Ulica Chłodna w Warszawie

---

Historia

Ulica Chłodna ma swoją historię, która sięga czasów, gdy była to droga narolna, łącząca plac Mirowski z wsią Wola. Już w 1713 roku stała się częścią Osi Saskiej, opracowanej przez Matthäusa Pöppelmanna. Znana wówczas jako aleja Wolska, ulica po roku 1770 została przecinana przez Towarową, a w okolicy znajdowały się Koszary Gwardii Konnej Koronnej, zwane Koszarami Mirowskimi, na cześć dowódcy Wilhelma Miera.

Miejsce to miało istotne znaczenie jako jedna z kluczowych dróg prowadzących w kierunku Poznania i Wrocławia, co sprawiło, że Chłodna stała się atrakcyjna dla inwestorów. Już przed rokiem 1784 pojawiły się pierwsze jednopiętrowe kamienice, majority located on the western section of the street.

Ogromny rozwój ulicy miał miejsce po roku 1815, kiedy utworzono Królestwo Kongresowe. W latach 1816–1818 powstały klasycystyczne pawilony rogatek Wolskich według projektu Jakuba Kubickiego. Około 1820 roku, na trójkątnym placyku u zbiegu ulic Elektoralnej i Chłodnej, zorganizowano plac targowy nazywany placem Pod Lwem, nawiązującym do herbu Łada, więzionym przez Walickich, właścicieli okolicznych dóbr, znanych jako Waliców.

To właśnie tę ulicę 2 listopada 1830 roku opuścił na zawsze Fryderyk Chopin. Żegnali go przy rogatkach Wolskich jego przyjaciele i uczniowie z warszawskiego Konserwatorium, którzy wykonali dla niego kantatę „Zrodzony w polskiej krainie”, napisaną przez Ludwika Adama Dmuszewskiego, z muzyką Józefa Elsnera.

Do 1830 roku przy Chłodnej powstały liczne budynki, które z powodzeniem rywalizowałyby z architekturą takich ulic jak Franciszkańska, Nowy Świat czy Nalewki. Przykładem jest grandioza będąca pod numerem 11, wzniesiona dla Jana Bogumiła Leńskiego, prawdopodobnie przez znanego architekta tamtych czasów – Antonio Corazziego lub Fryderyka Alberta Lessela.

Kilka innych budynków z tego okresu zaprojektował ceniony architekt Karol Galle. Jednym z jego projektów była kamieniczka Karola Kijoka, która została zastąpiona w latach 1912–1913 przez dobrze zachowaną kamienicę Zygmunta Lewina pod nr 20, zaprojektowaną przez architektów Józefa Napoleona Czerwińskiego i Wacława Heppena. Budynek zdobył popularność dzięki zegarowi na fasadzie, stąd jego zwyczajowa nazwa – kamienica pod Zegarem.

Choć wojna w 1831 roku spowolniła tempo inwestycji, wkrótce po niej powstały trzy browary. Owe browary należały do Fryderyka Brzezińskiego pod nr. 51, Karola Sommera pod nr. 45/47, a także browar Jana Szymanowskiego, wzniesiony około 1850 roku u zbiegu z Żelazną. W architekturze ulicy wyróżniał się kościół św. Karola Boromeusza, zbudowany w latach 1841-1849 przy placu Pod Lwem, który zamykał perspektywę ulicy, oraz okrągła wieża IV Oddziału Warszawskiej Straży Ogniowej, działającej od 1851 roku w Koszarach Mirowskich.

W tamtym okresie wiele kamienic stawiali wybitni twórcy, tacy jak Henryk Marconi, Adam Idzikowski, Alfons Kropiwnicki czy Stefan Baliński. Ważną rolę odgrywał również przemysł – przy ulicy powstało wiele zakładów, z których najsłynniejszy to brązowniczy Wincentego Norblina, a po jego śmierci fabrykę przejął syn Ludwik Norblin, współtwórca Towarzystwa Akcyjnego Fabryk Metalowych „Norblin, Bracia Buch i T. Werner”, działającego od 1882 roku przy ul. Żelaznej.

W okresie tym browary przejął potentat w branży Herman Jung, a także mniejsi fabrykanci, tacy jak Antoni Bönisch czy Jan Boniecki. Pośród budynków wyróżniała się kamienica Kazimierza Granzowa pod nr. 8, zaprojektowana przez Witolda Lanciego.

