Ogród Saski w Warszawie

Parki

Ogród Saski to wyjątkowy park miejski zlokalizowany w śródmieściu Warszawy, który znajduje się pomiędzy placem marsz. Józefa Piłsudskiego, placem Żelaznej Bramy, ul. Marszałkowską oraz ul. Królewską, na Osi Saskiej.

Pierwotnie ogród ten, urządzony w stylu geometrycznym francuskim, został założony w latach 1724–1748 na zlecenie króla Augusta II Mocnego. Projekt opracowali Matthäus Daniel Pöppelmann oraz Zacharias Longuelune, przy współpracy Carla Friedricha Pöppelmanna oraz Johann Christoph von Naumanna. Pierwotnie pełnił funkcje ogrodu pałacu Saskiego, tworząc harmonijną przestrzeń wokół rezydencji.

Niestety, Ogród Saski doznał poważnych zniszczeń podczas insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku. W późniejszych latach, w latach 1816–1827, został przekształcony na krajobrazowy ogród angielski według projektu Jamesa Savage’a. Historia tego miejsca nie oszczędziła go również w trakcie powstania warszawskiego, kiedy to częściowo zniszczono jego tereny, jednakże po wojnie podjęto starania o jego odbudowę.

Ogród Saski to nie tylko zieleń i historia, ale także to, co czyni go pierwszym publicznym parkiem miejskim nie tylko w Warszawie, ale i w Polsce. Stanowi on ważny element kultury oraz codziennego życia mieszkańców stolicy.

Historia

Ogród Saski, który zachwyca swoją historią, został stworzony na przełomie XVII i XVIII wieku przez króla Augusta II Mocnego. Ulokowany na tzw. Osi Saskiej, miał na celu pełnienie funkcji ogrodu przypałacowego w stylu francuskim przy Pałacu Saskim.

Już 27 maja 1727 roku, król zdecydował o otwarciu ogrodu dla mieszkańców Warszawy, co zapoczątkowało erę pierwszego publicznego parku w tym mieście. Wyjątkowo z myślą o dworze królewskim pozostawiono dwa małe ogródki w sąsiedztwie pałacu.

Ogród szybko zyskał uznanie wśród warszawiaków, stając się ulubionym miejscem relaksu i rozrywki. Z przywilejem korzystania z ogrodu wiązał się wymóg eleganckiego stroju. W 1748 roku August III Sas zainaugurował działalność Opernhaus, czyli operalni, która była pierwszym niezależnym budynkiem teatralnym w Polsce.

W XVIII wieku na terenie ogrodu regularnie odbywały się koncerty orkiestry janczarskiej, związanej z dworem Augusta II, znane jako Koncerty Promenadowe. W 1797 roku Ogród Saski przeszedł na własność rządu pruskiego, który odkupił go od dworu drezdeńskiego, a następnie przekazał miastu.

W 1847 roku zrealizowano projekt Henryka Marconiego, tworząc Instytut Wód Mineralnych. Ten obiekt umocnił pozycję Ogrodu Saskiego jako centrum towarzyskiego Warszawy.

16 czerwca 1855 roku uruchomiono pierwszy warszawski wodociąg miejski, który dostarczał wodę z Wisły. W ogrodzie powstał wodozbiór wzorowany na rzymskiej świątyni Westy, który pełnił funkcję wieży ciśnień. Jakież to ciekawe, że woda była dystrybuowana do szesnastu zdrojów oraz czterech fontann, w tym najbardziej efektownej, która została zachowana do dziś.

W czerwcu 1862 roku miało miejsce nieudane zamach na namiestnika Królestwa Polskiego, które miało miejsce w Ogrodzie Saskim. W XIX wieku park przeszedł transformację w styl angielski, a jego bramy strzegli policjanci, dbający o bezpieczeństwo. Osoby nieodpowiednio ubrane, nietrzeźwe, Żydzi w tradycyjnych strojach oraz nieletni bez opieki były wykluczane z wstępu.

W 1870 roku zarządzono budowę drewnianego Teatru Letniego. Kolejnym krokiem było otwarcie w 1899 roku przez Warszawskie Towarzystwo Higieniczne placu zabaw dla dzieci ufundowanego przez Wilhelma Raua. Interesujące jest to, że między 31 marca a 2 kwietnia 1902 roku, pierwsza polska wytwórnia filmowa, Towarzystwo Udziałowe Pleograf, założona przez Kazimierza Prószyńskiego, zorganizowała w teatrze pionierskie pokazy filmowe.

W 1935 roku starano się połączyć wnętrze parku z placem Żelaznej Bramy oraz ulicą Marszałkowską. Projekt ten został dokończony przez Niemców w trakcie okupacji, wykorzystując zniszczenia z września 1939 roku, w tym rozbiórkę oficyn pałacu Błękitnego.

Paradoksalnie, podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku zniszczeniu uległ budynek Teatru Letniego, a park doznał dodatkowych zniszczeń. W czasach niemieckiej okupacji Ogród Saski zyskał nową nazwę: Sächsischengarten. 4 maja 1942 roku został zamknięty dla ludności polskiej.

