Kościół Najświętszego Zbawiciela w Warszawie

---

Historia kościoła

W południowej części Placu Rotunda, położonego nieopodal Zamku Ujazdowskiego, tereny te zostały zagospodarowane jako sady oraz ogrody. W 1822 roku Louis Lerand, będąc właścicielem tego obszaru, sprzedał fragment ogrodu Piotrowi Garnier, który zrealizował projekt murowanej karczmy, znanej jako „czerwona”.

Z inicjatywy księdza arcybiskupa Wincentego Chościaka-Popiela oraz mieszkańców Śródmieścia Południowego i Ujazdowa, pragnących uczcić nadchodzący jubileuszowy rok 1900, w 1899 roku utworzono Komitet Budowy Kościoła pod przewodnictwem księdza prałata Jakuba Siemca. W 1900 roku nabyto grunt pomiędzy ulicami Marszałkowską a Mokotowską. Kamień węgielny został uroczyście wmurowany 12 października 1901 roku.

Konkurs architektoniczny na projekt kościoła wygrał Stefan Szyller, jednakże realizację zlecono Józefowi Piusowi Dziekońskiemu, który miał na swoim koncie projekty, takie jak kościół św. Wojciecha na Woli oraz św. Floriana na Pradze. Świątynia została zaprojektowana na planie krzyża łacińskiego.

W 1903 roku wierni mogli już częściowo korzystać z kościoła, a ostatecznie w 1907 roku, po poświęceniu przez księdza prałata Siemca, świątynia została udostępniona w całości. Parafię pod wezwaniem Najświętszego Zbawiciela erygowano 1 stycznia 1911 roku, a 23 października 1927 roku kościół został konsekrowany przez biskupa Stanisława Galla. Pierwszym proboszczem tejże parafii został ks. prałat Roman Rembeliński.

Wraz z wybuchem I wojny światowej prace nad wewnętrznym wykończeniem oraz dekoracją świątyni zostały wstrzymane aż do rozpoczęcia II wojny światowej.

W trakcie II wojny światowej świątynia uległa znacznym zniszczeniom. We wrześniu 1939 roku, w wyniku bombardowań Warszawy, zniszczono sygnaturkę, zachodnią wieżę oraz dach. Wskutek pożaru doszczętnie zniszczony został żyrandol, największy wśród ówczesnych warszawskich kościołów. Kolejne zniszczenia miały miejsce w 1944 roku, gdy po kapitulacji powstania warszawskiego Niemcy przystąpili do demolowania domów oraz świątyń. W dolnym kościele, umieszczonym równolegle do poprzecznej nawy, założono miny, których eksplozja zrujnowała sklepienie oraz kaplicę bezpośrednio nad nią, a także spowodowała uszkodzenia prezbiterium i znaczne straty w stropie kościoła oraz witrażach.

Warto dodać, że podczas okupacji kościół gromadził wielu wiernych, w tym Żydów, którzy szukali schronienia. Michał Zylberg wspominał o doświadczeniach modlitwy w trakcie Jom Kipur w 1943 roku w towarzystwie duszpasterzy.

W czasie wojny posługę w parafii pełnił m.in. ks. Ignacy Subera.

Po zakończeniu II wojny światowej administrator parafii, ks. kanonik Konstanty Pogorzelski, podjął działania na rzecz rekonstruowania zniszczeń według projektu architekta Wiesława Konowicza. Dzięki temu nie zrealizowano także planu adaptacji kościoła do nowej zabudowy MDM. Nabożeństwa przeniesiono do ocalałego domu parafialnego na ulicy Mokotowskiej 13, gdzie przystosowano salę widowiskową na potrzeby liturgii (w tym miejscu, od 1949 roku, działa Teatr Współczesny).

W dniu 6 sierpnia 1946 roku w kościele miała miejsce ceremonia pogrzebowa dla ponad 5 ton prochów ofiar powstania warszawskiego, które następnie zostały przewiezione w 117 trumnach na Cmentarz Powstańców Warszawy przy ulicy Wolskiej.

