Ulica Marszałkowska w Warszawie

---

Przebieg

Ulica Marszałkowska rozciąga się od pl. Unii Lubelskiej aż po pl. Bankowy. Na południu, jej kontynuację stanowi ulica Puławska. W momencie, gdy ulica dociera do pl. Bankowego, spotyka się z ulicą Senatorską oraz Elektoralną. Kontynuacją Marszałkowskiej w kierunku północnym jest ul. Andersa.

Pod tym odcinkiem, od pl. Konstytucji w kierunku placu Bankowego, przebiega I linia warszawskiego metra. W tej części dostępne są następujące stacje:

• Centrum,
• Świętokrzyska,
• Ratusz Arsenał.

Cała długość ulicy jest również obsługiwana przez linie tramwajowe, co czyni ją jednym z kluczowych punktów komunikacyjnych miasta.

Historia

Przed II wojną światową

Nazwa ulicy Marszałkowskiej ma swoje korzenie w imieniu urzędnika marszałka wielkiego koronnego, Franciszka Bielińskiego. Jego pałac niegdyś znajdował się w pobliżu miejsca, gdzie ulica łączyła się z ul. Królewską. W końcu XVIII wieku cała ulica została wybrukowana na długości przyległej do Bielina, wynoszącej 810 łokci, co odpowiada około 480 metrom.

W drugiej połowie XIX wieku, w rezultacie budowy Dworca Wiedeńskiego, która miała miejsce w latach 1844–1845, cała ulica oraz jej przecznice zaczęły przeżywać intensywny rozwój urbanistyczny. W tym czasie również wzniesienie Cytadeli w kierunku południowo-zachodnim miało ogromny wpływ na ekspansję miasta. W końcu XIX wieku oraz na początku XX wieku wybudowane zostały liczne, okazałe, kilkupiętrowe kamienice wzdłuż ulicy, które stały się siedzibą wielu punktów usługowych, w tym sklepów i restauracji.

W miarę jak zwiększał się ruch uliczny, powstały plany przebicia Marszałkowskiej na północ przez Ogród Saski do placu Bankowego, pomimo sprzeciwu mieszkańców obawiających się zmniejszenia powierzchni Ogrodu, co poparł wtedy prezydent Sokrates Starynkiewicz. W 1903 roku pod nr 114 zaczęło funkcjonować pierwsze warszawskie kino – Bioskop. Z kolei w 1908 roku po ulicy po raz pierwszy tramwaje elektryczne rozpoczęły swoją trasę.

W 1935 roku zrealizowano połączenie ulicy do placu Żelaznej Bramy oraz ul. Żabiej. Projekt połączenia z placem Bankowym został jednak zrealizowany w okresie okupacji przez Niemców, którzy wykorzystali zniszczenia z obrony Warszawy w 1939 roku, w tym zburzenia związane z pałacem Błękitnym.

Najważniejszym przykładem nowoczesnej architektury tego czasu jest gmach Centrali PKO, który wybudowano w latach 1938–1939 przy skrzyżowaniu z ul. Świętokrzyską, ale niestety został on zniszczony w trakcie powstania warszawskiego w 1944 roku.

Straty wojenne

Wojna przyniosła poważne straty dla zabudowy Marszałkowskiej. Obecne były one zarówno w wyniku walk, jak i bombardowań podczas oblężenia Warszawy we wrześniu 1939 roku. Jednak to, co wydarzyło się podczas powstania warszawskiego, stanowiło najcięższy cios – wiele kamienic, między innymi Pinkusa Lothego (Marszałkowska 100) i budynek przy Marszałkowskiej 50, zostały zniszczone. Dalsze dewastacje miały miejsce po zakończeniu walk, w ramach metodycznej destrukcji miasta.

