Ulica Krochmalna w Warszawie

Ulice i place

Ulica Krochmalna to istotny element przestrzeni miejskiej w dzielnicy Wola w Warszawie, który ma bogatą historię oraz znaczenie dla lokalnej społeczności. Wchodząc w przeszłość, pierwotnie ulica ta łączyła plac Żelaznej Bramy z ulicą Karolkową, co czyniło ją istotnym szlakiem komunikacyjnym.

Jednakże, po dramatycznych wydarzeniach II wojny światowej, doszło do znacznych zmian w układzie urbanistycznym tego obszaru. Ulica Krochmalna została skrócona z obu kierunków, a jej zachodni odcinek zyskał nową nazwę, ulica Jaktorowska. W okresie między 1970 a 2023 rokiem, inny odcinek tej ulicy był znany jako ulica Kotlarska, co również wpisuje się w bogatą historię Woli i ewolucji warszawskich ulic.

W miarę jak Warszawa rozwija się i zmienia, znaczenie takich ulic jak Krochmalna pozostaje niezmienne, odzwierciedlając lokalne tradycje oraz przeszłość tego dynamicznego miasta.

Opis

Ulica Krochmalna w Warszawie ma bogatą i złożoną historię, sięgającą czasów dawnych dróg narolnych. W przeszłości była znana jako Lawendowa lub Lawendowska, co może wskazywać na obecność licznych ogrodów. Rozpoczynała się od placu Żelaznej Bramy i kierowała się na zachód, aż do współczesnej ulicy Towarowej, tworząc ważny element układu komunikacyjnego miasta.

Obecną nazwę ulica otrzymała w 1770 roku, a jej nazwa odnosi się do wytwórni krochmalu funkcjonującej w tym czasie. W tym samym roku została również przecinana przez Okop Lubomirskiego. Na koniec XVIII wieku przy Krochmalnej znajdowało się około 40 budynków i 4 browary, co świadczy o rozwijającym się życiu gospodarczym tej okolicy.

W XIX wieku ulica stała się miejscem zamieszkania w dużej mierze społeczności żydowskiej, z ośmioma domami modlitwy oraz mykwą na wschodniej części. W 1846 roku Błażej Haberbusch i Jan Henryk Klawe nabyli działający browar Ludwika Suchockiego, co zaowocowało powstaniem spółki Haberbusch i Schiele, która stała się jednym z czołowych producentów piwa w Królestwie Polskim po rozbudowie w latach 1880–1890.

W 1908 roku pod numerem 10 zamieszkała rodzina Isaaca Bashevisa Singera, który później został uhonorowany Nagrodą Nobla w dziedzinie literatury. Wiosną 1914 rodzina Singerów przeniosła się do pobliskiej kamienicy nr 12. To właśnie klimat Krochmalnej stał się inspiracją dla wielu jego dzieł, w tym dla powieści „Szosza”.

Ulica Krochmalna nie była jednak wolna od problemów. Znana była z występowania skrajnej nędzy, a jej wschodni odcinek stał się miejscem przestępczości i nierządu. W latach 1911–1912 przy nr 92 wzniesiono budynek Domu Sierot, założonego przez Janusza Korczaka i Stefanię Wilczyńską, co podkreśla społeczną działalność tych postaci w tym trudnym otoczeniu.

W okresie międzywojennym, szczególnie w latach 20. XX wieku, Krochmalna figurowała jako jedna z najbardziej zaniedbanych ulic w Warszawie. W 1939 roku przy tej ulicy znajdowało się 92 budynki frontowe, w tym ponad 50 kamienic o różnej wysokości. W listopadzie 1940 roku wschodni odcinek stał się częścią warszawskiego getta, a w sierpniu 1942 roku został z niego wyłączony podczas wielkiej akcji deportacyjnej.

W trakcie powstania warszawskiego uliczne skrzyżowania Krochmalnej z Żelazną i Wronią zostały zablokowane barykadami przez powstańców. Po zakończeniu konfliktu, w 1944 roku, większość zabudowy została zniszczona, z wyjątkiem kilku domów przy Żelaznej oraz w odcinku pomiędzy ulicami Karolkową i Towarową.

Po wojnie obszar, przez który przebiegała ulica, znany był jako Dzikim Zachodem. Z planowanych zmian w przestrzeni miejskiej przewidywano likwidację ulicy. W późniejszym czasie przegrożono ją budynkiem szkolnym, obecnie siedzibą Szkoły Podstawowej nr 221. Ostatecznie, koncepcję tę porzucono, a część Krochmalnej pomiędzy Żelazną a Wronią została włączona do nowego obszaru browaru.

W 1969 roku zrealizowano zabudowę blokami w ramach Osiedla Za Żelazną Bramą, a fragment ulicy w kierunku wschodnim od ulicy Juliana Marchlewskiego został usunięty. W 1970 roku uchwałą Rady Narodowej zmieniono niektóre nazwy ulic, w tym fragment przedwojennej Krochmalnej, przekształconej między ulicami Towarową i Karolkową na nową Jaktorowską, a odcinek między Wronią a Towarową zyskał nazwę Kotlarskiej. Zmiany te spowodowały skrócenie ulicy do 480 metrów z dłuższej przedwojennej wersji, liczącej 1740 metrów.

