

W tragicznych okolicznościach zamek został spalony i ograbiony przez Niemców w 1939 roku, a w 1944 całkowicie zniszczony. Jednak historia zamku nie kończy się na zniszczeniu. W 1965 roku udało się wpisać ocalałe fragmenty zamku oraz budynek Biblioteki Królewskiej, pałac Pod Blachą i Arkady Kubickiego do rejestru zabytków.

Rekonstrukcja zamku trwała od 1971 do 1984 roku i była kierowana przez Obywatelski Komitet Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. Od 1979 roku zamek pełni funkcję muzeum, tworząc państwową instytucję kultury, znaną jako Zamek Królewski w Warszawie – Pomnik Historii i Kultury Narodowej. Od 2014 roku działa on jako Muzeum, znane jako Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum. Rezydencja Królów i Rzeczypospolitej.

W 1980 roku Zamek Królewski w Warszawie, wraz z Starym Miastem, został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, a w 1994 roku, razem z historycznym zespołem miasta, z Traktem Królewskim i Wilanowem Królewskim, uznany został za pomnik historii.

Historia

Budowa

Na skarpie nad Wisłą, przy ujściu małej rzeki Kamionki, powstał drewniano-ziemny gród. Był to kluczowy moment dla narastającego znaczenia Warszawy. Inicjatywę tę przypisuje się księciu Bolesławowi II mazowieckiemu, który rządził w latach 1294–1313. Gród służył zarówno obronie miasta, jak i kontroli przewozów przez Wisłę oraz pokonywanie ciągnącej się trasy W-Z.

XIV wiek

W pierwszych dekadach XIV wieku gród przekształcił się w centralny ośrodek władzy w księstwie mazowieckim. Za czasów księcia Trojdena I stał się siedzibą warszawskiego kasztelana oraz jedną z książęcych rezydencji. Książę Kazimierz I podniósł gród do rangi głównego grodu dzielnicy. Wprowadzenie ceglanej zabudowy zmieniło charakter grodu w zamek. Powstały kluczowe elementy obronne, takie jak Wieża Wielka oraz wieża bramna ze zwodzonym mostem. Na południowym wschodzie pojawił się pierwszy odcinek muru obwodowego, którego efektem było zintegrowanie grodu z Warszawą pod wspólną ochroną.

XV wiek

W XV wieku, książę Janusz I Starszy skupił się na rozbudowie, dodając około 1410 roku gotycki Dom Wielki. Wzniesiono reprezentacyjną salę sądów oraz urzędnicze apartamenty książęce. W pobliżu powstała murowana budowla dedykowana sądom ziemskim. Do Dworu Mniejszego przybywały osoby pełniące funkcje regencyjne – matki, żony i siostry książąt. Zamek odwiedził również król Zygmunt August, co przyczyniło się do jego późniejszych decyzji o dalszej rozbudowie.

XVI wiek

Po bezdzietnej śmierci księcia Janusza III w 1526 roku, Zamek stał się częścią Królestwa Polskiego. Początek tego okresu zdominowała obecność królowej Bony, wdowy po Zygmuncie I, która zamieszkała w Dworze Mniejszym. Anna Jagiellonka, siostra królewskiej wdowy, zajęła część rezydencji. Król Zygmunt I obradował na Zamku, wprowadzając nowe renesansowe wnętrza.

XVII wiek

Król Zygmunt III Waza częściej przebywał w Warszawie, co doprowadziło do decyzji o przeniesieniu stolicy do tego miasta. Zamek rozbudowano, dostosowując do nowych potrzeb protobarokowej rezydencji królewskiej. W latach 1637–1643 fasada zachodnia zyskała monumentalny charakter z wieżami i klatkami schodowymi. Kolejnymi ważnymi zmianami była budowa palazzo in fortezza, modernizacja baszt oraz nowego pałacyku dla Karola Ferdynanda Wazy. XVII wiek to także czas okupacji, która przyniosła Zamek sporo zniszczeń, jak m.in. podczas potopu szwedzkiego.

XVIII wiek

Pod rządami Augusta III Zamek przeszedł modernizacje, jednak z biegiem lat zaczął popadać w ruinę. Ostatnie lata tego wieku to okres rządów Stanisława Augusta Poniatowskiego, w którym dokonano generalnej przebudowy wnętrz na wzór europejskich standardów estetycznych oświecenia. Projektowano rozbudowę w stylu klasycystycznym, lecz realizowano przede wszystkim prace wewnętrzne, takie jak urządzenie Pokoju Marmurowego czy adaptacja Biblioteki Królewskiej.

XIX wiek

Podczas rządów napoleońskich Zamek stał się rezydencją Fryderyka Augusta i miejscem stworzenia Księstwa Warszawskiego. W tym czasie powstawały plany przebudowy Zamku, wykorzystując styl gotycki, renesansowy i klasycystyczny. Architekt Jakub Kubicki projektował nowe elewacje, jednak niewiele z tych projektów zrealizowano z powodu ograniczeń finansowych.