Dodatkowo, wojenne zawirowania spowodowały, że nie udało się zrealizować planów zabudowy narożnika ulic Marszałkowskiej 135 i Świętokrzyskiej 46. Mimo że przed wojną znajdował się tu domek, który w latach 1938–1939 został rozebrany, to w jego miejsce nie powstała żadna nowa inwestycja. W 1945 roku oszacowano straty ulicy na 80%, chociaż pewne budynki, takie jak Marszałkowska 8, 18, 56, przetrwały w lepszym stanie. Budynki na południowym krańcu ulicy również ocalały, a niektóre przetrwały jedynie z niewielkimi uszkodzeniami – w tym Marszałkowska 17, 28/30, 41, 43, 45, 58, 62, 66 i 101. Niestety, wiele innych zostało spali, a ich fasady zniszczone w wyniku pożarów.
W wyniku działań wojennych ewidentnie straty w zabudowie budynków, takich jak Marszałkowska 47, 69 i 71 oraz 81b i 83, były nieodwracalne. W niektórych obiektach zrujnowano do drugiego piętra, a te, które uchowały się, były w fatalnym stanie. Także budynek Centrali PKO został zniszczony w tym czasie.

W czasie okupacji niemieckiej zmieniono także nazwę ulicy na „Marschallstrasse”.

Odbudowa

Po zakończeniu wojny w piwnicach zniszczonych kamienic zaczęły powstawać nowe punkty handlowe, w tym popularna kawiarnia Cafe Fogg, prowadzona przez Mieczysława Fogga przy Marszałkowskiej 119. Ulica zaczęła być nazywana „parterową Marszałkowską”, a wiele z fasad zniszczonych budynków zostało rozebranych na zlecenie Biura Odbudowy Stolicy, co wpływało na ich pierwotne zachowanie.

„Parterowa Marszałkowska” została głównie zrealizowana przy współpracy z prywatnymi funduszami, natomiast mając na uwadze postrzeganie ulicy w komunistycznej rzeczywistości, nie brzmi ona jak symbol socjalizmu, co przyczyniło się do planów jej poszerzenia. Z pierwotnych 26 metrów, szerokość ulicy miała wynosić 60 metrów na odcinku od ul. Pięknej do Alej Jerozolimskich, a na dalszym odcinku nawet 120 metrów, gdzie planowano nowe monumentalne budynki państwowe oraz kompleksy handlowe. Te ambitne projekty nie zostały jednak zrealizowane.

W latach 1952–1954 rozpoczęto przygotowania do budowy Pałacu Kultury i Nauki, co jednoznacznie zmieniło charakter tej dzielnicy. Kolejnym krokiem było poszerzenie odcinka ulicy między pl. Konstytucji a Al. Jerozolimskimi. Na tej przestrzeni pozostał tylko front oficyny kamienicy nr 81, która zyskała na znaczeniu po rozbiórce sąsiednich budynków.

Na południowym końcu Marszałkowskiej powstał nowy plac otoczony socrealistycznymi budynkami znany jako Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa. W kolejnych latach miały miejsce liczne rozbiórki, w tym budynku nr 47. Nieruchomość pod nr 45 wycofano w głąb działki, a na jej miejscu powstał nowy obiekt. W trakcie tego procesu część detali budynków 43, 60 i 62 została usunięta, a niektóre kamienice, takie jak te pod nr 56, 58, 60 i 62, zostały zaadoptowane do użytku MDM, w wyniku czego zrównano ich wysokość.
Wielka uwaga została poświęcona odbudowie wież kościoła Najświętszego Zbawiciela, które formalnie ukończono dopiero w 1955 roku.

Pierwszym nowo wybudowanym obiektem po wojnie był gmach Ministerstwa Hutnictwa, znany jako „żyletkowiec” zaprojektowany przez Marka Leykama przy Marszałkowskiej 82. W latach 1950–1953 rozpoczęto proces zabudowy południowego odcinka Marszałkowskiej, podczas gdy w późniejszych latach podejmowano próbę nowoczesnej interpretacji tej ulicy.

