Plac Defilad w Warszawie

---

Układ

Plac Defilad został zaprojektowany jako szeroka przestrzeń, przeznaczona głównie na organizację zgromadzeń publicznych. Ważnym aspektem jego układu jest brak stałych ciągów komunikacyjnych dla pojazdów, z wyjątkiem niezbędnych dojazdów do Pałacu Kultury i Nauki.

Na końcach tego urbanistycznego przedsięwzięcia, w osi ulicy Marszałkowskiej, znajdują się stacje metra, które skutecznie łączą plac z resztą stolicy:

• Centrum, zlokalizowane przy skrzyżowaniu z Alejami Jerozolimskimi,
• Świętokrzyska, usytuowana przy skrzyżowaniu z ulicą Świętokrzyską.

Historia

Plac Defilad to jeden z najmłodszych wielkich placów Warszawy, który zyskał swoje oblicze wraz z budową Pałacu Kultury i Nauki w 1955 roku. Jego konstrukcja miała miejsce w obszarze, gdzie niegdyś znajdowały się ulice: Chmielna, Sienna, Śliska, Wielka, Zielna oraz Złota. Ich przebieg zaznaczono w terenie placu oraz w sąsiadujących z nim parkach. Co ciekawe, wschodnia część placu znajduje się częściowo poniżej poziomu ulicy Marszałkowskiej.

Plac został powołany do życia przede wszystkim z myślą o organizacji defilad i pochodów, które miały miejsce głównie w okresie PRL, zwłaszcza w dniach 1 maja i 22 lipca. W momencie jego utworzenia, plac Defilad był największym tego rodzaju miejscem w Europie. W centralnej części placu zbudowano trybunę, która była ozdobiona płaskorzeźbą orła, z której odbywały się defilady oraz marsze.

Po powrocie do władzy Władysława Gomułki, w dniu 24 października 1956 roku, na placu odbył się wiec poparcia dla nowego kierownictwa partii. Udział w tym wydarzeniu wzięło około 300–400 tysięcy osób. W trakcie swojego przemówienia Gomułka potępił stalinizm i zapowiedział reformy mające na celu demokratyzację polskiego systemu politycznego. Szczególnym wydarzeniem okazało się manifestacyjne odmówienie głosu Konstantemu Rokossowskiemu, natomiast mikrofon przekazano Lechosławowi Goździkowi. Tłum zgromadzony na placu wyrażał poparcie dla reform Polskiego Października, jednocześnie domagając się uwolnienia kardynała Stefana Wyszyńskiego. W tym czasie legendarnym momentem stało się wspólne zaśpiewanie dla Gomułki chóralnego „Sto lat”.

W późniejszych latach, 22 lipca 1966 roku, na placu odbyła się wielotysięczna defilada znana jako Defilada Tysiąclecia, będąca głównym punktem obchodów tysiąclecia Państwa Polskiego. Obchody miały na celu przyćmienie uroczystości Milenium Chrztu Polski organizowanych przez Kościół. Siedem lat później, 22 lipca 1974, plac stał się sceną dla defilady wojskowej oraz manifestacji młodzieży z okazji 30-lecia PRL.

W trakcie trzeciej podróży apostolskiej do Polski, 14 czerwca 1987 roku, papież Jan Paweł II odprawił tu mszę świętą kończącą II Krajowy Kongres Eucharystyczny. Ołtarz ustawiono przed głównym wejściem do Pałacu Kultury i Nauki, a podczas mszy papież beatyfikował biskupa Michała Kozala. Przed 2008 rokiem plac Defilad był także miejscem wielu imprez sylwestrowych.

Z końcem lat 80. oraz w wyniku przemian ustrojowych w Polsce, plac stopniowo tracił na znaczeniu. Jego rola ograniczyła się do powierzchni użytku tymczasowego, gdzie pojawiały się różnorodne obiekty. Przez jakiś czas działało tu wesołe miasteczko Cricoland, a także targowisko, które obsługiwali obywatele ZSRR, zanim przenieśli się na bazar Stadionu Dziesięciolecia. W następnych latach część terenu zajęła budowa I linii metra, a wraz z stacją metra Centrum powstał parking podziemny na 266 miejsc.

Na placu wybudowano również hale targowe takie jak Marcpol i Universalu, a później także Kupieckie Domy Towarowe (KDT). Po ich likwidacji plac częściowo zamieniono na parking, który pełnił funkcję prowizorycznego dworca dla autobusów dalekobieżnych. Niestety, obecność budynku zaplecza budowy II linii metra została uznana za estetyczną katastrofę.

W roku 2012, w związku z organizacją Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej (UEFA Euro 2012), plac zamienił się w tzw. Strefę Kibica. W sezonie świąteczno-noworocznym 2012/2013 ponownie rozstawiono tu wesołe miasteczko. Corocznie odbywa się tutaj również największy koncert w ramach Finału Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. W trakcie tego wydarzenia Jerzy Owsiak, prezes Fundacji, odlicza ostatnie sekundy do tzw. Światełka do Nieba, co jest spektakularnym pokazem sztucznych ogni, a także prowadzi część koncertu.

