Bronisław Geremek

---

Życiorys

Dzieciństwo

Bronisław Geremek, znany niegdyś jako Benjamin Lewertow, przyszedł na świat w jednomyślnej, żydowskiej rodzinie Borucha i Szarcy Lewertowów, gdzie ojciec prowadził wytwórnię futer w Warszawie. Jego starszy brat, Israel, po wojnie osiedlił się w Izraelu, a później wyemigrował do USA, gdzie przyjął nazwisko Jerry Lewart. Przodkiem Bronisława był również jego dziadek, Israel, który pełnił rolę magida.

Wielu tematów dotyczących dzieciństwa unikał, traktując je jak osobisty oraz zamknięty rozdział, mimo to w obszernym wywiadzie udzielonym Jackowi Żakowskiemu, dostrzegł w sobie cząstkę żydowskości, która na zawsze z nim pozostała. W dramatycznym 1940 roku, Bronisław i jego bliscy zostali uwięzieni w warszawskim getcie. Z kolei w 1942 roku, według relacji jego brata, rodzina została przeznaczona do deportacji do obozu zagłady i znalazła się na Umschlagplatz. Jedynie dzięki interwencji ojca udało im się uciec z tej przeraźliwej sytuacji. Pod koniec tego samego roku, Bronisław, wraz z rodzicami i bratem, zdołali uciec z getta, lecz ich ojciec został schwycony i zginął w obozie Auschwitz w latach 1943 lub 1944.

Po tej tragicznej ucieczce przez miesiąc kryli się w Warszawie, a następnie, przyjmując fałszywe nazwisko Wachlewscy, schronili się u Stefana Gieremka w Zawichostu, gdzie prowadzili jego sklep. Brunisław przyjął nowe imię, stając się Bronisławem, a jego matka Maria. Po zakończeniu wojny Stefan Gieremek ożenił się z matką Bronisława, a cała rodzina przeniosła się do Wschowy, gdzie ojczym Bronisława objął stanowisko w urzędzie państwowym, a od 1947 roku był starostą. Tam Bronisław zdał małą maturę, a w 1948 roku przeprowadził się na warszawski Żoliborz.

W swoim dorosłym życiu Bronisław nie identyfikował się jako Żyd, ale swoje korzenie chciał pielęgnować w kontekście oblicza antysemityzmu w społeczeństwie.

Wykształcenie i praca zawodowa

Osiągnął wykształcenie wyższe w 1955 roku, kończąc studia na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Tego samego roku wyjechał na stypendium do Stanów Zjednoczonych, a w latach 1956-1958 studiował w École pratique des hautes études w Paryżu. Po zdobyciu stopnia naukowego doktora w 1960 roku, w 1972 habilitował się w Polskiej Akademii Nauk, a w 1989 uzyskał tytuł profesora nauk humanistycznych.

W dziedzinie naukowej specjalizował się w historii kultury i społeczności wieków średnich, publikując liczne eseje, wykłady oraz współautorsko napisane książki, z których niektóre trafiły do tłumaczenia na inne języki. Jego rozprawa doktorska w 1960 roku skupiała się na rynku pracy w średniowiecznym rzemiośle paryskim, a habilitacja koncentrowała się na społecznych marginesach Paryża (praca pt. Ludzie marginesu w średniowiecznym Paryżu. XIV–XV wiek). W późniejszych pracach nawiązywał do tematyki Paryża oraz żyjących tam marginesów społecznych, takich jak w monografiach Życie codzienne w Paryżu Franciszka Villona oraz Świat „opery żebraczej”.

W latach 1955-1985 Bronisław Geremek był związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Pracował również jako wykładowca na Uniwersytecie Paryskim oraz pełnił rolę kierownika Centrum Kultury Polskiej. Otrzymał wiele tytułów doktora honoris causa z różnych uczelni, w tym Uniwersytetu Bolońskiego oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w 1992 roku został profesorem wizytującym na Collège de France. Był aktywnym członkiem wielu organizacji naukowych oraz kulturalnych.

