Łazienki Królewskie w Warszawie

---

Historia

Łazienki do 1798

Na początku, w miejscu obecnych Łazienek, rozciągał się zwierzyniec, który był wykorzystywany jako teren polowań przez książąt mazowieckich. W latach 80. XVII wieku, marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski, postanowił zainwestować w ten obszar, budując dwa pawilony: Ermitaż oraz imponujący pawilon Łaźni, które zostały zaprojektowane przez Tylmana z Gameren.

Wrzesień 1764 roku był przełomowym momentem, kiedy to teren z Ujazdów, w tym zwierzyniec, został zakupiony przez Stanisława Augusta Poniatowskiego – ówczesnego stolnika litewskiego, który poszukiwał odpowiedniego miejsca na letnią rezydencję. W miarę przekształcania tego obszaru w park angielski, rozpoczęto prace melioracyjne, usuwając stare olchy.

Rok 1774 zainaugurował wielkie przemiany w tym krajobrazie, zapoczątkowując tworzenie letniej rezydencji królewskiej. Wraz z budową Białego Domu rozpoczęto również wykopanie dużych stawów, które miały powstać w okolicach Łazienek, z czego jeden z nich zyskał romantyczną linię brzegową, na której zbudowano Amfiteatr.

W obszarze parku, przy skarpie warszawskiej, stworzono różnorodne warunki sprzyjające rozwojowi roślinności i fauny. W przestrzeni parku zaplanowano liczne aleje i budynki ogrodowe stworzone przez nadwornych architektów Stanisława Augusta. Promenada, która powstała między Białym Domem a pawilonem Na Wyspie, stała się głównym punktem spacerowym na terenie ogrodu.

W czasie, gdy Stanisław August Poniatowski był królem, jego siedziba znajdowała się w Zamku Królewskim, lecz od maja do września, król wraz z rodziną mieszkał w Łazienkach, przyjmując różnych gości, w tym uczonych oraz literatów.

W 1767 roku do Łazienek dołączono Belweder, w którym rozpoczęła działalność Królewska Fabryka Farfurów. W 1784 roku król przekazał magistratowi Starej Warszawy część terenów w zamian za przylegające do Łazienek terytorium.

Lata 1798–1918

Po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1798 roku, Łazienki stały się własnością jego bratanka, Józefa Poniatowskiego. W latach letnich 1801–1805 Biały Dom stał się letnim domem królowej Francji, Ludwika XVIII, który przebywał na wygnaniu.

Józef Poniatowski zmuszony był sprzedać Belweder Onufremu Kickiemu w 1808 roku za długi. Po jego śmierci, w 1813 roku, teren przeszedł w ręce jego siostry, Marii Teresy z Poniatowskich Tyszkiewiczowej, która w 1817 roku sprzedała go carowi Aleksandrowi I za sumę 1 mln 80 tys. złotych. W 1818 roku wydzielono północno-zachodnią część ogrodu jako Ogród Botaniczny.

Po zakupie Belwederu przez rząd Królestwa Polskiego, po raz kolejny połączono go z Łazienkami. Rodzina Romanowów kontynuowała rozwój Łazienek, wznosząc takie obiekty jak Świątynię Sybilli, Świątynię Egipską oraz Koszary Kantonistów.

Rok 1844-1846 to czas wzniesienia cerkwi św. Aleksandra Newskiego w przebudowanym pawilonie na wyspie. W kolejnych latach do Łazienek przywieziono unikalną kolekcję drzew egzotycznych, przy zakupie której car Aleksander II wydał znaczne sumy, a część tej kolekcji pochodziła od Zygmunta Radziwiłła. Najważniejszy fragment tej kolekcji stanowił zbiór drzew pomarańczowych, jeden z największych w Europie.

W maju 1849 roku car Mikołaj I przyjął w Łazienkach cesarza Austrii, Franciszka Józefa. Uzgodniono wtedy sojusz wojskowy dla wsparcia Austrii w trudnej sytuacji politycznej na Węgrzech.

Na podstawie porozumienia, Łazienki oraz Belweder były regularnie udostępniane publiczności, a w 1891 roku park został ogrodzony. Po wybuchu I wojny światowej, w latach 1914–1915, Rosjanie ewakuowali ruchomy majątek z wnętrz Łazienek, co doprowadziło do dalszych zniszczeń w obiektach.