W 2018 roku, przy nr 1 (w rogu ul. Ciepłej), odsłonięto tablicę upamiętniającą Isaaca Bashevisa Singera, nadając mu tym samym szczególne znaczenie w dziedzictwie kulturowym tej ulicy.

W wyniku likwidacji browaru w 2004 roku, obszar ten stał się pusty, a w latach 2017–2019 postawiono nowe mieszkania, biura i usługi oraz przywrócono historyczny przebieg ulicy. Uchwała Rady m.st. Warszawy z 30 maja 2019 roku przywróciła nazwę Krochmalna dla fragmentu drogi pomiędzy ulicami Żelazną a Wronią. Dnia 9 lutego 2023 roku zmieniono również nazwę ulicy Kotlarskiej, przywracając jej historyczną nazwę Krochmalna. Dzięki tym zmianom, długość ulicy zwiększyła się do 1130 metrów.

W kulturze

Ulica Krochmalna w Warszawie ma swoje miejsce nie tylko w rzeczywistości, ale również w literaturze. W powieści Zły autorstwa Leopolda Tyrmanda, na tej ulicy funkcjonował warsztat inżyniera Alberta Wilgi. Dodatkowo, w kamienicy Anny Koźmińskiej, usytuowanej na rogu Żelaznej i Krochmalnej, znajdował się bar IV kategorii o nazwie „Słodycz”, który był częścią struktury Warszawskich Zakładów Gastronomicznych.

Warto również zwrócić uwagę na inną powieść, Kariera Nikodema Dyzmy (1932) Tadeusza Dołęgi-Mostowicza, gdzie na ulicy Krochmalnej miało miejsce dramatyczne zabójstwo Józefa Boczka. Takie literackie wątki sprawiają, że ta ulica zyskuje na znaczeniu i staje się częścią kulturowego dziedzictwa Warszawy.

Przypisy

  1. Uchwała nr LXXVII/2520/2023 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 09.02.2023 r. w sprawie zmiany i nadania nazw obiektom miejskim w Dzielnicy Wola m.st. Warszawy. „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego”, s. 1–3, 20.02.2023 r.
  2. Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 113. ISBN 978-83-63444-27-3.
  3. Olgierd Budrewicz: Olgierda Budrewicza słownik warszawski. Olszanica: Wydawnictwo BOSZ, 2011, s. 291. ISBN 978-83-7576-119-1.
  4. Michał Krasucki: Warszawskie dziedzictwo postindustrialne. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 233. ISBN 978-83-931723-5-1.
  5. Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 158. ISBN 978-83-62189-08-3.
  6. Jacek Leociak: Spojrzenia na warszawskie getto. Krochmalna. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2011, s. 24. ISBN 978-83-620020-26-3.
  7. Jacek Leociak: Spojrzenia na warszawskie getto. Krochmalna. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2011, s. 28–29. ISBN 978-83-620020-26-3.
  8. Tablica upamiętniająca noblistę Izaaka Bashevisa Singera. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl, 28.08.2018 r. [dostęp 07.09.2018 r.]
  9. Uchwała nr XIII/312/2019 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 30.05.2019 r. w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Wola m.st. Warszawy. „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego”, s. 1–3, 14.06.2019 r.
  10. Zabytki Woli i zabytki Pragi. „Stolica”, s. 5, maj 2019 r.
  11. Mapa Getto warszawskie. Współczesny układ ulic i ostańce zabudowy według stanu na marzec 2001 na tle dawnego planu miasta, opracowanie kartograficzne Paweł E. Weszpiński, współczesna treść tematyczna (przebieg ulic i ostańce) Robert Marcinkowski [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie – przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2001.
  12. Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 8. Plac Krasińskich–Kwiatowa. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 62. ISBN 83-88372-20-3.
  13. Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 8. Plac Krasińskich–Kwiatowa. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 64. ISBN 83-88372-20-3.
  14. Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 8. Plac Krasińskich–Kwiatowa. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 65. ISBN 83-88372-20-3.
  15. Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Zarys działań natury wojskowej. Warszawa: Instytut wydawniczy PAX, 1969, s. 130.
  16. Leopold Tyrmand: Zły. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1990, s. 322, 222. ISBN 83-07-01982-6.
  17. Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 388. ISBN 83-01-08836-2.
  18. Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 97.
  19. Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 98.
  20. Spacerownik po Woli. 20 tras tematycznych, Warszawa: Urząd Dzielnicy Wola m.st. Warszawy, 2006, s. 6, 143, ISBN 978-83-911262-7-1.
  21. Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 5. Idźkowskiego-Kawęczyńska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1999, s. 68. ISBN 83-909794-6-2.
  22. Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Lwów/Warszawa: Książnica Polska, 1924, s. 133.

Oceń: Ulica Krochmalna w Warszawie

★★★★★
Średnia ocena:4.91 Liczba ocen:22