Belweder w Warszawie

---

Historia

Do 1817

Teren, na którym obecnie znajduje się Belweder, usytuowany jest na najwyższym (około 25 m) środkowym fragmencie skarpy warszawskiej. W średniowiecznych czasach był własnością książąt mazowieckich, którzy ofiarowali go zakonowi augustianów przy kościele św. Marcina. Przypuszcza się, że od 1533 roku istniała tam willa królowej Bony, zaprojektowana w formie kwadratu.

Imponujący teren wielokrotnie zmieniał właścicieli. Zygmunt III Waza odkupił go od augustianów, a jego syn, Władysław IV, obdarzył nim nadwornego kapelmistrza Bartłomieja Pękiela, który w 1659 roku sprzedał go Krzysztofowi Zygmuntowi Pacowi. W latach 1659–1660 Pac zbudował piękny pałacyk podmiejski dla swojej żony, Klary Izabelli. Posiadłość zyskała miano Belvedere, co w języku włoskim oznacza „piękny widok”, na który można było podziwiać okolicę.

W 1685 roku Klara Izabella Pacowa przekazała Belweder przybranemu synowi Kazimierzowi Michałowi Pacowi, który w 1687 roku sprzedał posiadłość Katarzynie Michałowskiej. W pierwszej połowie XVIII wieku Belweder powrócił w ręce Paców, którzy około 1740 roku zbudowali nową, piętrową rezydencję, inspirowaną stylem późnego baroku, zaprojektowaną przez Józefa Fontanę. Po pewnym czasie Belweder przeszedł w posiadanie Lubomirskich.

W 1767 roku Stanisław August Poniatowski nabył posiadłość, uruchamiając w północnej oficynie pałacu Królewską Fabrykę Farfurów. Decyzja o wyborze Belwederu na miejsce produkcji związana była z dostępnością surowców z pobliskiego Mokotowa. Początkowo wytwarzano porcelanę, jednak po nieudanych próbach zmieniono kierunek na produkcję fajansów, które zaspokajały potrzeby dworu królewskiego. Produkowano m.in. zastawę stołową, misy oraz różne inne przedmioty codziennego użytku. Ta znana manufaktura upadła w 1783 roku z powodu wysokich kosztów i rywalizującej manufaktury Bernardiego i Wolffa.

Lata 1818–1918

W 1818 roku córka Onufrego Kickiego, Teresa Kicka, skonstruowała sprzedaż Belwederu na rzecz rządu Królestwa Polskiego, przeznaczając go na siedzibę wielkiego księcia Konstantego. W okresie 1818–1822 Belweder został gruntownie przebudowany według koncepcji Jakuba Kubickiego. Architekt nadał mu charakter wiejskiej rezydencji, tworząc klasycystyczny budynek z głównym piętrowym korpusem oraz dwoma parterowymi skrzydłami. Główne elewacje zyskały portyki jońskie z balkonami, a ich ogrodzenie wybudowane zostało z żelaza i kamienia.

Rozbudowano również niewielki ogród z tarasem oraz stawem stawem o nieregularnej linii brzegowej. Żeby pomieścić budynki gospodarcze, do Belwederu dołączono działkę naprzeciwko, pomiędzy ulicą Klonową a okopami Lubomirskiego, gdzie w latach 1819–1820 wybudowano pawilon mieszczący stajnię i wozownię, a w latach 1823–1824 maneż, jedyny zachowany tego rodzaju budynek w Warszawie.

Wielki książę mieszkał tam wraz z żoną, księżną łowicką Joanną Grudzińską, aż do wybuchu powstania listopadowego, gdy w Belwederze odbywały się liczne koncerty Fryderyka Chopina.

W latach 1593–1818 w pobliżu pałacu znajdował się kościół dla mieszkańców Ujazdowa pod wezwaniem św. Anny i św. Małgorzaty, który zamknięto na decyzję Komisji Rządowej w lutym 1818 roku. Ciała prominentnych osób przeniesiono do podziemi kościoła św. Krzyża oraz katedry św. Jana, a pozostałe na cmentarz Świętokrzyski. Funkcję kościoła przejął nowy kościół św. Aleksandra na placu Trzech Krzyży.

Porządek w ogrodzie Belwederu utrzymywali skazani za wykroczenia, między innymi Maurycy Mochnacki, który przez 40 dni pracował w ogrodzie w kajdanach. Podczas ataku na Belweder w nocy z 29 listopada 1830 roku, powstańcom nie udało się ująć wielkiego księcia Konstantego, który schował się w pałacu, zginął natomiast rosyjski generał Aleksiej Gendre.

Po upadku tego powstania, Belweder wraz z Łazienkami stał się rezydencją carską, gdzie urządzono kaplicę prawosławną. Latem przyjeżdżał tam z rodziną namiestnik Królestwa Polskiego, Iwan Paskiewicz, a w 1849 roku w pałacu zmarł wielki książę Michał Romanow.

Lata 1918–1944

Belweder pełnił rolę siedziby Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego od 29 listopada 1918 do 13 grudnia 1922 roku, a następnie stał się siedzibą prezydentów Gabriela Narutowicza oraz Stanisława Wojciechowskiego.