Od 1885 roku kamienice przy Chłodnej miały staranniej opracowane fasady. Do architekta, który zbudował jedną z nich pod nr. 26, Stefanowi Szyllerowi, zarzucano przesadę w użyciu detali i ozdób. W latach 1899–1902, na miejscu rozebranych wschodnich pawilonów Koszar Mirowskich wzniesiono Hale Mirowskie, co skutkowało oddzieleniem Chłodnej od wschodniej części Osi Saskiej. Powstały wówczas pierwsze kamienice z ornamentyką protosecesyjną na fasadach. W okresie 1910–1914 wzniesiono kilka solidnych kamienic, które przetrwały wojnę dzięki nowoczesnej, niepalnej konstrukcji. Ulica zaczęła pełnić rolę traktu spacerowego dla mieszkańców okolicy. Od 1908 roku zaczęły kursować tędy tramwaje elektryczne, a droga stanowiła także trasę konduktów pogrzebowych na cmentarz prawosławny oraz dwa cmentarze ewangelickie.

Przy ulicy działało wiele małych fabryk i wytwórni, w tym ogromny kinoteatr „Kometa” pod nr. 47 z widownią na 1500 miejsc. Kina takie jak „Czary” oraz Dom Katolicki min. Kardynała Kakowskiego pod nr. 9 również posiadały swoje sale kinowe. Po tym okresie wiele kamienic zostało nadbudowanych, a jedynym nowym budynkiem, jaki powstał w roku 1938, był obiekt w zbiegu z Żelazną pod nr. 25.

Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku, przy kościele św. Karola Boromeusza powstał prowizoryczny cmentarz, którego groby musiano usunąć na rozkaz władz niemieckich w listopadzie 1939. W listopadzie 1940 roku ulica na odcinku między Wronią a Żelazną została włączona w obręb warszawskiego getta, co spowodowało, że Chłodna stała się granicą między małym i dużym gettem. W grudniu 1941 roku granica getta w tym rejonie została przesunięta na środek ulicy Żelaznej, a kamienice przy Chłodnej od Żelaznej do Waliców (strona nieparzysta) oraz Białej (strona parzysta) znalazły się w getcie. Mur biegł przy samej krawędzi jezdni.

26 stycznia 1942 roku oddano do użytku drewniany most nad przejazdem Chłodnej przy Żelaznej, zbudowany na wysokości drugiego piętra między kamienicami nr 23 a 26, zaprojektowany przez niemiecką firmę Schmied i Muentzermann. Most rozebrano w sierpniu 1942 roku w trakcie akcji deportacyjnej, gdy teren małego getta został włączony do aryjskiej części miasta.

Niemcy, pod pretekstem poprawy komunikacji, w 1942 roku rozebrali pawilony rogatek Wolskich. W kamienicy Ignacego Partowicza, znajdującej się na skrzyżowaniu z Żelazną, zorganizowano niemiecki posterunek – Nordwache. Podczas powstania warszawskiego 3 sierpnia 1944 roku placówka została zdobyta przez żołnierzy batalionu „Chrobry I”.

W trakcie tego samego powstania, skrzyżowanie ulicy Chłodnej z Wronią zamknięto barykadą przez powstańców. 6 sierpnia 1944 roku miały miejsce ciężkie walki, gdyż ulica była celem ataków niemieckich, zmierzających w kierunku Ogrodu Saskiego i pałacu Brühla. Wówczas setki mieszkańców Chłodnej oraz sąsiednich ulic zginęło w Rzezi Woli, a zabudowa w rejonie ulic: Okopowej, Towarowej oraz Walicowej uległa całkowitemu zniszczeniu. Po zakończeniu powstania, Niemcy wysadzili absydę kościoła św. Karola Boromeusza.

Po wojnie wspomniany fragment Warszawy zyskał miano Dzikiego Zachodu. W 1946 roku, zgodnie z decyzjami Biura Odbudowy Stolicy, rozebrano większość wypalonych już budynków, nawet tych nadających się do renowacji oraz obiektów zabytkowych. W latach 1949–1960, w obszarze między ulicami Orlą, Świerczewskiego (od 1991 al. „Solidarności”), Żelazną, Chłodną oraz Elektoralną, zbudowano osiedle mieszkaniowe Mirów, zaprojektowane przez Tadeusza Kossaka.

W listopadzie 1948 roku, po likwidacji ostatniej szerokotorowej linni tramwajowej na lewym brzegu Warszawy, ulica stała się na krótko znów trasą tramwajową – był to ostatni kurs przed przekuciem torów na standardową szerokość 1435 mm. Utrata znaczenia komunikacyjnego ulicy miała miejsce na rzecz al. gen. Karola Świerczewskiego (Trasy W-Z).