W międzyczasie, w latach 1960–1969, zbudowano tzw. Ścianę Wschodnią, zaprojektowaną przez Zbigniewa Karpińskiego, a także przebito tunel prowadzący do placu Defilad.

W latach 90-tych ulicę wzbogaciły dwie stacje metra – A13 Centrum oraz A14 Świętokrzyska. W 2006 roku przeprowadzono rewitalizację odcinka ulicy od pl. Unii Lubelskiej do pl. Zbawiciela. W 2019 roku rozpoczęto projekt budowy Muzeum Sztuki Nowoczesnej, którego usytuowanie ma mieć miejsce w sąsiedztwie Pałacu Kultury i Nauki.

Obecnie zachodnie (nieparzyste) odcinki ulicy, które rozciągają się między Al. Jerozolimskimi a ul. Królewską, pozostają niezabudowane.

Ważniejsze obiekty

Ulica Marszałkowska w Warszawie to miejsce, które kryje w sobie liczne ważne obiekty architektoniczne i kulturalne. Wśród nich znajduje się wiele kamienic, które są świadectwem bogatej historii stolicy.

Nie sposób nie wspomnieć o Domu Prasy, usytuowanym pod numerem 3/5. To elegancki budynek, który przez lata był miejscem spotkań dziennikarzy i intelektualistów. Kolejnym interesującym miejscem jest Teatr Rozmaitości, atutujący swoją siedzibą pod numerem 8, który dostarcza widzom niezapomnianych aktorskich przeżyć. Warto zaznaczyć również, że ulica ta szczyci się Osiedlem Latawiec oraz Kościołem Najświętszego Zbawiciela, które są znakomitymi przykładami architektury z różnych epok.

Inne znaczące pozycje to Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa oraz Kamienica Domańskich z numerem 41. Każda z tych budowli ma swoją unikalną historię i charakteryzuje się wyjątkowym stylem architektonicznym.

Listę ważnych obiektów uzupełniają takie miejsca jak Kamienica Taubenhausa (nr 72) oraz Żyletkowiec (nr 82). Warto również zwrócić uwagę na Hotel Novotel Centrum, znany wcześniej jako Hotel Forum (nr 94/98), oraz Pawilon Cepelii (nr 99/101)

Miłośnicy kultury z pewnością docenią obecność Hotelu Metropol (nr 99a) oraz Stacji metra Centrum. Istotną rolę w pejzażu ulicy odgrywa także Rotunda PKO (nr 100/102) oraz Muzeum Sztuki Nowoczesnej (nr 103).

Nie można zapomnieć o Słupie kilometrowym w Warszawie, który stanowi ważny punkt orientacyjny dla mieszkańców i turystów. Ulica Marszałkowska jest również domem dla takich obiektów jak domy towarowe „Wars”, „Sawa” i „Junior”. Stacja metra Świętokrzyska oraz Biurowiec Central Point to kolejne kluczowe miejsca w tym rejonie.

Warto wspomnieć o Centrum Marszałkowska (nr 126/134) oraz Teatrze Kwadrat (nr 138). Saski Business Park to nowoczesne biurowce, które otaczają te historyczne budowle. Ulica ta jest także siedzibą Ambasady Danii (nr 142), co stanowi dowód na międzynarodowy charakter tej części Warszawy.

Na koniec, nie sposób pominąć pełen zieleni Ogród Saski, który jest idealnym miejscem na odpoczynek i relaks w sercu stolicy.

Obiekty nieistniejące

W przeszłości na ulicy Marszałkowskiej w Warszawie istniały obiekty, które teraz są już tylko wspomnieniem. Część z nich miała ogromne znaczenie dla lokalnej społeczności oraz historii stolicy.

• Dom Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Rosja”,
• Spółdzielczy Dom Handlowy „Sezam” (nr 126/134),
• Gmach Centrali PKO (nr 134),
• Dom Mody Bogusław Herse (nr 150).

---

Oceń: Ulica Marszałkowska w Warszawie

---