W czasie przewrotu majowego 12 maja 1926 roku, w obliczu zagrożenia ze strony ludzi lojalnych Józefowi Piłsudskiemu, rząd Wincentego Witosa przeniósł się do Belwederu. Utworzono tzw. grupę belwederską, by wzmocnić obronę. Rozpoczął się atak wojsk, a pałac został ostrzelany, czym zmuszeni zostali włodarze Belwederu do ewakuacji około godziny 16.00, udając się pieszo do Wilanowa.

Po przewrocie, od 5 czerwca 1926 roku, ponownie w Belwederze zamieszkał jako minister spraw wojskowych Józef Piłsudski, osiedlając się w prawym skrzydle ze swoją rodziną. Po jego śmierci 12 maja 1935 roku, jego ciało przeniesiono do dużego salonu na katafalku, przedtem zabalsamowane.

W latach 1935–1939 w Belwederze funkcjonowało Muzeum Józefa Piłsudskiego, z Adamem Borkiewiczem jako dyrektorem. W 1936 roku ogrody Łazienek i Belwederu zostały połączone. W listopadzie 1938 roku miał miejsce ceremoniał odsłonięcia domu, gdzie Piłsudski był osadzony podczas I wojny, jednak został on zburzony po II wojnie światowej. Budynek został uszkodzony w wyniku niemieckiego ostrzału we wrześniu 1939 roku.

Dnia 5 października 1939 roku, podczas wizyty w Warszawie, Belweder odwiedził Adolf Hitler, który po defiladzie niemieckich oddziałów zwiedził gabinet Piłsudskiego. Goebbels zaproponował zamknięcie Muzeum Piłsudskiego, zgoda była udzielona przez Hitlera. Zbiory przewieziono do Muzeum Narodowego, gdzie wiele z nich zniszczono później, a Belweder stał się rezydencją generalnego gubernatora Hansa Franka. W latach 1940–1943 zrealizowano prace budowlane, zmieniając linie dachu oraz wymieniając stropy na ogniotrwałe.

Po wybuchu powstania warszawskiego w 1944 roku Niemcy planowali wysadzić Budynek, wykreślając jednak tego celu w ostatniej chwili.

Po 1945

Po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 roku, Belweder stał się siedzibą Biura Prezydialnego Krajowej Rady Narodowej i jej przewodniczącego Bolesława Bieruta, którego gabinet znajdował się na pierwszym piętrze, od strony parku Łazienkowskiego.

Od 1952 roku Belweder służył jako rezydencja przewodniczącego Rady Państwa. Mieszkali tam kolejno Aleksander Zawadzki, Edward Ochab, Marian Spychalski, Józef Cyrankiewicz, Henryk Jabłoński oraz Wojciech Jaruzelski. Funkcje, które do 1939 roku pełnił Zamek Królewski, teraz odbywały się w Belwederze.

Po wojnie w Belwederze przeprowadzono kilkakrotne renowacje, w tym zmienioną pokrycie dachu na miedź. Od 1951 do 1955 roku miały miejsce regularne zebrania w sprawach odbudowy Warszawy zwane „czwartkami belwederskimi”, w których uczestniczyli m.in. Bierut i zainteresowani ministrowie.

W grudniu 1986 roku miało miejsce spotkanie, na którym utworzono Radę Konsultacyjną przy przewodniczącym Rady Państwa. W 1989 roku pałac stał się siedzibą prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego, a od 1990 roku, z Lechem Wałęsą jako nowym prezydentem, która podjęła decyzję o przeniesieniu siedziby do pałacu Rady Ministrów na Krakowskie Przedmieście 46/48.

Prezydent Bronisław Komorowski mieszkał w Belwederze w latach 2010–2015. W trakcie swoich pielgrzymek do Polski, Jan Paweł II kilkakrotnie odwiedzał pałac, m.in. w dniach 2 czerwca 1979, 17 czerwca 1983 oraz 8 czerwca 1991 roku, gdy spotkał się z Lechem Wałęsą i poświęcił kaplicę Matki Bożej Królowej Polski, znajdującą się w dolnej części budynku, będącą częścią parafii św. Aleksandra.

Aktualnie Belweder jest zarządzany przez Kancelarię Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Inne informacje

Oto kilka interesujących faktów związanych z Belwederem w Warszawie:

• Nazwa pałacu stała się inspiracją dla nadania w XVIII wieku nazwy ulicy Belwederskiej,
• W przeszłości stacja początkowa kolei wilanowskiej również nosiła miano „Belweder”,
• W latach 50. XX wieku, w pobliżu ul. Wiertniczej, na skrzyżowaniu z ul. St. Kostki Potockiego, ustawiono tablicę, zaprojektowaną przez Karola Tchorka, z inskrypcją: „Stąd w styczniu 1945 roku 14 p.p. ludowego Wojska Polskiego dokonał natarcia na wojska hitlerowskie i uniemożliwił im wysadzenie w powietrze Belwederu”.

---

Oceń: Belweder w Warszawie

---