Kamienica Domańskich w Warszawie

---

Opis

Kamienica Domańskich, wzniesiona w latach 1893–1894, została zaprojektowana przez Jana Sobierajskiego, który pełnił rolę głównego technika podczas jej budowy. W 1895 roku budynek przeszedł w ręce Felicji i Włodzimierza Domańskich, co otworzyło nowy rozdział w jego historii. To trzypiętrowe dzieło architektury o dwóch skrzydłach frontowych w układzie dwutraktowym oraz jednostronnej oficynie północnej, przyciąga uwagę swoją elegancją. Skrzydło zwrócone w stronę placu Zbawiciela ma osiem osi, natomiast strona ul. Marszałkowskiej to już siedem osi. Na osi środkowej budynku od ul. Marszałkowskiej znajduje się przejazd bramny, co nadaje mu wyjątkowego charakteru. Stropy wykonane są z drewna, a dach ma formę niskiego dwuspadowego wykończenia.

Początkowo kamienica była ornamentowana eklektycznymi detalami sztukatorskimi, które czerpały inspirację z baroku i renesansu. Niestety, w latach 1938–1939 usunięto większość zdobień, pozostawiając jedynie dekoracje parteru. Mimo tych zmian oryginalne sztukaterie przetrwały w bramie oraz w niektórych wnętrzach. Warto zaznaczyć, że witraże w oknach klatek schodowych oraz na podwórzu również zachowały swój pierwotny urok.

Od 1924 roku parter kamienicy stał się siedzibą polskiej filii firmy Kempisty Company, specjalizującej się w naprawie oraz handlu maszynami do szycia. Była to polska reprezentacja amerykańskiego producenta, zarządzana przez Piotra Kempistego, a później przez jego brata, Jana. W 1928 roku działalność firmy przejął zięć Piotra, Jan Raczyński.

W latach 30. XX wieku w jednym z mieszkań, numer 1, mieszkał i prowadził praktykę dr Stefan Sterling-Okuniewski, wybitny wykładowca z Uniwersytetu Warszawskiego. Wśród mieszkańców kamienicy znalazł się także pediatra Zbigniew Laskowski, który, niestety, został aresztowany w marcu 1943 roku. Po brutalnym śledztwie trafił do Mauthausen-Gusen, gdzie jako asystent profesora Władysława Czaplińskiego, walczył o życie radzieckich jeńców wojennych.

W czasie drugiej wojny światowej, w swoim mieszkaniu, nauczycielka Jadwiga Świerczyńska ukrywała żydowską dziewczynkę, Wiktorię Śliwowską, która później stała się profesorem historii i długoletnią pracownicą Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk. W uznaniu za swoje bohaterstwo, Świerczyńska została uhonorowana medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata w 1990 roku. W ciągu okupacji zakład maszynowy, były pod zarządem wojsk okupacyjnych, a jego właściciel, Jan Raczyński, świadczył usługi dla Armii Krajowej, wykonując niewielkie prace rusznikarskie.

Podczas powstania warszawskiego, w budynku mieścił się m.in. posterunek kompanii dowodzonej przez kpt. Antoniego Kazimierza Dembowskiego „Lodeckiego” (batalion „Ruczaj”) oraz punkt opatrunkowy. Niestety, kamienica ucierpiała w trakcie walk, będąc częściowo spalona, lecz uniknęła całkowitego zniszczenia, a Niemcy zaczęli wykorzystywać lokale na parterze jako magazyn do przechowywania materiałów budowlanych na potrzeby tworzenia bunkrów, które miały bronić Warszawy w przypadkach ofensywy radzieckiej.

Po zakończeniu działań wojennych, w czerwcu 1945 roku Jan Raczyński wznowił działalność zakładu naprawy maszyn w dawnym lokalu, jednak w wyniku tzw. bitwy o handel, powierzchnia zakładu zmniejszyła się z 450 do 45 metrów kwadratowych. Obawiając się nacjonalizacji, w 1950 roku Raczyński przekazał większość maszyn w celach edukacyjnych dla młodych rzemieślników. Działalność firmy trwała pod tym adresem nieprzerwanie do końca lutego 2013 roku, po czym przeniosła się na ulicę Wspólną 54a.

W latach 90. XX wieku, w obawie przed zawaleniem, usunięto niebezpieczne balkony. W 2008 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków, a w 2012 roku nadzór budowlany zakazał jego dalszego użytkowania. Kamienica przez wiele lat pozostawała w kręgu roszczeń reprywatyzacyjnych. Ostatecznie, w 2022 roku, została sprzedana przez miasto. W 2023 roku Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wydał decyzję, która nakazuje nowemu właścicielowi przeprowadzenie niezbędnych prac konserwatorskich oraz robót budowlanych.

---

Oceń: Kamienica Domańskich w Warszawie

---