Kościół św. Karola Boromeusza w Warszawie (Wola)

---

Historia

Miejscowa parafia jest czwartą w historii warszawskich wspólnot katolickich, po kościele NMP na Nowym Mieście, katedrze św. Jana oraz kościele św. Krzyża. Jej pierwszym domem modlitwy był kościół św. Andrzeja, usytuowany na placu Teatralnym. Patronat nad parafią zachowuje nadal św. Andrzej. W roku 1815 siedziba parafii została przeniesiona do kościoła św. Antoniego z Padwy znajdującego się przy ulicy Senatorskiej. Ostatecznie parafia znalazła swoje miejsce w nowo wybudowanym kościele, który powstał w latach 1820–1840 na terenie placu Pod Lwem.

Budowa kościoła była dziełem księżniczki Klementyny Sanguszko-Małachowskiej, właścicielki dóbr w Lubartowie, która przeznaczyła na ten cel 200 000 złp. Nową świątynię wzniesiono u zbiegu ulic Chłodnej oraz Elektoralnej, w obrębie placu Pod Lwem, będącego końcem Osi Saskiej. Akt położenia kamienia węgielnego miał miejsce 18 sierpnia 1841 roku. Po śmierci fundatorki, która zmarła w Paryżu 26 grudnia tego samego roku, budowa na pewien czas została wstrzymana. Rząd zdecydował się jednak przeznaczyć dodatkowe fundusze w wysokości 150 000 złp oraz późniejsze 117 738 gr (w październiku 1847), co umożliwiło wznowienie prac budowlanych.

Pierwszym proboszczem tej wspólnoty został ks. Tomasz Chmielewski, biskup tytularny Gratianopolis oraz sufragan w archidiecezji warszawskiej, który zmarł podczas budowy w lipcu 1844 roku. Po jego odejściu na czele parafii stali administratorzy, a pierwszym z nich był ks. Jakub Szarkiewicz, profesor nieistniejącego uniwersytetu stołecznego oraz akademii duchownej, który również zmarł w trakcie budowy, 30 września 1846. Po nim administratorem został ks. Marcin Zarzecki, który w dniu konsekracji, zgodnie z tradycją rzymską, otrzymał od biskupa Łubieńskiego klucze do nowej świątyni.

Kościół ten był wielokrotnie wspominany w XIX-wiecznych dziennikach podróży; jego lokalizacja przy ul. Chłodnej czyniła go ważnym punktem na głównej zachodniej arterii wylotowej Warszawy. W latach 1854, 1870 oraz 1886 przeprowadzano prace restauracyjne, które miały na celu przywrócenie piękna budowli. Podczas obrony stolicy we wrześniu 1939 roku przy kościele utworzono prowizoryczny cmentarz, a groby zaczęto likwidować na rozkaz niemieckich władz w listopadzie tego samego roku.

Po upadku powstania warszawskiego, Niemcy zniszczyli prezbiterium oraz kaplice boczne świątyni. Udało się jednak odbudować kościół po wojnie, prace zakończono w 1956 roku. W prezbiterium umieszczono XVII-wieczny obraz „Męczeństwo św. Andrzeja”, będący dziełem znanego śląskiego artysty Michaela Willmana.

Architektura

Świątynia Kościoła św. Karola Boromeusza w Warszawie, zainspirowana kształtem rzymskiej bazyliki Santa Maria Maggiore oraz bazylice św. Pawła za Murami, stanowi wyjątkowy przykład architektury sakralnej. Wnętrze tego obiektu nawiązuje do kościoła Notre-Dame-de-Lorette w Paryżu. Budowla została zaplanowana w kształcie krzyża łacińskiego i rozplanowana trójnawowo; posiada płaski strop kasetonowy, który spoczywa na żeliwnych kolumnach skrytych w stylu korynckim. Prezbiterium kończy się w absydzie. Wiązanie wezwania z kultem św. Karola Boromeusza może być przykładem wpływu arcybiskupa paryskiego hrabiego de Quélena, który w czasach restauracji Burbonów starał się promować wczesnochrześcijańskie formy architektoniczne oraz idee monarchistyczne. Jego zwolennikiem był biskup Tadeusz Łubieński, członek komitetu budowy kościoła.