W roku 1965 ulica została wpisana do rejestru zabytków jako założenie urbanistyczne. W latach 2010-2011 przeprowadzono generalny remont Chłodnej na odcinku od Żelaznej do Elektoralnej. W ramach działań konserwatorskich zachowano jezdnię z kostki granitowej oraz szyny tramwajowe. 1 października 2011 roku dokonano otwarcia zrewitalizowanej ulicy, na której odsłonięto Kładkę Pamięci. To pomnik składający się z dwóch par stalowych masztów połączonych linami, mający upamiętniać kładkę, która w 1942 roku łączyła małe i duże getto.

Na ulicy zachowała się przedwojenna nawierzchnia brukowa oraz tory tramwajowe pochodzące z inauguracji miejskiej sieci tramwajowej w Warszawie, o historycznej szerokości 1525 mm.

Ważniejsze obiekty

W okolicach Ulicy Chłodnej w Warszawie znajduje się wiele interesujących miejsc, które warto odwiedzić. Oto kilka z najbardziej znaczących obiektów, które przyciągają zarówno mieszkańców, jak i turystów.

• Koszary Mirowskie, historyczny kompleks budynków, który ma swoje miejsce w historii Warszawy.
• Kościół św. Karola Boromeusza, znany z wyjątkowej architektury i duchowej atmosfery.
• Figura Matki Boskiej Łaskawej, ważny symbol religijny w okolicy.
• Kamienica pod Zegarem, obiekt o niezwykłej historii, znany z oryginalnej architektury.
• I Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów, miejsce ważnych spotkań społecznych i religijnych.
• Kładka Pamięci, która upamiętnia wydarzenia historyczne i jest często odwiedzana przez mieszkańców.
• Dom Kereta, jeden z wąskich budynków na świecie, który stanowi ciekawą atrakcję turystyczną.
• Trzy pomniki granic getta, które przypominają o trudnych czasach i historii Warszawy.
• Kamienica Ignacego Partowicza, doskonały przykład warszawskiej architektury z przeszłości.
• Kamienica Markowskiego, wyróżniająca się stylem i historią.
• Zespół Szkół nr 7 im. Szczepana Bońkowskiego, ważna instytucja edukacyjna w regionie.
• Warsaw Trade Tower, najwyższy budynek w Warszawie, będący symbolem nowoczesnego miasta.

Każde z tych miejsc ma swoją unikalną historię oraz znaczenie, co czyni je fascynującymi punktami na mapie stolicy.

Mieszkańcy

Ulica Chłodna w Warszawie jest świadkiem wielu ważnych wydarzeń oraz istotnych postaci, które na stałe wpisały się w historię tego miejsca. Oto kilka z nich:

• W lokalu pod adresem Chłodna 7 mieszkał i tworzył bajkopisarz Stanisław Jachowicz aż do swojej śmierci w 1857 roku,
• Na Chłodnej 15, w mieszkaniach na trzynastym piętrze, swoje życie zakończył błogosławiony ksiądz Jerzy Popiełuszko w 1984 roku,
• Karol Drymmer, znany botanik, zamieszkiwał pod adresem Chłodna 18 aż do swojej śmierci, a więcej na jego temat można znaleźć pod tym linkiem Karol Drymmer,
• W Kamienicy pod Zegarem przy Chłodnej 20, w mieszkaniu na pierwszym piętrze, od 13 grudnia 1941 roku do dnia swojego samobójstwa 23 lipca 1942 roku, mieszkał prezes warszawskiego Judenratu Adam Czerniaków,
• W czasie powstania warszawskiego pod adresem Chłodna 40 swoje życie prowadził poeta Miron Białoszewski,

Wszyscy ci mieszkańcy pozostawili trwały ślad w historii tej warszawskiej ulicy, czyniąc ją miejscem o wielkiej znaczeniu kulturowym i historycznym.

Ulica w kulturze masowej

Ulica Chłodna jest istotnym miejscem w polskim kinie. Była tłem dla dramatu Romana Polańskiego, znanego filmu „Pianista”. Warto podkreślić, że zdjęcia do tej produkcji realizowano w okolicy ulicy Stalowej, co nadało temu miejscu wyjątkowego charakteru. Drewniany most, który pojawił się w filmie, został wzniesiony w bliskim sąsiedztwie skrzyżowania z ulicą Konopacką.

---

Oceń: Ulica Chłodna w Warszawie

---