Królikarnia

Pałace

Królikarnia to imponujący klasycystyczny pałac, zlokalizowany przy ul. Puławskiej 113a w Warszawie. Budowla ta znajduje się na skarpie wiślanej, co dodaje jej malowniczego charakteru i stanowi doskonały punkt widokowy na otaczające ją tereny.

W Królikarni mieści się Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego, które prezentuje artystyczne zbiory oraz organizuje różnorodne wystawy, przyciągając zarówno turystów, jak i mieszkańców stolicy.

Historia

Okres panowania Augusta II i Augusta III

Obecna nazwa Królikarni nawiązuje do czasów panowania saskiego, kiedy to na tym terenie funkcjonował zwierzyniec, w którym hodowano króliki dla Augusta II. Historia sięga okresu, w którym to nakreślono nazwę topograficzną górki na skarpie warszawskiej, określanej jako „Kaninchenberg” lub „Caningenberg”, co tłumacząc na język polski, oznacza „Królicza Góra”. W latach 1731–1732, na jej szczycie zbudowano królewski pawilon, zaprojektowany przez Carla Friedricha Pöppelmanna oraz miejsce, które służyło jako centrum dla królewskich manewrów wojskowych.

Pawilon pełnił funkcję reprezentacyjną, będąc głównym punktem architektonicznym tzw. Wielkiego Kampamentu, który zorganizowano latem 1732 roku na błoniach pobliskiego Czerniakowa oraz niedaleko rezydencji w Wilanowie. Uznawano, że był on zbudowany w konstrukcji szachulcowej, podobnie jak dwa pawilony dla dam dworu. Królewskie rezydencje składały się z bocznych pawilonów dostosowanych do potrzeb osób towarzyszących, takich jak Jan Klemens Branicki oraz Heinrich von Brühl. Cały kompleks, zachowany w stylu Pavillonensamble, tworzyły symetrycznie rozmieszczone pawilony oraz czterdzieści kolorowych namiotów tureckich usytuowanych wzdłuż granic.

Całość przed pawilonem Augusta II, od strony zachodniej, dekorował ogród kwaterowy, w skład którego wchodziły cztery partery gazonowe, otoczone niskim żywopłotem. Pokryte one były kontrastowym miałem, a w ogrodzie ekspozycja 36 drzewek pomarańczowych przybyłych z pałacu w Wilanowie oraz Ogrodu Saskiego. Ze względu na przemyślaną aranżację, obszar ten był doskonałym miejscem podziwiania królewskich wyczynów.

Ze względu na różne wydarzenia historyczne, w tym dzierżawę terenu przez Augusta III, struktura rezydencji uległa poważnym zniszczeniom i zmianom. Już w 1735 roku zniknęły kluczowe elementy dawnej architektury, co doprowadziło do utraty wcześniejszego blasku. Elementy tego, co pozostało, udokumentował Zygmunt Vogel, na akwareli przedstawiającej ostatnie resztki pawilonu.

Współczesne ślady po rezydencji można dostrzec jedynie w ukształtowaniu terenu tzw. Króliczej Góry, gdzie resztki architektoniczne z 1732 roku wciąż są widoczne.

Dzięki pracy konserwatorskiej, która miała miejsce między 2015 a 2021 rokiem w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, udało się odtworzyć niektóre historyczne elementy związane z tym miejscem.

Okres panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego

W początkowym okresie Królikarnia była miejscem, gdzie znajdowały się różne obiekty, takie jak browar, cegielnia, karczma, czy młyn. Znajdował się tam również budynek kuchni, inspirowany rzymskim grobowcem Cecylii Metelli. Obiekt, który powstał na życzenie hrabiego Carla Alessandra Tomatisa, był zaprojektowany przez Dominika Merliniego, wzorując się na renesansowej Villa Rotonda autorstwa Andrei Palladio.

Budowę przeprowadzono w latach 1782–1786, a miejsce to zyskało na znaczeniu, gdy w 1794 roku w pałacu przebywał Tadeusz Kościuszko. Po latach, Królikarnia przeszła w ręce Radziwiłłów, a następnie, w 1849 roku, nabył ją Ksawery Pusłowski. Historia tego miejsca nie była jednak szczęśliwa – w 1879 roku ucierpiała w pożarze, co wymusiło rekonstrukcję, którą przeprowadził Józef Huss.

Od lat 10. XX wieku Królikarnia była miejscem charytatywnych przyjęć organizowanych przez Martę Krasińską, a także otwartym dla pensjonariuszy zakładu dla nieuleczalnie chorych.

W 1916 roku, miejsce to zostało włączone do Warszawy, co rozpoczęło nowy rozdział w jego historii.

Okres II wojny światowej i odbudowy

Wydarzenia II wojny światowej znów mocno zniszczyły pałac. Podczas obrony Warszawy w 1939 roku, budynek uległ zniszczeniu, a na terenie ogrodu trwały walki między powstańcami warszawskimi a Niemcami, co doprowadziło do dalszych degradacji.