W latach 60-ych prowadził cykl programów edukacyjnych w TVP i kierował Centrum Kultury Polskiej w Paryżu w latach 1962-1965.

Działalność polityczna

PRL

W młodości, od 1948 do 1950 roku, był aktywnym członkiem Związku Walki Młodych, a następnie dołączył do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, gdzie sprawował funkcję II sekretarza POP PZPR na Uniwersytecie Warszawskim. W obliczu sytuacji politycznej w 1968 roku, podjął decyzję o wystąpieniu z partii, protestując przeciwko inwazji Czechosłowacji przez wojska Układu Warszawskiego.

W grudniu 1975 roku był współautorem Listu 7, który postulował przeprowadzenie reform ustrojowych, kierując go do delegatów VII Zjazdu PZPR oraz I sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka. Należał do inicjatorów listu z 1977 roku, który bronił represjonowanych działaczy Komitetu Obrony Robotników. W 1978 roku podpisał deklarację założycielską Towarzystwa Kursów Naukowych i uczestniczył w działalności tej organizacji, będąc członkiem rady programowej.

W okresie wydarzeń sierpniowych w 1980 roku był jednym z sygnatariuszy apelu skierowanego do władz komunistycznych, nawołując do dialogu z protestującymi robotnikami z Gdańska, a także wstąpił w szeregi Komisji Ekspertów przy MKS. Wkrótce stał się doradcą Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, a podczas I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „S” przewodniczył Komisji Programowej, będąc twórcą programu Samorządna Rzeczpospolita.

Po wprowadzeniu stanu wojennego Bronisław został internowany, jednakże w grudniu 1982 roku uzyskał wolność. Wkrótce potem zaczął działać jako doradca „Solidarności”, współpracując z Lechem Wałęsą, a w maju 1983 roku aresztowano go pod zarzutem organizowania nielegalnych zebrań. Został zwolniony w lipcu na mocy amnestii oraz w październiku 1986 roku podpisał apel do USA o zniesienie sankcji gospodarczych wobec Polski.

III RP

Biorąc aktywny udział w dialogu politycznym, uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu w 1989 roku, co doprowadziło do historycznych wyborów parlamentarnych i założenia Sejmu kontraktowego, z którego po raz pierwszy uzyskał mandat poselski. W kolejnych latach był reelektowany do Sejmu w 1991, 1993 oraz 1997 roku, gdzie kierował Obywatelskim Klubem Parlamentarnym.

Geremek był jednym z inicjatorów Ruchu Obywatelskiego Akcja Demokratyczna, a potem Unii Demokratycznej oraz Unii Wolności. W latach 1990-1997 przewodniczył klubom parlamentarnym obu partii. Stanowisko przewodniczącego Unii Wolności piastował w latach 2000-2001, a jego działalność polityczna trwała do końca życia, gdyż w 2005 roku przeszedł do Partii Demokratycznej – demokraci.pl.

W latach 1989-2001 regularnie zasiadał w Sejmie, gdzie pełnił m.in. funkcje przewodniczącego Komisji Spraw Zagranicznych, Komisji Konstytucyjnej oraz Komisji Prawa Europejskiego. Po wyborach 1991 roku, Lech Wałęsa zlecił mu nieformalnie sformowanie nowego rządu, jednak z powodu trudności nie udało się zrealizować tego zadania.

Kiedy utworzono koalicję AWS-UW, 31 października 1997 roku, Bronisław Geremek stanął na czele Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Przewodniczył OBWE w 1998 roku oraz 12 marca 1999 roku złożył dokumenty ratyfikacyjne Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) w Waszyngtonie. Jego strategia na początku lat 2000. wobec Federacji Rosyjskiej opierała się na wsparciu demokratycznych postulatów w Europie postkomunistycznej oraz naturalnym rozwiązywaniu sporów z Moskwą.

