Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa

---

Historia

W 1949 roku, po zakończeniu z sukcesem budowy warszawskiej trasy W-Z, władze miejskie rozpoczęły ambitne plany, mające na celu utworzenie w stolicy flagowej inwestycji, która mogłaby dorównać moskiewskiej ulicy Gorkiego czy wschodnioberlińskiej Stalinallee. W rezultacie postanowiono o poszerzeniu ulicy Marszałkowskiej poprzez wyburzenie istniejących budynków po stronie zachodniej, na odcinku od ulicy Królewskiej do Koszykowej. Jednak dalsze poszerzanie w kierunku południowym na odcinku pomiędzy placami Konstytucji a Unia Lubelską postanowiono zaniechać, aby zachować przedwojenną szerokość ulicy, co miało na celu ochronę cennych elementów architektury, takich jak plac Zbawiciela oraz licznie zachowanych kamienic.

Twórcy MDM podjęli decyzję o pozostawieniu kościoła Najświętszego Zbawiciela w jego dotychczasowej lokalizacji, co skutkowało utrzymaniem niekorzystnej sytuacji przestrzennej tej świątyni, oddalonej od osi ulicy Marszałkowskiej; w jednym z projektów Jan Knothe postulował nawet rozbiórkę wież tego kościoła.

Decyzja o zaniechaniu poszerzenia Marszałkowskiej w kierunku południowym została zrekompensowana nową inwestycją w postaci budowy ulicy Waryńskiego. Na wąskim odcinku Marszałkowskiej powstały nowoczesne budynki w stylu dostosowanym do otoczenia, sięgając aż ulicy Emila Zoli, wśród istniejących kamienic. W tym okresie wyznaczono również trasę przyszłej Trasy Łazienkowskiej, której projekt stworzył Józef Sigalin, z zachowaniem rezerwy dla przyszłej al. Armii Ludowej.

W obszarze ulic Koszykowej oraz Pięknej planowano budowę placu, który miał pełnić rolę miejsca zakończenia pierwszomajowych pochodów. Ponieważ realizacja licznych projektów budowlanych dla ministerstw oraz centralnych zarządów spotykała się z oporem mieszkańców Warszawy, nowej inwestycji nadano nazwę Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej, aby podkreślić jej przeznaczenie dla obywateli.

Projekt obejmował teren wzdłuż ulicy Marszałkowskiej, rozciągający się od ulicy Wilczej aż do placu Unii Lubelskiej. Opracowaniem projektu zajmowali się doświadczeni architekci, którzy brali wcześniej udział w budowie trasy W-Z. Cała inwestycja promowana była hasłem „lud wejdzie do Śródmieścia”, co miało podkreślić jej dostępność dla mieszkańców.

Rozpoczęcie budowy MDM miało miejsce 1 sierpnia 1950 roku, a projekt został oddany do użytku 22 lipca 1952 roku. Pierwsi mieszkańcy wprowadzili się do lokali w budynku 6B już 21 lipca 1951 roku, zaledwie po dziewięciu miesiącach od rozpoczęcia budowy.

Warto również wspomnieć o MDM III, znanym jako osiedle Latawiec, które zostało zrealizowane w latach 1953–1955 według projektu Eleonory Sekreckiej.

Zespół projektowy

W skład zespołu projektowego wchodzili uznani architekci, którzy zdobyli prestiżowe nagrody w latach 1950 i 1952. Wśród autorów możemy szczególnie wyróżnić:

• Stanisław Jankowski,
• Jan Knothe,
• Józef Sigalin,
• Zygmunt Stępiński.

Warto również zaznaczyć, że projektowi towarzyszyli współpracownicy, którzy wnieśli swój wkład w realizację tej wizji. Do ich grona należeli:

• Janusz Błażejowski,
• Irena Brygiewicz,
• Tadeusz Brygiewicz,
• Józef Bubicz,
• Lucyna Burdyńska,
• Leon Dębnicki,
• Jan Gosk,
• Jan Laube,
• Arnold Majorek,
• Aleksander Markiewicz,
• Lech Rogowski,
• Eleonora Sekrecka,
• Jerzy Stanisławski,
• Janina Szulecka,
• Tadeusz Szulecki,
• Pinkus Teitelbaum,
• Kazimierz Tor,
• Lech Załęski.

Koncepcja urbanistyczna

W miejscu, w którym planowano stworzenie placu, znanego od 1952 roku jako plac Konstytucji, zbiegały się liczne ulice, przecinające się pod różnymi kątami. Zamiast jednak budować węzeł komunikacyjny, postanowiono skryć te ulice. Ulica Śniadeckich oraz wschodni odcinek Koszykowej zostały wprowadzone na plac poprzez prześwity, natomiast zachodni odcinek Koszykowej połączono z wschodnim odcinkiem Pięknej. Z kolei zachodni odcinek Pięknej zakończył swój bieg w ślepym podwórku.

