Ściana Wschodnia w Warszawie

---

Kontekst miejsca

Ulica Marszałkowska, która obecnie znajduje się w granicach Ściany Wschodniej, była niegdyś zabudowana wspaniałymi kamienicami czynszowymi, typowymi dla końca XIX wieku. Bogato zdobione fasady tych budynków przyciągały wzrok przechodniów. Przykładem może być kamienica Felicjana Jankowskiego, mieszcząca się pod adresem Marszałkowska 130, która posiadała od 3 do 4 pięter z parterem i piętrami wykorzystywanymi na wystawy sklepowe. W miarę upływu lat zabudowa tego fragmentu ulicy ewoluowała, ustępując miejsca nowoczesnym konstrukcjom, takim jak żelbetowy gmach PKO zlokalizowany na rogu ulic Świętokrzyskiej i Marszałkowskiej (numer 134) oraz gmach Towarzystwa Ubezpieczeń „Rosja”, które zostało wybudowane w 1901 roku przy Marszałkowskiej 124, pomiędzy Moniuszki i Nowosienną.

Ulica ta miała również drugą pierzeję, gdzie oprócz pałacyku Pruszaka z XVIII wieku (numer 141) znajdowały się liczne kamienice utrzymane w stylach secesyjnym, neogotyckim oraz neobarokowym. Sąsiedztwo tych różnorodnych stylów architektonicznych czyniło tę ulicę wyjątkową.

Warto dodać, że Marszałkowska była również miejscem, gdzie każdy mógł znaleźć coś dla siebie – oprócz licznych sklepów, na ulicy działały kina, takie jak jednosalowe Apollo (610 miejsc, nr 106), Stylowy (900 miejsc, nr 112), Światowid (nr 111) oraz Capitol (nr 125). Oprócz tego nie brakowało hoteli oraz restauracji, co czyniło to miejsce tętniącym życiem.

Jednakże w 1944 roku, po upadku powstania warszawskiego, większość zabudowy ulicy została zniszczona lub spłonęła. Udało się jednak ocalić niektóre obiekty, takie jak kamienica przy numerze 110, szkielet gmachu PKO na rogu Świętokrzyskiej oraz mury Domu Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Rosja”, zachowujące do dwóch pięter. Po wojnie handel zaczął ożywiać się w parterach budynków, co znane jest jako tzw. parterowa Marszałkowska. Niestety, parterowe zabudowania Marszałkowskiej przetrwały jedynie do 1961 roku, po czym pod młot poszły również ocalałe budynki, w tym uznawana przed wojną za zabytek kamienica pod numerem 110.

Opis

W 1958 roku odbył się ogólnopolski konkurs na zabudowę Ściany Wschodniej, który ex aequo wygrał uzdolniony architekt Zbigniew Karpiński. Już w 1960 roku, jako główny projektant, zorganizował zespół, który przygotował nowy projekt modernizacji tej przestrzeni. Realizacja przedsięwzięcia miała miejsce w latach 1961–1969, z rozpoczęciem prac w sierpniu 1961 roku.

Ściana Wschodnia to imponujący kompleks, który składał się z 23 budynków, a jego łączna kubatura wynosiła 640 000 m³. Powierzchnia przeznaczona na handel i usługi obejmowała 280 tys. m³, część mieszkaniowa zajmowała 200 tys. m³, a biura 75 tys. m³. Pozostała część kompleksu była wykorzystywana m.in. na obiekty gastronomiczne. W tamtych czasach powstały pionierskie budynki wysokościowe i charakterystyczny pasaż dla pieszych.

W skład kompleksu wchodziły cztery domy towarowe: „Wars”, „Sawa”, „Junior” (Domy Towarowe „Centrum”) oraz „Sezam”. Dodatkowo, do tego kompleksu dołączyły trzy punktowce mieszkalne, które zostały ukończone w 1969 roku. Pierwszy z domów towarowych, „Junior”, oferujący asortyment skierowany do młodzieży w wieku od 14 do 20 lat, otwarto w lipcu 1969 roku.

