Ulica Waliców w Warszawie

---

Nazwa

Nazwa ulicy została formalnie nadana w 1770 roku, i jest związana z posiadłością Waliców, założoną przez Bazylego Walickiego, wojewodę rawskiego.

Historia

„W połowie XVIII wieku, dokładnie w 1763 roku, nastąpiło utworzenie Walicowa, które przez pewien czas było uznawane za jurydykę. Powstało to na skutek objęcia przez Walickiego w dzierżawę wieczystą części gruntów starostwa warszawskiego. Działka miała kształt prostokątnego obszaru, którego krótszy bok przylegał do tzw. drogi wolskiej, szybko przemianowanej na ulicę Chłodną. W 1767 roku geometra przysięgły Deutsch podjął się wytyczenia pierwszych działek oraz ulic, co skutkowało podziałem całego terenu na 30 parcyl. Ulicą Waliców, która przecinała te tereny, oraz ulicami: Krochmalną, Grzybowską i Ceglaną (teraz znaną jako Pereca) wyznaczono pierwsze arterie. W 1770 roku ostatecznie zatwierdzono nazwy ulic, a w 1784 roku parcelom nadano numerację. Osada, na początku administracyjnie i sądowniczo uzależniona od Grzybowa, w latach 1791-1794 została włączona do Warszawy.

Już w 1763 roku w pobliżu ulicy Waliców działały dwa browary: Anny Raubach oraz Henryka Grodke. Przez następne 20 lat okolica uległa intensywnej rozbudowie, a jej charakter zaczął mieć przemysłowo-rolniczy wymiar, gdzie w sąsiedztwie miało siedzibę 10 browarów oraz cegielnia. W 1805 roku przy ulicy Ceglanej utworzono Ogrody Ulrychów, które w 1878 roku zaczęto stopniowo przenosić na Górce. Większość przedsiębiorców w tej okolicy miała niemieckie pochodzenie, a niektórzy z nich podpisywali się w dokumentach po szwabsku. Lokale te zamieszkiwali głównie pracownicy browarów, drobni rzemieślnicy oraz krowiarze handlujący mlekiem. Na rogu z ulicą Krochmalną zorganizowano w 1822 roku popularną salę zabaw, znaną jako Wrocławska, później przekształconą w Srebrną.

W 1854 roku, na działce pomiędzy ulicami Żelazną, Grzybowską, Waliców i Ceglaną, zrealizowano budowę dużego browaru Junga, który powstał na bazie istniejącego browaru Kazimirusa z 1824 roku. Po śmierci Hermana Junga, browar w Walicowie został zlikwidowany, a w 1919 firma prowadzona przez jego syna Seweryna weszła w skład nowo powstałej firmy Haberbusch i Schiele Zjednoczone Browary Warszawskie Spółka Akcyjna. Od 1890 roku posesja przy Walicowie stała się własnością Banku Handlowego, który wynajmował budynki rozmaitym przedsiębiorstwom; m.in. w 1897 roku rozpoczęła tutaj działalność wytwórnia lemoniady i wody sodowej A. Domańskiego.

Budowa gmachu Szkoły Handlowej Zgromadzenia Kupców m. Warszawy, zaprojektowanego przez Edwarda Goldberga, miała miejsce w latach 1905-1906 na rogu ulic Prostej i Walicowa. Ten nowoczesny jak na owe czasy budynek wyróżniał się obecnością elektrycznego oświetlenia oraz sanitariatów podłączonych do bieżącej wody.

W listopadzie 1940 roku niemal cała ulica, z wyjątkiem około 100 metrów od strony Chłodnej i pięćdziesięciu metrów na zachodniej pierzei od rogu Ceglanej, znalazła się w granicach warszawskiego getta. Fragment jezdni od strony Ceglanej został wyłączony z getta, aby umożliwić dojazd do firmy Domańskiego, która działała do 1944 roku. W grudniu 1941 roku, wschodnia strona Walicowa pomiędzy Chłodną a Krochmalną została całkowicie wyłączona z getta, podczas gdy zachodnia część aż do Chłodnej pozostała pod jurysdykcją getta. W sierpniu 1942 roku, w czasie wielkiej deportacji, obszar na południe od Chłodnej przeszedł do części aryjskiej, z wyjątkiem tzw. szopu Toebbensa, w którym znajdował się fragment ulicy Waliców między Prostą a Ceglaną.

W pierwszych dniach powstania warszawskiego teren ten został zajęty przez oddziały Gustawa Billewicza „Sosny”, a po ich wycofaniu się 6 sierpnia, operowało tu Zgrupowanie „Chrobry II”. Po przebiciu się przez oddziały Reinefartha korytarzem wzdłuż ulic Chłodnej i Elektoralnej do placu Żelaznej Bramy, a następnie przez Ogród Saski w kierunku mostu Kierbedzia (6–7 sierpnia), tylko południowa część ulicy pozostała w rękach powstańców. Szczególne walki miały miejsce na odcinku między Grzybowską a Krochmalną, który wielokrotnie zmieniał właścicieli, niemniej początkowy fragment Walicowa (od strony Ceglanej) pozostał kontrolowany przez polskich powstańców aż do kapitulacji, 3 października.

Po wojnie większość zabudowy została zniszczona, a jedynie nieliczne budynki zdołały przetrwać, mimo iż wiele z nich zostało rozebranych. Niektóre z kamienic, które ostały się jeszcze do lat 60., to m.in. te pod numerami 10, 12, 14 i 17. Zachował się także fragment muru dawnego browaru Junga (numer 11), który został wkomponowany w elewację biurowca Aurum, a po jego zburzeniu w parter nowego budynku.