Prowadzone od 1945 roku prace remontowe trwały do 1948 roku, a po ich zakończeniu świątynia została na nowo udostępniona wiernym. W tej parafii jednym z powojennych wikariuszy był ks. Florian Klewiado, który później pełnił funkcję Generalnego Dziekana Wojska Polskiego.

W 1965 roku kościół został wpisany do rejestru zabytków.

3 grudnia 2006 roku kard. Józef Glemp wyniósł kościół do rangi sanktuarium diecezjalnego, które nosi nazwę Sanktuarium Matki Zbawiciela. Tytuł ten nawiązuje do wizerunku Matki Bożej czczonej w tej świątyni.

Obecnie świątynia pełni również rolę kościoła akademickiego dla Politechniki Warszawskiej, gdzie znajduje się Duszpasterstwo Akademickie „Sandał”.

Architektura kościoła

Kościół Najświętszego Zbawiciela to imponująca, trójnawowa bazylika, która wyróżnia się transeptem oraz kopułą umiejscowioną na skrzyżowaniu naw. Jego styl architektoniczny łączy w sobie elementy polskiego renesansu i baroku. Niestety, nad skrzyżowaniem naw pierwotnie wznosiła się 20-metrowa sygnaturka, która zniszczyła w wyniku bombardowań stolicy przez niemieckie siły w 1939 roku i nigdy nie została odbudowana. Kształt działki, na której zbudowano świątynię, miał znaczący wpływ na jej bryłę, co umożliwiło postawienie kaplicy Matki Bożej od strony ul. Marszałkowskiej, a symetrycznie do niej — zakrystii, która sąsiaduje z ul. Mokotowską. Czołowa fasada, od strony placu Zbawiciela, cechuje się portykiem kolumnowym, otoczonym przez dwie smukłe wieże, ozdobionymi rzeźbami św. Piotra oraz św. Pawła, dziełami Feliksa Giecewicza.

Kaplica i Obraz Matki Bożej

Wnętrze tej świątyni, ufundowane przez wiernych i mieszkańców Warszawy, zasługuje na szczególną uwagę. Zawsze znajdowała się tu tylko jedna kaplica – Matki Zbawiciela. Jej forma nawiązuje do Kaplicy Zygmuntowskiej katedry na Wawelu, która pełniła funkcję siedziby polskich monarchów. Twórcy tej kaplicy mieli na celu podkreślenie wyjątkowego znaczenia Maryi w Polsce oraz jej tytuł Królowej Polski. Ołtarz, wykonany z estetycznego stiuku, został ufundowany przez Leopolda Hillera i jest zachwycająco ozdobiony, co odzwierciedla bogactwo ornamentyki. Na bocznej ścianie umieszczono obraz Wizji Św. Bernarda, autorstwa Michała Willmana.

Obraz Matki Zbawiciela, stworzony w 1909 roku przez Franciszka Jędrzejczyka, został zamówiony przez Komitet Budowy Kościoła. Odpowiedzialny za ten projekt ks. prałat Jan Siemiec nabył dzieło, które po poświęceniu na Jasnej Górze oficjalnie wprowadzono do świątyni 8 grudnia 1909 roku, dokonał tego przeor o. Euzebiusz Rejman. Obraz, malowany na metalowym podłożu cynkowym, umocowany jest na drewnie, a jego wymiary wynoszą 130×87 cm. Przedstawia Maryję trzymającą Dzieciątko na lewym ramieniu, z prawą dłonią skierowaną na pierś, jak gdyby wskazywała na swego Syna.

W porównaniu do wizerunku Matki Bożej Jasnogórskiej, której spojrzenie jest przenikliwe i pełne smutku, Matka Zbawiciela ofiaruje skupione, pełne pokoju oblicze, zwracając uwagę na modlących się. Czasze ich sukienek, wykonane na drewnianym podłożu oraz ozdobione watą, atłasem i aksamitem, charakteryzują się głębokimi barwami: czerwonym dla Madonny i niebieskim dla jej płaszcza, a także są bogato upstrzone kamieniami półszlachetnymi.

Tło obrazu stanowią przymocowane blachy mosiężne, które ilustrują cztery ewangeliczne sceny: Zwiastowanie, Boże Narodzenie, Naigrywanie (Cierniem ukoronowanie) oraz Biczowanie. Warto podkreślić, że w 1994 roku przeprowadzono jego gruntowną renowację. Dzieło to zostało ukoronowane przez Jana Pawła II 13 czerwca 1999 roku na placu Piłsudskiego w Warszawie.