Koncepcje zagospodarowania placu

Od przeszło dwóch dekad zagospodarowanie placu Defilad oraz jego sąsiedztwa z Pałacem Kultury i Nauki jest tematem licznych debat i konkursów. Dyskutowano o różnorodnych pomysłach, w tym o możliwości zburzenia czy przebudowy tego monumentalnego budynku, a także o planach stworzenia Muzeum Komunizmu. Po uznaniu pałacu za zabytek w 2007 roku, koncepcje te stały się trudne do zrealizowania. Obecnie wciąż brakuje spójności w realizacji zaplanowanych działań, a kluczowe problemy dotyczą m.in. kwestii własnościowych oraz braku odpowiedniej infrastruktury technicznej.

Historia zagospodarowania tego obszaru sięga 1992 roku, kiedy to odbył się pierwszy w powojennej Polsce międzynarodowy konkurs urbanistyczno-architektoniczny. W rywalizacji wzięło udział ponad 700 zespołów oraz architektów indywidualnych, a zwycięska propozycja autorstwa Bartłomieja Biełyszewa i Andrzeja Skopińskiego zakładała utworzenie korytarza wokół pałacu, gdzie zaplanowano wysokie budowle, które miały symbolicznie otaczać jego bryłę. Taki pomysł wzbudził wiele kontrowersji, w tym ostrą krytykę ze strony satyryka Stanisława Tyma.

W kolejnych latach w miejskiej pracowni urbanistycznej opracowano koncepcję zabudowy otoczenia pałacu w układzie prostokątnych ulic, odzwierciedlającą tzw. warszawską wysokość przy zabudowie, zbliżoną do charakterystyki istniejącej zabudowy Alej Jerozolimskich oraz Ściany Wschodniej. W 2006 roku Rada Warszawy wprowadziła miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, spójny z tymi założeniami. Dodatkowo, ogłoszono międzynarodowy konkurs na projekt gmachu Muzeum Sztuki Nowoczesnej, gdzie zwycięzcą okazał się projekt Christiana Kereza. Niemniej jednak w 2007 r. nowe władze Warszawy nadeszły z pomysłem nowego planu zagospodarowania, który przewidywał wyższą zabudowę w rejonach Al. Jerozolimskich i Marszałkowskiej, gdzie planowano budynki o wysokości 30 m bliżej, a 40–45 m w bezpośredniej bliskości pałacu, z pięcioma wieżowcami sięgającymi od 120 do 200 m.

W 2008 roku podjęto decyzję o modyfikacji programu funkcjonalnego muzeum, co skutkowało dodaniem pomieszczeń dla teatru TR Warszawa w obrębie budynku. Po wielu rozważaniach, w listopadzie 2010 roku uchwalono nowy plan, który zakładał stworzenie nowego centrum w tej części miasta, z biurowcami, obiektami handlowymi oraz kulturalnymi. Plac Defilad miał być przekształcony na miejsce spotkań i agora. W 2011 roku miejscowe władze ogłosiły zamiar utworzenia interdyscyplinarnego zespołu do spraw zagospodarowania tego obszaru. W 2013 roku rozpoczęto prace nad zmianą planu miejscowego w rejonie przyszłego Muzeum Sztuki Nowoczesnej oraz teatru.

Obecnie plac Defilad podzielony jest na różne działki, przy czym część z nich należy do miasta stołecznego Warszawy, a inne do osób prywatnych. W 2017 roku miasto zainicjowało konsultacje dotyczące centralnej części placu, roboczo nazywanego placem Centralnym, który miał być zlokalizowany przed Pałacem Kultury i Nauki, wzdłuż ul. Marszałkowskiej. Dwa lata później, w 2019 roku, podpisano umowę na opracowanie dokumentacji projektowej z pracownią A-A Collective, która zwyciężyła w międzynarodowym konkursie architektonicznym. Projekt zakłada zorganizowanie na tym terenie zieleni z odniesieniami do przedwojennych historii, w tym zaznaczenie przebiegu dawnych ulic oraz zarysu przedwojennej zabudowy. Budowa placu Centralnego rozpoczęła się w czerwcu 2023 roku.

Ważniejsze obiekty

Plac Defilad w Warszawie to miejsce otoczone niezwykle ważnymi obiektami, które przyciągają zarówno mieszkańców, jak i turystów. Wśród nich wyróżniają się:

• Pałac Kultury i Nauki,
• Park Świętokrzyski,
• Muzeum Sztuki Nowoczesnej,
• Dworzec kolejowy Warszawa Śródmieście,
• Stacja metra Centrum,
• Stacja metra Świętokrzyska,
• Słup kilometrowy,
• oraz Tablica pamiątkowa Tchorka, która znajduje się przy skrzyżowaniu ulic Marszałkowskiej i Świętokrzyskiej.

Każdy z tych obiektów ma swoje unikalne znaczenie i historię, która wzbogaca krajobraz Warszawy. Plac Defilad jako centralny punkt staje się idealnym miejscem do poznawania tych interesujących lokalizacji.

---

Oceń: Plac Defilad w Warszawie

---