XX wiek

Po odzyskaniu niepodległości w 1918, Zamek odbudowywano pod nadzorem wybitnych konserwatorów jak Bohdan Marconi, ale II wojna światowa przyniosła zniszczenia. W 1939 roku niemieckie wojska rozpoczęły grabież obiektu, a w 1944 Zamek został całkowicie zniszczony. Po wojnie podjęto starania o jego odbudowę, jednak pierwsze prace rozpoczęły się dopiero w latach 70., decyzją Stanisława Lorentza oraz Edwarda Gierka.

XXI wiek

W nowym tysiącleciu Zamek kontynuował swoją rolę muzealną, podlegając licznym pracom konserwatorskim i restauracyjnym, takim jak remont Arkad Kubickiego według projektu Stanisława Fiszera. Pozostały także Ogrody Zamkowe, które po rekonstrukcji stały się jednym z wielu miejsc ogólnodostępnych dla publiczności. Zamek jest częścią Stowarzyszenia Europejskich Rezydencji Królewskich, przyjmując co roku 500 tys. odwiedzających.

Ważniejsze wydarzenia historyczne

Historia zamku królewskiego w Warszawie jest bogata w ważne wydarzenia, które miały znaczący wpływ na dzieje Polski. Wśród nich wyróżniają się następujące zdarzenia:

  • 29 października 1611 roku, w starej Sali Senatorskiej, car Rosji Wasyl IV Szujski złożył hołd królowi polskiemu Zygmuntowi III Wazie podczas Sejmu warszawskiego, po tym jak został pojmany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego,
  • 6 października 1641 roku odbyła się ważna ceremonia, podczas której elektor Fryderyk Wilhelm Hohenzollern, znany jako Wielki Elektor, złożył hołd lenny Władysławowi IV Wazie, na dziedzińcu zamkowym,
  • 3 maja 1791 w Sali Senatorskiej Sejm Czteroletni przyjął historyczną Konstytucję,
  • 24 maja 1829 odbyła się koronacja cara Mikołaja I Romanowa oraz jego żony w Sali Senatorskiej,
  • W czasie powstania listopadowego, 25 stycznia 1831 roku, Sejm zdetronizował króla Mikołaja I Romanowa, obraduąc na zamku,
  • 5 listopada 1916 roku w Sali Wielkiej ogłoszono tzw. Akt 5 listopada,
  • W Sali Rycerskiej 23 kwietnia 1935 roku miała miejsce uroczystość podpisania Konstytucji kwietniowej,
  • 22 grudnia 1990 roku w Sali Wielkiej prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski przekazał Insygnia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lechowi Wałęsie, pierwszemu prezydentowi wybranemu po II wojnie światowej w wolnych wyborach,
  • W Sali Wielkiej 23 grudnia 2005 roku odbyła się uroczystość Inwestytury Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego na Wielkiego Mistrza Orderu Orła Białego i Orderu Odrodzenia Polski,
  • 6 sierpnia 2010 roku w Sali Wielkiej miała miejsce ceremonia Inwestytury Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego na Wielkiego Mistrza Orderu Orła Białego i Orderu Odrodzenia Polski,
  • 6 sierpnia 2015 roku również w Sali Wielkiej, dokonano Inwestytury Prezydenta RP Andrzeja Dudy na Wielkiego Mistrza Orderu Orła Białego i Orderu Odrodzenia Polski,
  • 6 sierpnia 2020 roku w Sali Wielkiej miała miejsce ponowna Inwestytura Prezydenta RP Andrzeja Dudy na Wielkiego Mistrza Orderu Orła Białego i Orderu Odrodzenia Polski.

Historyczne przedmioty

W Kaplicy Małej Zamku Królewskiego ulokowane są insygnia królewskie Stanisława Augusta Poniatowskiego, w tym łańcuch Orderu Orła Białego, ceremonialny miecz Orderu św. Stanisława oraz berło wykonane z akwamarynu. Warto także wspomnieć, że w kaplicy znajduje się urna z sercem Tadeusza Kościuszki.

Zamek Królewski w Warszawie pełni istotną rolę w przechowywaniu insygniów władzy Prezydenta RP. Do tych szczególnych symboli należą tłoki pieczętne Prezydenta Rzeczypospolitej, Chorągiew Rzeczypospolitej oraz dokumenty państwowe, które 22 grudnia 1990 roku Ryszard Kaczorowski przekazał Lechowi Wałęsie.

W 1978 roku istotnym momentem w historii Zamku był dar przekazany przez francuskiego polityka François Mitterranda, który ofiarował zabytkowy kredens oraz wazon z XVIII wieku. W tym czasie rząd włoski również dołączył do tego gestu, przekazując marmury niezbędne do odbudowy Pokoju Marmurowego.