II Rzeczpospolita

Po zakończeniu I wojny światowej, w okresie II Rzeczypospolitej, Łazienki, jako mienie carskie, przeszły na własność Skarbu Państwa. Ruchome wyposażenie, które zostało wywiezione przez Rosjan, powróciło do Warszawy w 1921 roku na mocy traktatu ryskiego. W 1926 roku przy Alejach Ujazdowskich odsłonięto pomnik Fryderyka Chopina, który stał się symbolem kultury narodowej.

Rok 1927 przyniósł budowę hipodromu w południowo-wschodniej części Łazienek, czemu nadano rangę jednego z najładniejszych obiektów tego typu w Europie.

II wojna światowa

W czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku, zbiory sztuki z Państwowych Zbiorów Sztuki zostały przewiezione do Muzeum Narodowego. To było także czas, kiedy teren Łazienek stał się miejscem stacjonowania wojska. W 1940 roku niemieckie władze okupacyjne zamknęły park dla Polaków, a 31 maja zniszczyli pomnik Chopina. Wówczas zlikwidowano Ogród Botaniczny, włączając jego teren do Łazienek, które przekształcono w niemiecki Seegarten. Dzieła sztuki były przeszły do rezydencji Hansa Franka w Krzeszowicach.

Po upadku powstania warszawskiego w grudniu 1944 roku, pałac Na Wyspie został podpalony, a w jego wnętrzach umieszczono materiały wybuchowe, jednak nie doszło do eksplozji. Pożary zniszczyły również Ermitaż oraz Starą Kordegardę, a pozostałe budynki, w tym pałac Myślewicki, Biały Dom i Nową Pomarańczarnię, zostały poważnie uszkodzone. Straty w vegetacji w parku wyniosły około 25%.

Po 1945

W 1959 roku rozpoczęły się niedzielne koncerty chopinowskie pod odbudowanym pomnikiem Fryderyka Chopina, organizowane przez Towarzystwo im. Fryderyka Chopina oraz Stołeczną Estradę. Pałac Na Wyspie został przekazany Muzeum Narodowemu w Warszawie, a terreny Łazienek znalazły się pod opieką Pałacu Kultury i Nauki.

W 1960 roku powstało muzeum będące oddziałem Muzeum Narodowego w Warszawie. W latach 1958-1970 na terenie pałacu Myślewickiego toczyły się poufne rozmowy dyplomatyczne, które doprowadziły do nawiązania stosunków między Chińską Republika Ludową a Stanami Zjednoczonymi. W 1995 roku wcześniej istniejący oddział Muzeum Narodowego przekształcono w Muzeum Łazienki Królewskie.

W 1973 roku administracja parku przekazała Łazienki pod opiekę Miejskiego Przedsiębiorstwa Robót Ogrodniczych. W latach 2012–2015 zrealizowano gruntowny remont pałacu Na Wyspie, Amfiteatru oraz pałacu Myślewickiego, a także zmodernizowano aleje, usuwając asfalt oraz zastępując go bardziej przyjaznymi materiałami. W 2018 roku do Muzeum Łazienki Królewskie przyłączono Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa.

Na skutek pandemii COVID-19 w marcu 2020 roku park zam closed and opened again on April 20, 2020. Po nadzwyczajnej burzy w lipcu 2024 roku, ponad 100 drzew w ogrodach Łazienek oraz ich elementy małej architektury zostały uszkodzone.

W sumie, powierzchnia Łazienek Królewskich wynosi około 76 hektarów, z czego wody zajmują 4,9 ha. W obrębie parku znajduje się około 40 budynków, w tym 10 o szczególnym znaczeniu historycznym. Łazienki Królewskie są członkiem Stowarzyszenia Europejskich Rezydencji Królewskich (Association of European Royal Residences).

Dyrektorzy Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie

W historii Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, lista dyrektorów odgrywa ważną rolę, ukazując zmiany i rozwój instytucji w czasie. Wśród nich wyróżnia się kilka kluczowych postaci.

• Marek Kwiatkowski (1960–2008),
• Jacek Czeczot-Gawrak (2008),
• Przemysław Nowogórski (2009–2010),
• Tadeusz Zielniewicz (2010–2017),
• Zbigniew Wawer (2017–2022),
• Marianna Otmianowska (od 2023, w latach 2022–2023 p.o.).