W czasie powojennym obszar ten pozostawał przez długi czas w stanie ruiny, zyskując miano Dzikiego Zachodu. Dopiero w latach 70. XX wieku na tym obszarze zrealizowano budowę osiedla Za Żelazną Bramą, przy czym jedynie jeden budynek przyjął adres Waliców (numer 20). W 2020 roku, w trakcie budowy kompleksu biurowego Mennica Legacy Tower, zbudowano przedłużenie ulicy Waliców do ulicy Prostej.

Ważniejsze obiekty

Ulica Waliców w Warszawie to miejsce, w którym historia łączy się z architekturą i pamięcią o ważnych wydarzeniach. Wzdłuż tej ulicy można znaleźć szereg istotnych obiektów.

• Waliców 11: Znajduje się tam fragment muru, który pochodzi z dawnego browaru Junga. W latach 1940–1942 stanowił on granicę warszawskiego getta. W końcu lat 80. pozostałości starych budynków zostały przejęte przez Mennicę Państwową, która planowała ich stopniową likwidację dla nowych inwestycji. Jednak dzięki staraniom Zespołu Opiekunów Kulturowego Dziedzictwa Warszawy, udało się doprowadzić do wpisania budynku fabrycznego na rogu ulic Pereca i Waliców oraz do ochrony ściany hali fabrycznej od strony Walicowa przed wyburzeniem. W latach 1999–2000 fragmenty te zostały nadbudowane i połączone z nowym, siedmiokondygnacyjnym biurowcem, zaprojektowanym przez R. Urbańczyka we współpracy z L. Czaplińskim i T. Wekka. Jednak w czerwcu 2016 roku rozpoczęto wyburzanie nadbudowy, a w jej miejscu powstał nowy apartamentowiec wzniesiony przez Mennicę Polską. Na zadbanym zabytkowym murze umieszczono tablicę, która upamiętnia przebieg muru getta w tym miejscu; była ona wcześniej blaszana, ale od maja 2000 roku wykonana jest z brązu.
• Waliców 10, 12 i14: To kamienice z lat 1910–1914, które w 2018 roku zostały wpisane do rejestru zabytków. Ich architektura stanowi cenny przykład warszawskiego modernizmu.
• Waliców 15: W tym miejscu mieści się Wydział Ruchu Drogowego Komendy Stołecznej Policji, który pełni kluczową rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa na warszawskich drogach.
• Waliców 25: Tam znajduje się kaplica baptystów, oddana do użytku 9 września 1961. Jest to miejsce modlitwy i spotkań dla lokalnej społeczności wyznaniowej.

Ulica Waliców pełna jest bogatej historii, pięknej architektury i pamięci o ważnych wydarzeniach, czyniąc ją nie tylko istotnym punktem na mapie Warszawy, ale też miejscem, które opowiada o jej przeszłości.

Znani mieszkańcy

W okolicy ulicy Waliców mieszkało wielu znakomitych ludzi, których życie i twórczość miały wpływ na historię Warszawy. Waliców 14 to adres, pod którym mieszkał Menachem Kipnis, dziennikarz oraz znawca muzyki żydowskiej. Jego działalność społeczna odcisnęła się na ówczesnej rzeczywistości, jednak zmarł w 1942 roku. Również ten sam adres był domem dla Władysława Szlengela, poety warszawskiego getta. Szlengel zginął tragicznie podczas powstania w getcie, skrywając się w bunkrze Szymona Kaca na ulicy Świętojerskiej.

Kolejnym znanym mieszkańcem tej ulicy była Helena Szereszewska, która mieszkała pod numerem 6. Była pisarką i autorką wspomnień o życiu w getcie, w swojej pracy spisała swoje doświadczenia, tworząc dzieło „Krzyż i mezuza”. Jej twórczość ukazuje trudne warunki życia podczas II wojny światowej i pozostaje ważnym świadectwem tamtych czasów.

Inne informacje

Ulica Waliców w Warszawie ma bogatą historię związana z tragicznymi wydarzeniami z czasów II wojny światowej. Po upadku powstania warszawskiego, wiele osób poszukiwało schronienia w okolicy. W szczególności, od 7 października 1944 do 18 stycznia 1945, większa grupa – licząca 10 osób, znalazła bezpieczeństwo w głęboko ukrytych pomieszczeniach podziemnych Szkoły Zgromadzenia Kupców. Te ciasne miejsca nie pozwalały na swobodne poruszanie się i były świadectwem dramatycznych realiów tamtych czasów.

W 2011 roku, podczas rewitalizacji ulicy Chłodnej, na rogu z Walicowem, zamontowano tablicę pamiątkową, przypominającą o bunkrze niemieckim, który funkcjonował podczas okupacji. Bunkier ten, połączony podziemnym kanałem z budynkiem byłej szkoły, służył jako koszary dla niemieckiej policji. To właśnie jego zdobycie umożliwiło 3 sierpnia 1944 przeprowadzenie ataku powstańców na Nordwache na rogu ulic Chłodnej i Żelaznej, co miało istotne znaczenie w kontekście walki o wolność.

Na rogu ulic Waliców i Grzybowskiej stał także dom Wołowskich, jedyna pozostałość po rodzinie wybitnej pianistki XIX wieku, Marii Szymanowskiej. Chociaż budynek spłonął w 1944 roku, do dziś można zauważyć ślad po dachu oraz stropach wyższych pięter na ścianie kamienicy przy Grzybowskiej 46, co stanowi namacalne połączenie z przeszłością tej niezwykłej artystki.

---

Oceń: Ulica Waliców w Warszawie

---