Ulica Czerniakowska w Warszawie

---

Historia

Ulica Czerniakowska, z biegiem wieków, uformowała się jako ważny szlak komunikacyjny, łączący trakt ujazdowski z brodem na Wiśle oraz wsią Czerniaków. W roku 1687 na zlecenie Stanisława Herakliusza Lubomirskiego rozpoczęto realizację budowy kościoła św. Antoniego z Padwy, który ulokowano w pobliżu dzisiejszego placu Bernardyńskiego. Lubomirski zainwestował również w drewniany dwór, zbudowany w sąsiedztwie świątyni, który ostatecznie przetrwał blisko sto lat.

W 1770 roku Okopy Lubomirskiego oddzieliły znaczną część ulicy Czerniakowskiej na wysokości Kanału Piaseczyńskiego oraz byłej karczmy Wittofa. Teren ten charakteryzował się licznymi budynkami drewnianymi, z typowymi naczółkowymi dachami oraz kolumnowymi ganek. Podobnie, jak w pozostałych częściach Czerniakowa w XVIII i XIX wieku, pojawiły się również magazyny, browary, młyn i cegielnia. Na posesji nr 164 znalazła się jedyna murowana kamieniczka, której właściciele, rodzina Scholtzów, posiadali ją aż do 1944 roku.

W czasie Sejmu Czteroletniego, przy ulicy Czerniakowskiej, w lokalu nazywanym pasztetem na Szolcu, pod adres nr 3007, odbywały się posiedzenia Kuźnicy Kołłątajowskiej. Działka, zgodnie z nowoczesnymi numerami, powinna nosić numer 165 lub 167, gdyż graniczyła z działką 3008, gdzie dzisiaj funkcjonuje teren Legii Warszawa SA przy ul. Łazienkowskiej. W latach 70. XIX wieku na części działki 3007 wytyczono ulicę Łazienkowską, która w obecnym kształcie łączy się z ul. Czerniakowską, w okolicy której znajduje się fragment parkingu obok budynku przy ul. Łazienkowskiej 6A.

W wyniku katastrofalnej powodzi w 1813 roku zniszczona została większość zabudowy ulicy, a w 1820 roku Okopy Lubomirskiego przesunięto w stronę ul. Podchorążych. Nowo powstałe rogatki czerniakowskie usytuowane były w pobliżu skrzyżowania z ulicą Gagarina. Po stronie zachodniej ulicy znajdowały się tereny należące do dóbr Wilanów oraz wsi Czerniaków i Sielce. W rejonie ulic Łazienkowskiej oraz Podchorążych usytuowano duże koszary przeznaczone dla rosyjskich pułków kawalerii, obejmujące kirasjerów, ułanów oraz huzarów. W okolicy Kanału Piaseczyńskiego istniały drewniane pawilony, a wokół Stacji Pomp Rzecznych wzniesiono budynek pralni Szpitala Ujazdowskiego.

Ciekawostką historyczną, w kontekście rozwoju Czerniakowa, jest fakt, że w 1818 roku w pobliżu ul. 29 Listopada postawiono małą kamieniczkę, która później została włączona w obręb działu huzarskiego. Obiekty, które powstały po 1818 roku, przetrwały do czasów Powstania Warszawskiego. Przy ul. Ludnej występowała zabudowa murowana, natomiast na początkowym odcinku ulicy Czerniakowskiej, do początku XX wieku, wznoszono drewniane chałupy oraz dworki otoczone sadami. W końcu XIX wieku najbardziej widocznym obiektem był wiatrak oraz spichlerz.

W 1830 roku przy ul. Czerniakowskiej na działce hipotecznej nr 3001 działał browar Weissa, odpowiadający współczesnemu numerowi 189, znajdujący się na rogu z utworzoną w 1868 roku ulicą Fabryczną. Pożar browaru 29 listopada 1830, wywołany przez pchor. Wiktora Tylskiego, stanowił preludium do wybuchu powstania listopadowego. Obecnie ulica w tej części nie istnieje; potomność tego miejsca znajduje się na obszarze północno-zachodniego skrętu węzła Wisłostrady i Trasy Łazienkowskiej. Na działce 3001 znajdowała się klasycystyczna jednopiętrowa kamienica, istniejąca od około 1850 aż do 1944 roku. W lipcu 1865 do kamienicy wprowadzili się Izabella oraz Antoni Barcińscy, siostra Fryderyka Chopina z mężem, wydzierżawiając dom w latach 1867–1871.