Po rozpadzie koalicji rządowej, Bronisław podał się do dymisji, zatrzymując się jednak na pozycji ministra do 30 czerwca 2000 roku. W wyborach do Parlamentu Europejskiego 13 czerwca 2004 roku, został wybrany europosłem reprezentującym Unię Wolności i uzyskał największą liczbę głosów, pozyskując również poparcie Polonii. W Parlamencie Europejskim przynależał do frakcji Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz Europy, a w 2007 roku, odmawiając złożenia oświadczenia lustracyjnego, tłumaczył to swoim wcześniejszym działaniem w 2004 roku. W 2006 roku był jednym z sygnatariuszy otwartego listu krytykującego politykę zagraniczną wobec Niemiec ministra spraw zagranicznych.

Śmierć i pogrzeb

Niestety, 13 lipca 2008 roku, Bronisław Geremek zginął w tragicznych okolicznościach w wyniku wypadku drogowego w Lubieniu. Prowadzony przez niego samochód marki Mercedes-Benz W202 zjechał na przeciwny pas ruchu, gdzie zderzył się z pojazdem dostawczym Fiat Ducato. Konsekwencje accidentu były poważne dla wszystkich osób biorących w nim udział, w tym pasażerki samochodu Bronisława, która również doznała obrażeń. Prokurator z Nowego Tomyśla zamknął sprawę, uznając Geremka za sprawcę zdarzenia, które miało miejsce wskutek zaśnięcia za kierownicą.

Pogrzeb Bronisława Geremka, który odbył się 21 lipca 2008 roku, miał charakter państwowy. Został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach, w alei zasłużonych.

Życie prywatne

Bronisław Geremek, w latach 1952-1998, prowadził życie rodzinne z Hanną Geremek, urodzoną z domu Büttner, która była uznaną historyczką oraz pracowniczką naukową na Uniwersytecie Warszawskim. W ich małżeństwie przyszedł na świat syn Marcin. Poza tym, związek Geremka z mediewistką Hanną Zaremską przyniósł mu kolejnego syna, Macieja. Obaj z jego synów osiągnęli sukcesy jako lekarze, co z pewnością stanowi żródło dumy dla ich ojca.

Bronisław był osobą wszechstronnie wykształconą. Znał cztery języki obce: francuski, angielski, włoski oraz niemiecki, co otwierało przed nim wiele możliwości w pracy akademickiej oraz w życiu towarzyskim. Warto również dodać, że jego hobby stanowiło zbieranie fajek, co ukazuje jego zainteresowania i pasje poza sferą zawodową.

Publikacje

W zbiorze dzieł Bronisława Geremka znajduje się szereg istotnych publikacji, które reflektują jego historiograficzne zainteresowania oraz analizy społeczne. Oto kilka z nich:

• Litość i szubienica: dzieje nędzy i miłosierdzia (Czytelnik 1989, ISBN 83-07-01490-5),
• Świat „opery żebraczej”: obraz włóczęgów i nędzarzy w literaturach europejskich XV–XVII wieku (Państwowy Instytut Wydawniczy 1989, ISBN 83-06-00428-0),
• Rok 1989 – Bronisław Geremek opowiada, Jacek Żakowski pyta (red.: Maria Braunstein; Plejada 1990),
• Ludzie marginesu w średniowiecznym Paryżu: XIV–XV wiek (Zakład Narodowy im. Ossolińskich i PAN 1972),
• Wspólne pasje (współautor: Georges Duby; rozmowę przeprowadził Philippe Sainteny; przeł.: Elżbieta Teresa Sadowska; PWN 1995, ISBN 83-01-11855-5),
• Szansa i zagrożenie. Polityka i dyplomacja w rodzinnej Europie (Studio EMKA 2004, ISBN 83-88607-38-3).

W dziedzinie tłumaczeń warto również wspomnieć o dziele Fernanda Braudela – Historia i trwanie, w serii „Nowy Sympozjon”, którego przedmowę opatrzyli Bronisław Geremek i Witold Kula; publikacja ta została wydana przez Czytelnik w 1999 roku (ISBN 83-07-02712-8).

