Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie

---

Opis

Projekt i pierwsza realizacja

Pomysł upamiętnienia genialnego kompozytora Fryderyka Chopina narodził się w gronie członków Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego w roku 1876. Niestety, w tamtych burzliwych czasach, ten ambitny projekt został odłożony na bok. Sytuacja zaczęła się zmieniać w 1901 roku, gdy wybitna polska śpiewaczka operowa, Adelajda Bolska, uzyskała ustną zgodę cara Mikołaja II na wzniesienie pomnika Chopina. Światło dzienne ujrzała również decyzja generał gubernatora Warszawy, który 1 stycznia 1902 roku zatwierdził powołanie Komitetu Budowy Pomnika.

W 1908 roku ogłoszono konkurs na projekt nowego monumentu, który został rozstrzygnięty w maju 1909 roku. Jury liczyło na znane osobistości kultury i sztuki, jak m.in. Antoine Bourdelle, Józef Pius Dziekoński oraz Leopold Méyet. Wybrana lokalizacja dla pomnika znajdowała się na placu Wareckim (teraz znanym jako plac Powstańców Warszawy), a do udziału w konkursie zaproszono wyłącznie polskich artystów. Po ocenie 66 zgłoszeń, zwycięzcą okazał się projekt Wacława Szymanowskiego, a także opracowanie architektoniczne autorstwa Franciszka Mączyńskiego. Monument miał przedstawiać postać Fryderyka Chopina siedzącego wśród delikatnego szumu wierzby.

Jednakże, zakładany projekt napotkał liczne trudności. Już na etapie oceny, jego wybór spotkał się z krytyką ze strony mediów. Praca zgłoszona do konkursu wymagała także zatwierdzenia przez Cesarską Akademię Sztuk Pięknych w Petersburgu. Akademia orzekła, iż projekt ma niezadowalający kształt i budzi negatywne odczucia artystyczne, kritikując szczególnie elementy takie jak drzewo i figurki wokół basenu.

Po odmowie przez rosyjskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Oskar Sosnowski zrealizował zmiany w otoczeniu monumentu. Zmienił kształt cokołu oraz sadzawki, a zrezygnował z wielkich rzeźb żab, które wcześniej kontrowersyjnie się prezentowały. Rzeźbiarz Szymanowski wprowadził dodatkowe poprawki do wierzby. Po niekończących się dyskusjach, Szymanowski udał się do Petersburga, gdzie osobiście uzyskał wsparcie księżnej Marii Pawłownej, co w końcu doprowadziło do podpisania zgody przez Mikołaja II.

Prace nad monumentalnym dziełem trwały do września 1912 roku, kiedy to Szymanowski zakończył modelowanie pięciometrowego posągu oraz siedmiometrowej wierby. Wznowienie projektu nastąpiło po I wojnie światowej, kiedy to francuska spółka Barbedienne z Paryża wykonała odlew pomnika. Zostawiono go w warszawskich Łazienkach, gdzie ceremonia odsłonięcia miała miejsce 14 listopada 1926 roku. Otoczenie pomnika, w tym cokół i basen, zaprojektował Oskar Sosnowski, a wykonanie prac kamieniarskich zlecono firmie Antoniego Urbanowskiego z Łodzi.

Zniszczenie w 1940

Niestety, w toku II wojny światowej, w dniu 31 maja 1940 roku, na rozkaz gubernatora Hansa Franka, Niemcy wysadzili pomnik Chopina w powietrze, a jego fragmenty oddano na złom. Działania te były częścią szerszej kampanii zniszczenia polskiej kultury. Pracownicy Muzeum Wielkopolskiego mieli szczęście, że udało im się ukryć fragmenty głowy pomnika w piwnicy, podczas gdy wiele innych replik, w tym gipsowe wersje monumentu, zostało zniszczonych.

Pomnik Fryderyka Chopina był jednym z pierwszych w Warszawie, które zostały zniszczone przez okupantów, a przyczyny tego haniebnego czynu były złożone. Oprócz wrogości wobec kompozytora, istotna była również jego lokalizacja w dzielnicy germanizowanej, blisko Belwederu, najważniejszej rezydencji Franka w Warszawie. Na decyzję o zniszczeniu wpływ miała także opinia o brzydocie pomnika, wyrażona przez niemieckie władze.

Odbudowa

Rekonstrukcja zniszczonego dzieła po wojnie nie była prosta. Poszukiwano jakichkolwiek kopi lub replik, które mogłyby posłużyć jako wzor do odbudowy. Na szczęście w listopadzie 1946 roku odnaleziono głowę Chopina w Wrocławiu, lecz okazało się to próbne odlanie w mniejszej skali. W miarę odkryć, cały zamysł rekonstrukcji zyskał nowy blask. Ostatecznie pełną kopię monumentu udało się zlokalizować w zniszczonym domu Szymanowskiego na Mokotowie.

Następnie, w 1946 roku, pod kierownictwem Władysława Wasiewicza rzeźbiarze stworzyli model odlewu, opierając się na autorskim modelu, drewnianej rzeźbie oraz analizach fotogrametrycznych wykonanych przez Leona Suzina. Odlew zrealizowano w spółdzielni „Brąz Dekoracyjny” (dawniej Bracia Łopieńscy).

Rekonstrukcję zakończono, a nowy monument został ponownie odsłonięty 11 maja 1958 roku przez Aleksandra Zawadzkiego, przewodniczącego Rady Państwa. Na cokole płynął odwzorowany napis, informujący, że pomnik zniszczony przez Niemców w dniu 31 maja 1940 roku został odbudowany przez Naród. Otoczenie pomnika, zaprojektowane przez Longina Majdeckiego, oraz szkic trawnika przywoływały obraz koncertowej sali na otwartym powietrzu.

Od roku 1959, przez maj i wrzesień, pod pomnikiem odbywają się cotygodniowe koncerty poświęcone twórczości Chopina, organizowane przez Towarzystwo im. Fryderyka Chopina oraz Stołeczną Estradę. Zadaszenie, które ustawiane jest dla pianisty, nawiązuje kształtem do muszli koncertowej Opery w Sydney. W roku 2020 z powodu pandemii COVID-19 koncerty przeniesiono do internetu.

Pomnik Fryderyka Chopina pozostaje jedynym w Warszawie przykładem secesyjnej sztuki w architekturze pomnikowej, stanowiąc nie tylko ikonę kultury, ale również symbol odrodzenia po zniszczeniu.

Kopie pomnika

W latach 90. XX wieku, w 1994 roku, zrealizowano interesujący projekt w japońskim Hamamatsu. W tym mieście odsłonięto kopię pomnika, który znajduje się w warszawskich Łazienkach. Przekazanie tej repliki miało miejsce w ramach umowy o wymianie kulturalnej, którą zawarły dwa miasta partnerskie.

Kolejny krok w historii replik pomnika Chopina miał miejsce w 2021 roku. Wtedy to przed palmiarnią miejską w Gliwicach zainstalowano odlew samej głowy kompozytora. Ten nowoczesny odlew został stworzony w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych, co świadczy o wysokiej jakości wykonania oraz dbałości o detale.

---

Oceń: Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie

---