Feliks Tych

---

Życiorys

Feliks Tych, znany również jako Fiszel Szpiro, urodził się jako najmłodszy spośród dziewięciorga dzieci Abrama Mojżesza Szpira oraz Estery Chai z domu Szpichler. Jego dzieciństwo miało miejsce w Radomsku, gdzie rodzina zmagała się z trudnościami finansowymi. W młodym wieku zapisał się do biblioteki lokalnej jednostki Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, a mając zaledwie 6 lat, rozpoczął naukę w szkole powszechnej, do której zapisał go starszy brat Pinkus. W krótkim czasie rodzice wysłali go do Warszawy, aby leczyć częste ataki astmy w Klinice Chorób Dziecięcych.

Kiedy wybuchła II wojna światowa, w grudniu 1939 roku rodzina Szpirów znalazła się w getcie w Radomsku, które zostało przydzielone im na skromne 12 metrów kwadratowych. 31 lipca 1942 roku, niemal jak akt odwagi, zorganizowano dla niego bar micwę. Wkrótce później, w obliczu likwidacji getta, uciekł do Warszawy, gdzie zamieszkiwała jego siostra. W Warszawie trafił pod opiekę Wandy Koszutskiej, z którą zamieszkał w Miedzeszynie. W tamtym czasie przyjął nowe nazwisko Feliks Tych, które nawiązywało do barona von Tycha, antagonisty postać z jego ulubionych komiksów dzieciństwa. W momencie Holocaustu zginęli jego rodzice oraz część rodzeństwa, będąc ofiarami obozu zagłady w Treblince.

Jesienią 1944 roku, u boku Koszutskiej oraz innych dzieci, trafił do Lublina. W tym okresie poznał Lucynę Berman i dołączył do Związku Walki Młodych. W 1945 roku przeniósł się do Łodzi, gdzie odnalazł ocalone rodzeństwo, stając się jedynym przeżywającym członkiem rodziny, który pozostał w Polsce. Ukończył Gimnazjum i Liceum im. Tadeusza Kościuszki, zdając maturę w 1948 roku. W tym czasie zaangażował się w działalność Związku Walki Młodych oraz Związku Młodzieży Polskiej, a także Polskiej Partii Robotniczej oraz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

W 1948 roku rozpoczął studia z zakresu historii na Uniwersytecie Warszawskim, a swoją pracę magisterską obronił pomiędzy rokiem 1951 a 1952. Wkrótce po ukończeniu studiów otrzymał stypendium na studia podyplomowe na Uniwersytecie Moskiewskim, a w 1955 roku osiągnął stopień doktora na podstawie pracy dotyczącej rewolucji 1905 roku w Królestwie Polskim.

W 1956 roku rozpoczął pracę w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk, zostając również członkiem Rady Naukowej tego instytutu. W związku z rozwojem swojej kariery, zaangażował się także w Wydziale Historii Partii oraz Zakładzie Historii Partii przy KC PZPR. Habilitował się w 1959 roku na podstawie pracy dotyczącej PPS-Lewicy w latach wojny 1914–1918.

W latach 60. XX wieku był obiektem zainteresowania Służby Bezpieczeństwa, a w 1968 roku, w wyniku antysemickiej nagonki, utracił posadę w Instytucie Historii PAN. W 1970 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1982 roku profesora zwyczajnego. W okresie między 1971 a 1987 rokiem pracował również w Centralnym Archiwum Komitetu Centralnego PZPR. Od 1990 roku uczył na różnych uniwersytetach, w tym w Getyndze, Darmstadt, Fryburgu, Zentrum für Antisemitismusforschung Uniwersytetu Technicznego w Berlinie oraz prowadził zajęcia na Franz-Rosenzweig-Gastprofessur Uniwersytetu w Kassel. W tym samym roku uhonorowano go Austriacką Nagrodą Państwową im. Victora Adlera.

W 1995 roku Marian Turski zaoferował mu kierownictwo Żydowskiego Instytutu Historycznego, co Feliks Tych przyjął. Na jego wniosek w 2000 roku Wanda Koszutska otrzymała tytuł Sprawiedliwej wśród Narodów Świata. 27 stycznia 2010 roku Feliks wygłosił ekspresyjne przemówienie na cześć zmarłych podczas uroczystego posiedzenia Bundestagu, upamiętniając Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu.

Feliks Tych miał znaczący wkład w historiografię, będąc członkiem Komitetu Redakcyjnego Polskiego Słownika Biograficznego oraz wieloletnim redaktorem naczelnym kwartalnika Z Pola Walki. Działał na rzecz Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce oraz był członkiem Rady Muzeum Historii Żydów Polskich. Był mężem Lucyny, córki Jakuba Bermana, z którą miał jednego syna. Zmarł w Warszawie 20 lutego 2015 roku, a jego ostatnim miejscem spoczynku jest cmentarz żydowski przy ulicy Okopowej.

Publikacje

Feliks Tych był wybitnym autorem pięciu monografii oraz dwudziestu sześciu tomów publikacji źródłowych. Wiele z jego prac zostało przetłumaczonych i opublikowanych w takich krajach jak Niemcy, Francja, Włochy, Hiszpania oraz Japonia. Dodatkowo, autor może poszczycić się ponad trzystoma pracami naukowymi, które ukazały się w różnych periodykach oraz w materiałach z konferencji organizowanych zarówno w Polsce, jak i za granicą.

Oto niektóre z jego kluczowych dzieł dotyczących historii ruchu robotniczego:

• 1963: Problematyka wydawnictw źródłowych z zakresu historii najnowszej,
• 1976: Czwarte powstanie czy pierwsza rewolucja. Lata 1905–1907 na ziemiach polskich,
• 1981: Działalność pierwszych organizacji robotniczych w Żyrardowie,
• 1982: Druga Międzynarodówka (1889-1914) wobec kwestii narodowej,
• 1982: Socjalistyczna irredenta. Szkice z dziejów polskiego ruchu robotniczego pod zaborami,
• 1983: Encyklopedystyka ruchu robotniczego (historia, stan obecny, perspektywy),
• 1983: Szkic programu Polskiej Partii Socjalistycznej (maj 1893),
• 1985: W osiemdziesiątą rocznicę rewolucji 1905-1907,
• 1985: Stan źródeł do dziejów polskiego ruchu robotniczego. Materiały sympozjum zorganizowanego przez Centralne Archiwum KC PZPR 18.II.1983,
• 1986: Historia ruchu a historia jego uczestników. Kilka uwag,
• 1990: Rok 1905 (W cyklu „Dzieje Narodu i Państwa Polskiego”).

Niezwykle ważnym aspektem jego dorobku są również publikacje z zakresu historii Holocaustu, w tym:

• 1999: Długi cień zagłady. Szkice historyczne,
• 2011: Monika Adamczyk-Garbowska i Feliks Tych (red.): Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944-2010.

Odznaczenia

Feliks Tych, uznawany za wybitnego działacza i badacza, wyróżnił się na wielu płaszczyznach, jednak jego osiągnięcia były doceniane nie tylko w środowisku akademickim.

Oto niektóre z przyznanych mu odznaczeń:

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Złoty Krzyż Zasługi,
• Medal im. Ludwika Waryńskiego (1988).

---

Oceń: Feliks Tych

---