W kierunku północnym plac zachowywał zwierciadlaną symetrię, jednak z południa wlot ulicy Waryńskiego zakłócał tę harmonię. Z tego powodu zdecydowano się na wzniesienie trzech kandelabrów, które miały uporządkować układ przestrzenny placu.

W skład Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej wszedł również plac Zbawiciela, który według początkowych planów miał zostać zrewitalizowany jako regularny zespół, charakteryzujący się jednolitą klasycystyczną architekturą. Niestety, przedsięwzięcie zrealizowane zostało jedynie w fragmentach.

Koncepcja architektoniczna

Realizm socjalistyczny, który zdominował architekturę od 1949 roku, wymagał od projektantów tworzenia monumentalnych budowli o bogatym wystroju. W parterach tych obiektów zaplanowano przestronne podcienia oraz lokale usługowe, które często charakteryzowały się nadmierną wysokością. Warto podkreślić, że dziesiątki rzeźb i płaskorzeźb zdobiących te konstrukcje ukazywały przedstawicieli przodującej klasy robotniczej. Oprócz tego, elewacje budynków obłożono płytami piaskowca i polerowanego granitu, a całość zwieńczyły potężne gzymsy oraz attyki.

Projektanci, chociaż w pewnym pośpiechu i w trudnych warunkach budowlanych, zdołali uzyskać wysoką jakość wykończenia. Co więcej, aranżacja architektoniczna ich dzieł nie opierała się na klasycznych formach, lecz była wynikiem ich daleko idących transpozycji. Twórcy Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej, projektując budynki przy placu Konstytucji, nawiązali także do stylu kamienicy Krasińskich (Heurichowskiej), zlokalizowanej na placu Małachowskiego.

Wpis do rejestru zabytków

W latach 2015–2017 Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa trzykrotnie znalazła się w rejestrze zabytków. Pierwszy wpis miał miejsce w kwietniu 2015 roku, kiedy to objęto ochroną 70 budynków, w tym również obiekty poza MDM, jak np. skwer batalionu „Ruczaj” oraz kompleks Ambasady Rumunii. W uzasadnieniu swojego wniosku wojewódzki konserwator zabytków podkreślił, że MDM jest znaczącym świadectwem minionej epoki, które przetrwało do dzisiejszego dnia w niemal niezmienionej formie. Posiada ono wartość historyczną, artystyczną oraz naukową, będąc autentycznym dokumentem epoki komunizmu oraz reprezentantem architektury i urbanistyki socrealistycznej.

Niestety, decyzja została uchylona przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które otrzymało odwołania od wspólnot mieszkaniowych działających na terenie MDM. Ministerstwo zwróciło uwagę na niejasności w kryteriach wyznaczenia granic chronionego obszaru. Kolejny wpis miał miejsce w lutym 2016 roku, jednak i tym razem został uchylony z powodu wątpliwości co do zakresu ochrony oraz błędów w adresach budynków.

W marcu 2017 roku wojewódzki konserwator zabytków po raz trzeci wpisał Marszałkowską Dzielnicę Mieszkaniową do rejestru zabytków, obejmując ochroną 66 budynków.

Inne informacje

W kontekście Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej można zauważyć kilka interesujących faktów. Granit, który zdobi fasady budynków usytuowanych na placu Konstytucji, ma swoje korzenie w zbiorach nazistowskich Niemiec. Został on przejęty przez władze Polski Ludowej w celu wykorzystania go do odbudowy Warszawy, zamiast do budowy planowanych pomników upamiętniających III Rzeszę.

Kolejnym elementem jest plan dotyczący warszawskiego metra. W latach 80. XX wieku, w centralnym punkcie placu Konstytucji, projektowano stację o nazwie Plac Konstytucji. Niestety, ze względu na brak środków, stacja ta została wykreślona z projektów w 1989 roku, obok planowanej stacji Muranów.

Warto również zwrócić uwagę na budynek znajdujący się przy ul. Koszykowej 34/50, który zdobi dekoracja rzeźbiarska. Ta piękna ozdoba przedstawia alegorie Muzyki, Sztuk Pięknych oraz Teatru, podkreślając artystyczny kontekst tej okolicy.

Nie można pominąć także kulturowego aspektu dzielnicy, nawiązując do pieśni masowej „MDM” z 1953 roku. Tekst tej utworu został napisany przez Helenę Kołaczkowską, a muzykę skomponował Edward Olearczyk. Pieśń ta jest znanym symbolem związanym z Marszałkowską Dzielnicą Mieszkaniową.

Na koniec, należy wspomnieć o socrealistycznym osiedlu Praga II, które zostało zaprojektowane przez Jerzego Gieysztora oraz Jerzego Kumelowskiego. Znajdujące się na warszawskiej Pradze-Północ, jest często określane mianem „praskiego MDM”, co dowodzi wyjątkowego charakteru tej dzielnicy.

---

Oceń: Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa

---