Odznaczenia i wyróżnienia

11 listopada 2002 roku, Bronisław Geremek otrzymał wysokie odznaczenie – Order Orła Białego, przyznany przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego. Był także członkiem Kapituły tego orderu aż do 2007 roku, kiedy to zdecydował się odmówić ponownego złożenia oświadczenia lustracyjnego.

W ciągu swojego życia był wielokrotnie uhonorowany różnorodnymi odznaczeniami i wyróżnieniami. Posiadał m.in. chilijski Krzyż Wielki Orderu Zasługi oraz niemiecki Order Zasługi RFN w klasie Wielkiego Oficera, a także niemiecki Pour le Mérite. Jako oficer francuskiej Legii Honorowej zyskał znaczącą renomę. W 1997 roku otrzymał litewski Krzyż Komandorski Orderu Wielkiego Księcia Giedymina.

W 2000 roku został uhonorowany Orderem Zasługi Republiki Włoskiej I klasy, a dwa lata później estońskim Orderem Krzyża Ziemi Maryjnej I klasy. W 2004 roku przyznano mu Order Trzech Gwiazd II klasy. Jego osiągnięcia zostały dostrzegane nie tylko w kraju, ale również za granicą.

W 1999 roku, Geremek otrzymał tytuł Człowieka Roku tygodnika „Wprost”. Rok wcześniej został uhonorowany międzynarodową Nagrodą Karola Wielkiego. Laureat wielu nagród, w tym nagrody „Politique Internationale”, przyznawanej przez Stowarzyszenie Polityki Zagranicznej Sorbony, jak również Europrize 1999 Forum Izb Gospodarczych Unii Europejskiej. Dodatkowo, został nagrodzony Orderem Wolności oraz wyróżnieniem Instytutu Franklina i Eleonor Roosevelt w Nowym Jorku.

W 2000 roku uhonorowano go tytułem honorowego obywatela Wschowy. W 2004 roku redakcja „Gazety Wyborczej” przyznała mu prestiżowy tytuł „Człowieka Roku”, a laudację wygłosił redaktor naczelny, Adam Michnik.

Upamiętnienie

W 2008 roku sala sejmowa nr 14 w budynku „G”, która jest wykorzystywana przez Komisję Spraw Zagranicznych, otrzymała zaszczytną nazwę imienia Bronisława Geremka. Ten sam rok był także wydarzeniem szczególnym, gdyż XVIII promocja Krajowej Szkoły Administracji Publicznej obrała go swoim patronem. W kolejnych wydarzeniach, w 2009 roku, owalny dziedziniec w budynku Parlamentu Europejskiego w Strasburgu zyskał nazwę Agora Bronisław Geremek, co stanowiło kolejne upamiętnienie tej ważnej postaci w historii Polski.

W pierwszą rocznicę jego śmierci, na kamienicy przy ul. Piwnej 25, miejscu jego zamieszkania od 1952 do 2000 roku, odsłonięto tablicę pamiątkową. Kiedy nastał rok 2010, na bramie wjazdowej do pałacyku Cukrowników, który mieści się w Instytucie Adama Mickiewicza, również zainstalowano tablicę upamiętniającą Bronisława Geremka oraz Andrzeja Zakrzewskiego.

Patronat Bronisława Geremka rozciąga się także na przestrzeń miejską, gdzie jego imieniem nazwano ulice w Swarzędzu w 2008 oraz w Krakowie w 2014 roku. W 2017 roku, skierowano uwagę na skwer położony na północno-zachodniej stronie skrzyżowania ulic Marszałkowskiej i Królewskiej w Warszawie, gdzie w 2018 roku odsłonięto pamiątkową tablicę. Dodatkowo, w 2021 roku, Senat RP X kadencji podjął uchwałę, aby rok 2022 ogłosić Rokiem Bronisława Geremka, co jeszcze bardziej podkreśla jego znaczenie w polskiej historii.

---

Oceń: Bronisław Geremek

---