Na początku lat dwudziestych XIX wieku, w rejonie ulicy Czerniakowskiej zaczęły rozwijać się duże zakłady przemysłowe, jak na przykład Rządowa Fabryka Machin na Solcu. Ta fabryka była wynajmowana w latach 1834–1839 przez firmę angielskich przedsiębiorców Johna i Williama Perks „Perks i Whitmore”. W 1870 roku fabryka została sprzedana przez Bank Polski Rau’owi, a w 1874 roku stała się własnością Towarzystwa Akcyjnego Lilpop, Rau, Loewenstein i sp. Rządowa Fabryka Kobierców i Dywanów, zlokalizowana przy ul. Ludnej, także miała filię przy ulicy Czerniakowskiej (numer hipoteczny 3041 lit. A), której właścicielem od 1826 roku był Jan Henryk Geysmer.

Po 1861 roku, fabryka zmieniła nazwę na „Geysmer i Perks”, a jej właścicielami byli Jan Fryderyk, syn Geysmera, oraz jego ojczym, William Whitmore Perks. Jej działalność trwała do roku 1855, kiedy to rozpoczęto budowę Miejskiej Gazowni w 1856 roku. W 1866 roku założono Towarzystwo Akcyjne Zakładów Przemysłu Budowlanego Fryderyka Martensa oraz Adolfa Daaba, które zatrudniało w 1914 roku około 600 pracowników. W sąsiedztwie ulicy Górnośląskiej, pod numerem 177/179, działało Rosyjsko-Włoskie Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Włókienniczych, które zatrudniało 500 osób.

Rok 1929 to czas, kiedy w przejętych zakładach pofabrycznych Towarzystwa uruchomiono montownię samochodów Citroën, należącą do Polskiego Towarzystwa Samochodowego Citroën. Intensywne uprzemysłowienie tego regionu przyciągnęło wielu robotników, co nasiliło się po otwarciu Warsztatów Żeglugi Parowej. Ich właściciel, Andrzej Artur Zamoyski, przejął wiele parcel pomiędzy ul. Solec a Czerniakowską oraz ul. Rozbrat.

Budowę Stacji Pomp Rzecznych Wodociągów Warszawskich pod numerem 124 zakończono w 1886 roku. Były to pompy, służące do tłoczenia wody do Stacji Filtrów przy ulicy Koszykowej. Wówczas do okolicy zaczęła wprowadzać się socjalna populacja lumpenproletariatu i robotników, co prowadziło do przestępczości. Liczne koszarowce zamieszkiwane przez setki robotników powstawały przy sąsiednich ulicach. Społeczeństwo, zaniepokojone pogarszającymi się warunkami życia, utworzyło w 1862 roku pierwszy dom wybudowany przez Spółkę Cywilną Budowy Domów dla Rzemieślników i Robotników.

Kolejnym krokiem były nowe budowle, które przybyły na ulicy Czerniakowskiej – w końcu lat dwudziestych wybudowano u zbiegu z ul. Okrąg wielki zespół domów Kooperatywy Banku Handlowego, a Bank Polski SA dodał koleją budowlę przeznaczoną dla swoich pracowników. Po odzyskaniu niepodległości, w budynkach carskich stacjonował 1 Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego oraz I Dywizjon Artylerii Konnej. Jednym z bardziej znaczących budynków był gmach przy ul. 128, wybudowany w latach 1925–1927, obecnie siedziba LXXV Liceum Ogólnokształcącego im. Jana III Sobieskiego.