W 1994 roku kolekcja Zamku wzbogaciła się o 37 obrazów przekazanych przez hrabinę Karolinę Lanckorońską. Wśród nich znajdują się dwa znane portrety autorstwa Rembrandta: „Uczony przy pulpicie” oraz „Dziewczyna w ramie obrazu”, które wcześniej należały do kolekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego.

W grudniu 2018 roku na Zamek Królewski trafiły szczególne skrzypce, które wykonał Antonio Stradivari; instrument ten, powstały w 1685 roku, nosi imię „Polonia”, a przywilej ich gry ma Janusz Wawrowski. Jest to pierwszy po II wojnie światowej taki instrument w Polsce.

Ten sam miesiąc przyniósł również cenną nowość – obraz namalowany przez Marcello Bacciarelliego „Portret Jerzego Mniszcha z córką Elżbietą i Kiopkiem”, datowany na 1795 rok, który dotychczas był uważany za zaginiony.

Nawiązania

W latach 80. XX wieku nastąpiła interesująca przebudowa zainspirowana Zamkiem Królewskim w Warszawie. W chicagowskiej dzielnicy Jefferson Park powstał wyjątkowy gmach, znany jako Gateway Theatre. Obiekt ten stał się siedzibą Fundacji Kopernikowskiej, która ma na celu promowanie kultury i sztuki.

Upamiętnienie

W dniu 7 listopada 2014 roku Narodowy Bank Polski zaprezentował monetę z serii „Odkryj Polskę”, która została poświęcona Zamkowi Królewskiemu w Warszawie. Moneta ta ma nominalną wartość 5 zł.

Dyrektorzy Zamku Królewskiego

Historia zarządzania Zamekiem Królewskim w Warszawie jest niezwykle bogata i obejmuje wiele kluczowych postaci. Oto lista dyrektorów, którzy sprawowali tę ważną funkcję:

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – Warszawa [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30.09.2024 r.
  2. a b Bożena Radzio, Irena Oborska. Architekci odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. „Stolica”, s. 8, lipiec−sierpień 2021 r.
  3. a b c Jerzy S. Majewski. Batalia o odbudowę. „Stolica”, s. 19, marzec-kwiecień 2021 r.
  4. Jerzy S. Majewski. Wielka odbudowa. „Stolica”, s. 13−14, maj-czerwiec 2021 r.
  5. Józef Sigalin: O powojennej odbudowie Warszawy, [w:] Warszawa współczesna. Geneza i rozwój. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981 r., s. 229.
  6. Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970 r., s. 20.
  7. Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w czasie pierwszej wojny światowej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974 r., s. 238.
  8. Okupacja i ruch oporu w Dzienniku Hansa Franka 1939-1945. KIW, Warszawa 1972 r., Tom I, s. 84.
  9. T. Kossecka, Gabinet Rycin króla Stanisława Augusta, Warszawa 1999 r., s. 31–32.
  10. Dzieje Mazowsza do 1526, red. A. Gieysztor, H. Samsonowicz, Warszawa 1994 r.
  11. M. Wrede, Królowa Bona. Między Włochami a Polską, 1992 r., s. 66–79.
  12. W. Tomkiewicz, Budowa Zamku Królewskiego w Warszawie za panowania Zygmunta III, „Rocznik Warszawski”, t. 2, 1961 r., s. 5–34.
  13. Michał M. Wardzyński, Sztuka nowożytna na Mazowszu, Zarys problematyki, [w:] Dzieje Mazowsza, Lata 1527-1795, t. 2, Pułtusk 2015 r.
  14. M.P. z 1950 r. nr 71, poz. 824.
  15. Wojciech Fijałkowski: Szlakiem warszawskich rezydencji i siedzib królewskich. Warszawa: Wydawnictwa PTTK „Kraj”, 1990 r., s. 9.
  16. Dobrosław Kobielski, Józef Zięba: Kronika lat 1944–1986 [w:] Kalendarz Warszawski'88. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987 r.
  17. Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska“, 1939 r., s. 40.
  18. Kwiatkowski, op.cit., s. 241–242.
  19. Henryk Chodźko, Jerzy Bielecki: Zamek Królewski w Warszawie. Warszawa: Książka i Wiedza, 2004 r., s. 179.
  20. Marcin M. Latka: Altar od king Stanisław Augustus from the Saxon Chapel at the Royal Castle in Warsaw [online], 21.10.2016 r.
  21. Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976 r., s. 123.
  22. Odkryj Polskę – Zamek królewski w Warszawie. NBP, 07.11.2014 r.
  23. Kuc M., Zamek Królewski w nowych barwach, „Rzeczpospolita”, 22.12.2009 r.

Oceń: Zamek Królewski w Warszawie

★★★★★
Średnia ocena:4.77 Liczba ocen:16