Te osoby miały istotny wpływ na kierunek rozwoju muzeum, a ich kadencje wprowadzały nowe pomysły i strategie.

Obiekty architektoniczne na terenie Łazienek Królewskich

Obiekty projektowane przez Tylmana z Gameren

Na terenie Łazienek Królewskich znajdują się wspaniałe dzieła architektury. Wśród nich wyróżnia się Ermitaż, którego budowa rozpoczęła się w 1683 roku. Został on przebudowany w 1777 roku, przy udziale Dominika Merliniego.

W tej części parku znajduje się także budynek Łaźni, znany również jako Hippokrene, który został zaprojektowany dla Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. Jego budowa trwała od 1680 do 1690 roku, a obecnie stanowi część pałacu Na Wyspie.

Obiekty projektowane przez Dominika Merliniego

Dominik Merlini miał znaczący wpływ na estetykę Łazienek. Jego dziełem jest Biały Dom, który powstał w latach 1774-1776. Warto również zwrócić uwagę na Pałac Myślewicki, zbudowany w latach 1775-1779 oraz Wodozbór, który powstał w latach 1777-1778.

Mimo pożaru w 1777 roku, Ermitaż został odbudowany, a poniżej można znaleźć także Nową Kordegardę, zrealizowaną w latach 1779-1780 oraz Starą Pomarańczarnię, której budowa miała miejsce w latach 1786-1788. Ponadto, Pałac Na Wyspie przeszedł rozbudowę w latach 1788-1793, realizowaną wspólnie z Janem Chrystianem Kamsetzerem.

Obiekty projektowane przez Jana Christiana Kamsetzera

Jan Christian Kamsetzer wspólnie z Dominikiem Merlinim pracował również nad rozbudową Pałacu Na Wyspie, która miała miejsce w latach 1788-1793. Można także podziwiać Starą Kordegardę, której budowa trwała od 1791 do 1792 roku. W Łazienkach znajduje się także Amfiteatr, zbudowany w 1786 i przebudowany w 1790 roku oraz obudowa źródła, ulokowana przy bramie od strony ul. Agrykola.

Obiekty projektowane przez Wilhelma Henryka Mintera

Wielka Oficyna, znana również jako Podchorążówka, to jedno z dzieł Wilhelma Henryka Mintera, którego przekształcenie miało miejsce w 1815 roku. Ponadto, zaprojektowane przez niego Koszary Kantonistów (znane także jako Koszary Inwalidów i Domek Ogrodnika) mieszczą obecnie Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa z lat 1826-1829.

Obiekty projektowane przez Jakuba Kubickiego

Jakub Kubicki wprowadził wiele znaczących zmian w architekturze Łazienek. Przebudował Belweder w Warszawie w latach 1818-1822, a także zrealizował Świątynię Sybilli około roku 1820 oraz Świątynię Egipską, której budowa trwała prawdopodobnie w latach 1819-1822.

Na terenie Łazienek można odnaleźć również Staw Belwederski, którego cześć realizacji przypada na lata 1819-1822. W obrębie Belwederu zbudowano również Maneż w latach 1823-1824. Jednym z ostatnich wybudowanych obiektów według planów Kubickiego są Stajnie Kubickiego, które powstały w latach 1825-1826 oraz Nowa Kordegarda z roku 1830.

Obiekty projektowane przez Adama Adolfa Loewego i Józefa Orłowskiego

W architekturze Łazienek Królewskich ważnym obiektem jest Nowa Pomarańczarnia, która nazywana jest także Nową Oranżerią i została zbudowana w roku 1860.

Obiekty innych architektów

W Łazienkach Królewskich można zauważyć także dzieła mniej znanych architektów. Wśród nich znajduje się Dom Narutowicza, którego projekt przypisuje się prawdopodobnie Andrzejowi Gołońskiemu, datowany na około 1830 rok. Na uwagę zasługuje także Oberża, znana jako Nowa Austeria, powstała w latach 70. XVIII wieku, która przeszła przebudowę w 1864 roku, natomiast nazwa architekta nie jest podana.

W Łazienkach można zobaczyć Oranżerię Gotycką oraz Klub Cavallo. Nie można zapomnieć również o Nowej Palmiarni, która stanowi uzupełnienie zieleńca.