Wnętrze świątyni

Ważnym elementem architektury kościoła jest ołtarz główny, poświęcony Zbawicielowi. Zbudowany w 1922 roku wedle projektu Bolesława Żurakowskiego, posiada stiukową oprawę oraz umieszczony na nim krucyfiks. Nad ołtarzem wznosi się kula ziemska z hierogramem IHS (Iesus Hominis Salvator = Jezus Zbawiciel Człowieka), a wyżej znajdują się Kielich i Hostia, adorowane przez dwa anioły, przygniatające węża szatana. Po bokach ołtarza miały stać figury patronów Polski i Litwy – św. Stanisława i św. Kazimierza, jednak po zniszczeniach wojennych, ołtarz został odbudowany dopiero w 1945 roku.

Wnętrze zdobi również ołtarz św. Ekspedyta, którego projekt stworzył Stefan Szyller, oraz ambona, również autorstwa Szyllera, zrealizowana w 1929 roku. Dodatkowo w kościele znajdują się dwa obrazy Michaela Willmanna: „Wizja św. Augustyna” oraz „Wizja św. Bernarda” z XVII wieku, pierwotnie przeznaczone dla opactwa w Lubiążu.

Warto wspomnieć o chrzcielnicy, ufundowanej w 1919 roku przez Tadeusza Bernharda jako wotum za szczęśliwy powrót z Rosji. Wykuta z jednego bloku czerwonego granitu posiada bogato zdobioną brązową pokrywę, wykonaną w warsztacie Braci Łopieńskich. Nad nią wisi ikona Matki Bożej Nieustającej Pomocy, ciesząca się wielką czcią.

Nie można zapomnieć o organach, które były zbudowane w 1912 roku przez pracownię Jana Tuczka z Kutnej Hory. Obecne organy parafii Zbawiciela powstały w latach siedemdziesiątych w firmie „Janusz i Zygmunt Kamińscy”, a ich budowa opierała się na pierwotnej szafie organowej, zachowując część głosów oraz wiatrownie. Teraz mają 59 głosów (w tym 10 językowych) obsługiwanych przez cztery manuały, a traktura zmieniła się z pneumatycznej na elektropneumatyczną.

Pod chórem organowym znajdują się m.in. tablice upamiętniające ks. dra Marcelego Nowakowskiego, który był proboszczem parafii od 1926 roku, a także tragicznie rozstrzelanym w Palmirach w 1940 roku.

Pozostałe informacje

Kościół Najświętszego Zbawiciela w Warszawie ma bogatą historię, w której upamiętniono wiele ważnych wydarzeń. 7 września 1922 roku w tych murach odbył się chrzest Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, znanego polskiego poety i żołnierza.

W lewej nawie świątyni znajduje się znaczny fragment pięknej mozaiki – przedstawiający anioła, który pochodzi z tympanonu głównego portalu zburzonego soboru św. Aleksandra Newskiego, który stał w Warszawie. Ta mozaika jest świadectwem bogatej przeszłości architektury i sztuki w tym miejscu.

Warto również przypomnieć o dramatycznym wydarzeniu, które miało miejsce 5 września 2016 roku. Podczas silnej wichury z prawej wieży kościoła spadł krzyż, który wbił się w dach świątyni, co pokazuje, jak potężne mogą być siły natury.

W dniu 7 maja 2019 roku, odbyła się uroczystość odsłonięcia popiersia gen. Józefa Hallera. Haller modlił się w tym miejscu przed niezwykle ważnym wydarzeniem, jakim była Bitwa Warszawska w 1920 roku, co nadaje dodatkowego znaczenia temu miejscu.

Na terenie kościoła działa także Duszpasterstwo Akademickie „Sandał”, które jest ważnym ośrodkiem dla studentów i młodzieży. To miejsce skupia wielu młodych ludzi, oferując im przestrzeń do rozwijania duchowości i integrowania się ze wspólnotą.

---

Oceń: Kościół Najświętszego Zbawiciela w Warszawie

---