Pomimo licznych zniszczeń w latach 1939-1944, ulica przetrwała, ale znacznie ucierpiała podczas obrony Warszawy. W czasie okupacji niemieckiej ulica została przemianowana na Hafenstrasse. W 1944 roku Czerniakowska oraz całe Powiśle Czerniakowskie stały się miejscem intensywnych walk. 18 września 1944 roku cała ulica znalazła się pod kontrolą Niemców. W dniach powstania spłonęła zabudowa północnego odcinka; wiele budynków, w tym historyczne rogatki czerniakowskie z około 1820 roku, zostało zniszczonych po wojnie.

Po 1946 roku zdecydowano o rozbiórce wszystkich uszkodzonych domów. Powstały wówczas plany wskrzeszenia ulicy. Z przywróceniem stałego ruchu tramwajowego musiano poczekać; na odcinku od Łazienkowskiej na południe uruchomiono trolejbusy oraz autobusy do transportu pasażerów. W 1957 roku uruchomiono ponownie linię tramwajową na odcinku od ul. Gagarina do Powsińskiej, a także otworzenie pętli tramwajowej na placu Bernardyńskim.

W latach 1971–1975, w związku z budową Wisłostrady oraz Trasy Łazienkowskiej, nastąpiły dodatkowe zmiany w trasie ulicy, które przyczyniły się do zniszczenia niektórych obiektów. Współczesne osiedla, takie jak „Czerniakowska Wschodnia” i „Sielce III”, zdemolowały dawny urbanistyczny układ ulicy, zastępując go nowymi, wielkomiejskimi koncepcjami.

Ważniejsze obiekty

Ulica Czerniakowska w Warszawie to miejsce pełne ciekawych budynków oraz lokalizacji, które odgrywają istotną rolę w historii i kulturze tego rejonu. Poniżej przedstawiamy niektóre z ważniejszych obiektów znajdujących się w tej okolicy:

• Kościół św. Antoniego z Padwy (nr 2/4),
• osiedle Czerniakowska Wschodnia,
• Pomnik Żołnierzy Batalionów Chłopskich i Ludowego Związku Kobiet,
• Wydziały gospodarcze Sądów Rejonowego i Okręgowego dla m.st. Warszawy (nr 100),
• Stacja Pomp Rzecznych (nr 124),
• Dom mieszkalny pracowników Stacji Pomp Rzecznych (nr 126a),
• LXXV Liceum Ogólnokształcące im. Jana III Sobieskiego (nr 128),
• Dom Prowincjonalny Zgromadzenia Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu (Nazaretanek) z kościołem św. Józefa Oblubieńca oraz Prywatnym Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącym Sióstr Nazaretanek (nr 137),
• Osiedle Szwoleżerów,
• Katedra Polskokatolicka Św. Ducha,
• Port Czerniakowski,
• Ławeczka Jana Nowaka Jeziorańskiego (nr 178a),
• Park Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego,
• Pomnik Powstańców Czerniakowa i Żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego,
• Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. prof. W. Orłowskiego CMKP (nr 231),
• Tablice pamiątkowe Tchorka (nr 141 oraz przy skrzyżowaniu z ulicą Idzikowskiego).

Obiekty nieistniejące

• Warsztaty Żeglugi Parowej,
• Dom Hugona Kołłątaja – paszteciarnia na Solcu, miejsce spotkań Kuźnicy Kołłątajowskiej przy Czerniakowskiej (nr hipoteczny 3007, nr współczesny 165 lub 167),
• Browar Weissa na Solcu przy ulicy Czerniakowskiej (nr hipoteczny 3001, nr współczesny 189). Podpalenie browaru Weissa przez pchor. Wiktora Tylskiego 29 listopada 1830 roku było sygnałem do wybuchu powstania listopadowego,
• Zajezdnia autobusowa Chełmska.

Kultura popularna

Ulica Czerniakowska zyskała swoje miejsce w polskiej kulturze, stając się inspiracją dla wielu artystów, w tym dla Stanisława Grzesiuka, który wielokrotnie nawiązywał do niej w swoich piosenkach. Wśród jego utworów, które wspominają tę ulicę, znajdują się: „Czarna Mańka”, „Grunt to rodzinka” oraz „Zabawa na Czerniakowskiej”.

---

Oceń: Ulica Czerniakowska w Warszawie

---