Na tyłach Działu Towarowego „Centrum” zbudowano pasaż Stefana Wiecheckiego „Wiecha”, który pełnił funkcję kameralnego, pieszym ciągu komunikacyjnego, prowadzącego do wspomnianych domów towarowych. Inspiracją dla jego powstania był modernistyczny pasaż handlowy Lijnbaan w Rotterdamie, uznawany za pierwszy w Europie nowoczesny ciąg uliczny przeznaczony wyłącznie dla pieszych, zrealizowany w 1953 roku. Do pasażu przylegały również Teatr Mały oraz Kino Relax, a przestrzeń z tyłu zabudowy uzupełniały niższe budynki mieszkalne.

Część biurowa Ściany Wschodniej obejmowała obiekty takie jak Rotunda PKO, siedziba Centrali Handlu Zagranicznego „Universal”, a także gmach PZU przy ul. Moniuszki. Budynek „Universalu” powstał w 1965 roku pod kierunkiem architekta Jerzego Kowarskiego, jednak został zburzony na przełomie lat 2016 i 2017.

Wysokościowce

• ul. Zgoda – całkowita wysokość: 87 metrów,
• ul. Świętokrzyska – całkowita wysokość: 85 metrów,
• ul. Chmielna – całkowita wysokość: 81 metrów.

Rewitalizacje, przebudowy, wyburzenia

W grudniu 2006 roku zakończył się pierwszy etap rewitalizacji pasażu „Wiecha”, który został zaprojektowany przez dwie pracownie architektoniczne: maas s.c. oraz Bulanda Mucha Architekci. Prace obejmowały rozbiórkę części małej architektury, takich jak fontanna, pergola oraz schody zewnętrzne, a także nieodłączny neon baru Zodiak. Po remoncie pasaż zyskał zupełnie nowy charakter, wprowadzając wysokie latarnie oraz gładki granitowy chodnik. Jednak zmiany nie spotkały się z powszechną akceptacją i zostały skrytykowane, o czym można było przeczytać na łamach stołecznej Gazety Wyborczej.

W 2009 roku przeprowadzono remont i ocieplenie wieżowca przy ulicy Zgoda oraz dwóch pozostałych wieżowców stworzonej pod kierunkiem architekta Zbigniewa Karpińskiego w 1969 roku. Krytycy zwracali uwagę na to, że podczas modernizacji zniszczono oryginalne fasady, które wcześniej wykonane były z błyszczących płyt aluminiowych, układanych naprzemiennie z czarnymi pasami. Takie rozwiązanie tworzyło wyjątkową kompozycję wizualną. Współczesne fasady są znacznie uproszczone i wykonane z szarych płyt blaszanych, co przypomina swym stylem kafelki.

W 2011 roku, na zlecenie pracowni MAAS Architekci, budynki Domów Towarowych Centrum zostały nadbudowane o dodatkowe piętro biurowe. Jednak prawdziwe zmiany zajęły się w latach 2014 i 2016-2018.

W 2014 roku zburzono Spółdzielczy Dom Handlowy „Sezam”, którego lokalizacja znajdowała się przy skrzyżowaniu ulic Marszałkowskiej i Świętokrzyskiej. W jego miejscu zrealizowany został nowoczesny budynek biurowy Centrum Marszałkowska, który pomiędzy 2016 a 2018 rokiem został połączony podziemnym korytarzem z pobliską stacją metra.

Na przełomie lat 2016 i 2017 wyburzono również 55-metrowy biurowiec Universal, aby ustąpić w ten sposób miejsca nowo powstałej 95-metrowej wieży Widok Towers, oddanej do użytku w 2021 roku. Zmiany te, związane z wyburzeniem oraz nowym projektem autorstwa Piotra Bujnowskiego i Martina Troethana, wywołały krytykę, m.in. ze strony architekta Andrzeja Kaliszewskiego, który wcześniej współpracował z zespołem Karpińskiego przy projektowaniu Ściany Wschodniej.

Galeria

---

Oceń: Ściana Wschodnia w Warszawie

---