Po wojnie, w 1945 roku, miasto przejęło nieruchomość zgodnie z dekretami. Proces odbudowy zrealizowano w 1964 roku, a projekt został opracowany przez Jana Bieńkowskiego. Park w Królikarni zaprojektował Longin Majdecki. Po odbudowie pałac stał się siedzibą Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego, otwartego 26 stycznia 1965 roku, które do dziś organizuje liczne wystawy polskich i zagranicznych artystów.

Otaczający park zyskał renesans, prezentując wiele pięknych rzeźb, w tym także prace z bogatej kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie. W 1965 roku zespół został wpisany do rejestru zabytków, co podkreśliło jego znaczenie.

Od 2008 roku spadkobiercy rodziny Krasińskich starają się o zwrot nieruchomości, co sprawia, że historia Królikarni wciąż trwa. W 2018 roku Sąd Okręgowy w Warszawie zakwestionował wnioski dotyczące własności, a sprawa wciąż pozostaje otwarta, co stawia pod znakiem zapytania przyszłość tego wyjątkowego miejsca.

Przypisy

  1. Przybylak, Łukasz: „Erholung vom Krieg” ist „notwendig und nützlich” – Feldresidenzen August des Starken w Sachsen i Polsce”: Die Gartenkunst 35/1 (2023), s. 58. ISSN 0935-0519.
  2. Przybylak, Łukasz: „Erholung vom Krieg” ist „notwendig und nützlich” – Feldresidenzen August des Starken w Sachsen i Polsce”: Die Gartenkunst 35/1 (2023), s. 56. ISSN 0935-0519.
  3. Przybylak, Łukasz: „Erholung vom Krieg” ist „notwendig und nützlich” – Feldresidenzen August des Starken w Sachsen i Polsce”: Die Gartenkunst 35/1 (2023), s. 54. ISSN 0935-0519.
  4. Przybylak, Łukasz: „Niezbędne i użyteczne” – rezydencja polowa Augusta Mocnego z 1732 roku na szczycie Króliczej Góry w Warszawie, in: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, XVII/1 (2022), s. 23.
  5. Przybylak, Łukasz: „Niezbędne i użyteczne” – rezydencja polowa Augusta Mocnego z 1732 roku na szczycie Króliczej Góry w Warszawie, in: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, XVII/1 (2022), s. 18.
  6. Przybylak, Łukasz: „Niezbędne i użyteczne” – rezydencja polowa Augusta Mocnego z 1732 roku na szczycie Króliczej Góry w Warszawie, in: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, XVII/1 (2022), s. 17.
  7. Przybylak, Łukasz: „Niezbędne i użyteczne” – rezydencja polowa Augusta Mocnego z 1732 roku na szczycie Króliczej Góry w Warszawie, in: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, XVII/1 (2022), s. 15.
  8. Przybylak, Łukasz: „Niezbędne i użyteczne” – rezydencja polowa Augusta Mocnego z 1732 roku na szczycie Króliczej Góry w Warszawie, in: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, XVII/1 (2022), s. 10.
  9. Przybylak, Łukasz: „Niezbędne i użyteczne” – rezydencja polowa Augusta Mocnego z 1732 roku na szczycie Króliczej Góry w Warszawie: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, XVII/1 (2022), s. 7.
  10. Puppe, Roland: „“Ew. Königl. Mayst. ein Plaisir zu thun vermeinet...” o Oranżerii i Ober-Lustgärtnerze saskiego ogrodu w Warszawie (1713-1739)”: Hortus Vitae. Księga pamiątkowa dedykowana Andrzejowi Michałowskiemu, Warszawa (Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu Narodowa Instytucja Kultury) 2001, s. 190.
  11. Paweł Chynowski: Tomatis Carlo Alessandro [w] Polski Słownik Biograficzny, t. LIV/2, z. 221, Instytut Historii PAN, Warszawa 2022, s. 276–281.
  12. Paweł Chynowski: Tomatis Cecilia Maria Caterina [w] Polski Słownik Biograficzny, t. LIV/2, z. 221, Instytut Historii PAN, Warszawa 2022, s. 281–283.
  13. a b c Małgorzata Zubik. Królikarnia nie dla Krasińskich. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 25.10.2018 r.
  14. a b c d Szymon Cydzik. Prezydent rozstrzygnie o losie Królikarni. „Dziennik Gazeta Prawna”, s. B5, 10.07.2019 r.
  15. Wojciech Fijałkowski: Szlakiem warszawskich rezydencji i siedzib królewskich. Warszawa: Wydawnictwa PTTK „Kraj”, 1990, s. 82.
  16. Stanislaw Herbst: Mokotów od połowy XVII w. do 1939 r. [w:] Dzieje Mokotowa. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 48.
  17. Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, 1939, s. 244.
  18. „Vue de la Garenne”, ok. 1791, Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, Inw.zb.d. 10161.
  19. a b c Przybylak, Łukasz: „Niezbędne i użyteczne” – rezydencja polowa Augusta Mocnego z 1732 roku na szczycie Króliczej Góry w Warszawie, in: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, XVII/1 (2022), s. 9.
  20. a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) − stan na 30.06.2023 r. NID, nid.pl. [dostęp 17.09.2023 r.]

Oceń: Królikarnia

★★★★★
Średnia ocena:4.93 Liczba ocen:16