W kwietniu 1945 roku park został oczyszczony z min oraz oddany mieszkańcom. Choć drzewostan częściowo przetrwał wojnę, to niestety wiele starych drzew zostało uszkodzonych. Dominującymi gatunkami są kasztanowce, obok których rosną topole czarne, wiązy, lipy drobnolistne, glediczje trójcierniowe, miłorzęby japońskie oraz klony pospolite.

W 1947 roku na terenie parku postawiono murowany barak, który jednak został rozebrany w latach 50. XX wieku. Przed 1950 rokiem zdjęto ogrodzenie otaczające park, który został powiększony poprzez przyłączenie ogrodu Zamoyskich oraz ogrodu Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

W 2023 roku spółka Pałac Saski ogłosiła, że planowana odbudowa pałacu Saskiego oraz towarzyszących budynków koliduje z około 150 drzewami rosnącymi we wschodniej części Ogrodu Saskiego. Z 60 drzew przeznaczonych do wycięcia, 90 planuje się przesadzić w inne miejsca.

Najważniejsze obiekty

W Ogrodzie Saskim w Warszawie znajdują się liczne i zróżnicowane obiekty, które zachwycają swoim pięknem i historycznym znaczeniem. Wśród najważniejszych punktów, które można tam znaleźć, wymienia się:

  • 21 niezwykłych barokowych rzeźb muz i cnót autorstwa Jana Jerzego Plerscha,
  • Empirowa fontanna, zaprojektowana przez Henryka Marconiego, z 1855 roku,
  • Wodozbiór w formie rotundy, zainspirowany świątynią Westy w Tivoli, również autorstwa Henryka Marconiego,
  • Staw w Ogrodzie Saskim, który stanowi jedną z centralnych atrakcji tego terenów,
  • Zegar słoneczny, zrealizowany przez Jakuba Pika oraz A. Sikorskiego w 1863 roku,
  • Grób Nieznanego Żołnierza,
  • Pałac Błękitny, który jest kolejnym znaczącym elementem,
  • Płyta upamiętniająca powitanie wojsk polskich przez Józefa Piłsudskiego w 1921 roku (oryginalna płyta pochodzi z 1938 roku, a jej kopia została odsłonięta w 1995 roku),
  • Pomnik Marii Konopnickiej,
  • Kamień pamiątkowy, który został ustawiony w 1927 roku, z okazji dwusetnej rocznicy przekazania Ogrodu do użytku publicznego,
  • Płyta upamiętniająca 6 milionów Polaków, w tym 800 tysięcy mieszkańców Warszawy, którzy zginęli w czasie II wojny światowej (odsłonięta 7 maja 1965 roku),
  • Tablica pamiątkowa Tchorka, znajdująca się przy Pałacu Błękitnym.

Obiekty nieistniejące lub przeniesione w inne miejsce

Przypisy

  1. Tomasz Urzykowski. Ropucha zatrzyma odbudowę Pałacu Saskiego?. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 12.12.2023 r.
  2. Jakub Jastrzębski. Tymczasowe oblicze ogrodu Saskiego. „Skarpa Warszawska”, s. 24−25, 01.05.2023 r.
  3. Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 49. ISBN 978-83-07-03239-9.
  4. Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 38. ISBN 978-83-07-03239-9.
  5. Ilustrowany przewodnik po Warszawie wraz z treściwym opisem okolic miasta. Warszawa: Wydawnictwo Ciekawe Miejsca.net, 2012, s. 55. ISBN 978-83-928349-8-4.
  6. Ilustrowany przewodnik po Warszawie wraz z treściwym opisem okolic miasta. Warszawa: Wydawnictwo Ciekawe Miejsca.net, 2012, s. 56. ISBN 978-83-928349-8-4.
  7. Wojciech Fijałkowski: Szlakiem warszawskich rezydencji i siedzib królewskich. Warszawa: Wydawnictwa PTTK „Kraj”, 1990, s. 72−73. ISBN 83-7005-191-X.
  8. Elżbieta Charazińska: Ogród Saski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 100. ISBN 83-01-00061-9.
  9. Elżbieta Charazińska: Ogród Saski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 44. ISBN 83-01-00061-9.
  10. Elżbieta Charazińska: Ogród Saski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 38. ISBN 83-01-00061-9.
  11. Elżbieta Charazińska: Ogród Saski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 163. ISBN 83-01-00061-9.
  12. Barbara Król-Kaczorowska: Teatry Warszawy. Budynki i sale w latach 1748–1975. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 118. ISBN 83-06-01183-X.
  13. Barbara Król-Kaczorowska: Teatry Warszawy. Budynki i sale w latach 1748–1975. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 126. ISBN 83-06-01183-X.
  14. Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 211. ISBN 83-912463-4-5.
  15. Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 210. ISBN 83-912463-4-5.
  16. Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 214.
  17. Stanisław Łoza: Szkice warszawskie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1958, s. 58.
  18. Józef Galewski, Ludwik B. Grzeniewski: Warszawa zapamiętana. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1961, s. 26.
  19. Stefania Podhorska-Okołów: Warszawa mego dzieciństwa. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1955, s. 143.
  20. Czesław Łaszek: Przyroda Warszawy. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980, s. 14.
  21. Władysław Jewsiewicki: Kazimierz Prószyński. Warszawa: Interpress, 1974, s. 33–38.

Oceń: Ogród Saski w Warszawie

★★★★★
Średnia ocena:4.56 Liczba ocen:19