Ogrody

Wśród ogrodów Łazienek Królewskich w Warszawie można odkryć kilka wyjątkowych przestrzeni, z których każda ma swoje unikalne cechy i historię. Oto niektóre z nich:

• Ogród Królewski z XVIII wieku,
• Ogród Romantyczny z XIX wieku,
• Ogród Modernistyczny z XX wieku,
• Ogród Chiński.

W 2015 roku, przed Starą Pomarańczarnią, zrealizowano projekt nowego Ogród Holenderskiego, który wprowadził świeżość do kompleksu. Ten niewielki ogród uzupełnia bogatą historię krajobrazu Łazienek, tworząc harmonijną całość z pozostałymi ogrodami.

Pomniki i rzeźby

W Łazienkach Królewskich można zobaczyć wiele niezwykle interesujących pomników i rzeźb, które upamiętniają kluczowe postacie polskiej historii i kultury. Oto wybrane z nich:

• Pomnik Fryderyka Chopina,
• Pomnik Jana III Sobieskiego,
• Pomnik Henryka Sienkiewicza,
• Popiersie Piotra Wysockiego,
• Rzeźba Jutrzenka Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej,
• Popiersie Stanisława Augusta Poniatowskiego (odlew rzeźby André Le Bruna, znajdujące się od 2013 roku przy Białym Domu),
• Popiersie Maurycego Mochnackiego (przy Świątyni Egipskiej),
• Popiersie Aleksandra Kamińskiego (znajdujące się również przy Świątyni Egipskiej),
• Pomnik Cypriana Kamila Norwida (usytuowany w pobliżu Oranżerii Gotyckiej),
• Rzeźba Tankreda i Kloryndy (w pobliżu Amfiteatru),
• Popiersie Eugeniusza Kwiatkowskiego (przed pałacem Myślewickim),
• Pomnik Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego (znajdujący się przed pałacem Myślewickim),
• Popiersie Jana Kozietulskiego (Stanisław Jackowski, za pałacem Myślewickim),
• Posąg Herkulesa (na północ od Białego Domku),
• Popiersie Ignacego Jana Paderewskiego (przy Podchorążówce),
• Popiersie Stanisława Wyspiańskiego (w pobliżu Amfiteatru),
• Popiersie Józefa Bema (w sąsiedztwie Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa),
• Rzeźba Psa Asa (przy Starej Pomarańczarni).

Te rzeźby i pomniki stanowią nie tylko cenny element dziedzictwa kulturowego, ale także przyciągają wielu turystów oraz miłośników historii. Spacerując po Łazienkach, można poczuć ducha przeszłości i odkryć bogactwo tradycji artystycznej Polski.

Inne obiekty i upamiętnienia

W obrębie Łazienek Królewskich w Warszawie możemy znaleźć szereg unikalnych obiektów oraz ważnych upamiętnień, które mają znaczenie nie tylko historyczne, ale także kulturowe. Wśród tychże obiektów wyróżniają się:

• kolumna z datą 1262, która upamiętnia gród jazdowski, usytuowana od strony Ogrodu Botanicznego,
• kamienny kartusz, na którym widnieje herb Stanisława Augusta Poniatowskiego,
• cztery zegary słoneczne, które będąc dziełami sztuki pełnią również funkcje mierzenia czasu,
• głaz Jastrzębowskiego, będący pierwszym obiektem objętym ochroną, to głaz narzutowy znajdujący się w Warszawie,
• Omphalos, umiejscowiony przy Świątyni Sybilli,
• tablica upamiętniająca miejsce, w którym złożono prochy Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Te obiekty stanowią nie tylko interesującą perspektywę dla zwiedzających, ale również przypominają o historycznych wydarzeniach i postaciach związanych z tym ważnym miejscem w Warszawie.

Obiekty nieistniejące

W Warszawie wiele obiektów, które niegdyś były integralną częścią krajobrazu, dziś już nie istnieje. Oto niektóre z nich:

• Cerkiew św. Aleksandra Newskiego, zbudowana w 1846 roku według projektu Andrzeja Gołońskiego,
• Dom Turecki, zaprojektowany przez Jana Christiana Kamsetzera w 1787 roku, który został rozebrany w połowie XIX wieku,
• Domek Magdeburski, przeniesiony z Magdeburga, w którym w czasie I wojny światowej osadzono Józefa Piłsudskiego, zburzony po II wojnie światowej.

---

Oceń: Łazienki Królewskie w Warszawie

---