Fasada świątyni jest flankowana dwiema wieżami i ozdobiona trójarkadowym przedsionkiem. Na jej powierzchni umieszczono figury apostołów Piotra i Pawła, a zwieńcza ją fronton z tympanonem, który przedstawia Karola Boromeusza udzielającego sakramentu Komunii mieszkańcom Mediolanu w czasie epidemii dżumy w 1567 roku. Schody przylegające do głównego wejścia od strony zachodniej zdobią rzeźby autorstwa Ludwika Kauffmanna i Pawła Malińskiego, które zostały wykonane w latach 1841-1849. Figury przedstawiają Ojców Kościoła: świętych Augustyna, Ambrożego, Grzegorza i Hieronima, razem z apostołami Piotrem i Pawłem. Kauffmann był również autorem płaskorzeźby zdobiącej fronton świątyni.

Wydarzenia dotyczące budowy kościoła opisał współczesny mu autor, Julian Bartoszewicz, który relacjonował ówczesny wystrój, zachowując oryginalną pisownię i pomijając akcenty:

„Cały stanął dopiero w 1849 roku. Od połowy października prawie aż do samych dni poświęcenia, pobożni mogli go zwiedzać i oglądać w szczegółach, za złożeniem przy wnijściu dobrowolnej ofiary na korzyść sierot zostających pod opieką towarzystwa dobroczynności. Wielu korzystało z tego pozwolenia i lubowało się świątyniom, jedną z najpiękniejszych w Warszawie. U wejścia przyozdobiły ją wspaniałe kolosalnej wielkości cztery posągi wielkich doktorów kościoła: świętych Hieronima, Ambrożego, Grzegorza i Augustyna, a dwa pierwszych apostołów, ś-tych Piotra i Pawła. Są i nasi święci: Stanisław biskup i Bronisława, w niszach zewnętrznych. Dłuto Malińskiego, Kaufmana i Hegla miało tutaj wiele do roboty, tak w wyrobieniu owych 4-ch posągów, jak i w innych płaskorzeźbach, frontonach i ozdobach, na których widać postaci ś-go Karola Boromeusza, to udzielającego kommuniją, to każącego do ludu, to rozdającego jałmużnę. Napis na fryzie głównego frontonu pomieszczono następujący: „Bogu cześć, ś-mu Karolowi Boromeuszowi sława, wiernym zbawienie”. Wnętrze kościoła prześliczne. Ale co rzecz godna uwagi, wszystkie te wyroby jakie tutaj są, pochodzą z fabryk krajowych i pracowali nad nimi li tylko robotnicy krajowi. W ołtarzach tylko pozamieszczano piękne z zagranicy sprowadzone obrazy i malowidła alfresco w presbyterium są pędzla (niewszystkie) cudzoziemskich artystów. W ołtarzu wielkim była z początku Noc święta, czyli Narodzenie Chrystusa, kopija z Corregia, dopóki jej inny nie zastąpił mediolański obraz. W kaplicy mieści się obraz malarza Rubio wspaniały, wystawiający Najświętszą Pannę z dziecięciem na ręku, unoszącą się w obłokach i otoczoną aniołami; po prawej obrazu, stoi po biskupiemu przybrany ś-ty Stanisław, po lewej ś-ty Wawrzyniec. W tejże kaplicy jest portret założycielki. Ambona w formie kielicha ulana w Chlewiskach z żelaza, zdaje się tak lekką, że przenieśćby ją można…”

Na bocznych elewacjach świątyni znajdują się zewnętrzne nisze, w których umieszczono rzeźby polskich i zagranicznych świętych oraz błogosławionych, w tym m.in. bł. Wincentego Kadłubka, bł. Salomei Piastówny, św. Stanisława Kostki, czy św. Szymona z Lipnicy oraz św. Jadwigi Śląskiej. Wśród figur można znaleźć także św. Jana Kantego, św. Wojciecha, św. Stanisława, a także św. Floriana, św. Rocha i św. Barbarę, które zostały wykonane przez Teofila Gadeckiego oraz Tadeusza Czajkowskiego pod kierunkiem J. Szarkiewicza (powtórnie odkutymi w 1967 roku).

W 1890 roku przed głównym wejściem zainstalowano odlaną w brązie figurę Matki Boskiej Łaskawej, zaprojektowaną przez Andrzeja Pruszyńskiego z fundacji Salomei Lentzkiej. Rok 1965 jest datą, kiedy to świątynia została uwzględniona w rejestrze zabytków.

---

Oceń: Kościół św. Karola Boromeusza w Warszawie (Wola)

---