Dom Prasy w Warszawie

Budynki biurowe

Dom Prasy, znany również jako Dom Prasy Polskiej, to niezwykle ważny obiekt o znaczeniu historycznym. Jest to zabytkowy budynek biurowo-produkcyjny, który znajduje się przy ul. Marszałkowskiej 3/5 w stolicy Polski, Warszawie.

Historia tego miejsca sięga czasów, gdy pełnił on funkcję siedziby dla takich redakcji i drukarni jak „Nowy Kurier Warszawski” oraz „Życie Warszawy”. Warto zaznaczyć, że Dom Prasy jest nie tylko miejscem o bogatej historii medialnej, ale także istotnym punktem na mapie kulturowej stolicy.

Historia

W okolicy roku 1892 na terenie pomiędzy ulicami Marszałkowską a Polną wzniesiono kompleks budynków, który był siedzibą fabryki dywanów należącej do Towarzystwa Akcyjnego Markus Baender i S-ka. Firma ta, w 1908 roku zmieniając nazwę na Towarzystwo Akcyjne Warszawskiej Fabryki Dywanów, napotkała poważne trudności na rynku po 1915 roku, w wyniku utraty dostępu do rynku rosyjskiego. Jednakże produkcja dywanów trwała nieprzerwanie aż do roku 1926.

W 1926 roku, na zlecenie nowego właściciela, koncernu wydawniczego „Dom Prasy” S.A., rozpoczęto prace nad przebudową fabryki, celem przekształcenia jej w drukarnię oraz biura dla przedsiębiorstwa. Koncern ten był jednym z największych graczy w branży prasowej II Rzeczypospolitej, wydając cztery tygodniki oraz cztery dzienniki, a także czternaście regionalnych mutacji, które zaliczano do tzw. prasy czerwonej (bulwarowej). Od 1934 roku działalność spółki prowadzona była pod nazwą „Prasa Polska”.

Budowa Domu Prasy miała miejsce w latach 1927–1929 i zrealizowana została w stylu skrajnego funkcjonalizmu według projektu Maksymiliana Goldberga oraz Hipolita Rutkowskiego. W wyniku modernizacji, główny gmach fabryki dywanów został podwyższony o dodatkowe piętro oraz rozszerzony w kierunku północnym. Przebudowano również biurowiec wzdłuż ulicy Marszałkowskiej oraz zniszczono piętrowy pawilon dziedzińcowy.

Sutereny budynku przeznaczono na magazyny materiałów papierniczych, kotłownię, a także łazienki dla pracowników. Na parterze zainstalowano drukarnię, natomiast na wyższych piętrach ulokowano redakcje dzienników i czasopism, a także mieszkania dla personelu. Architekci zastosowali nowatorskie jak na ówczesne czasy rozwiązanie, polegające na podziale przestrzeni redakcji na mniejsze boksy za pomocą szklanych przepierzeń. Najwyższa kondygnacja była zarezerwowana dla przestrzeni administracyjnych i stołówki, a po bokach budynku umiejscowiono klatki schodowe wyposażone w windy.

Obiekt ten zyskał uznanie jako jedno z najciekawszych osiągnięć polskiej architektury nowoczesnej, stanowiący doskonały przykład funkcjonalizmu w architekturze przemysłowej okresu dwudziestolecia międzywojennego. Do roku 1939 mieściły się tam redakcje wielu znanych tytułów, takich jak „Przegląd Sportowy”, „Kino”, „Express Poranny” czy „Kurier Czerwony-Dobry Wieczór”. W 1938 roku „Prasa Polska” zatrudniała już 223 osoby.

Właściwie w listopadzie 1939 roku, nową siedzibę otrzymała redakcja warszawskiej „gadzinówki” – „Nowego Kuriera Warszawskiego”. Ta lokalizacja stała się miejscem drukowania również „Kuriera” oraz wydawanego przez Niemców od maja 1940 roku „gadzinowego” tygodnika „7 dni”. W związku z tym budynek oraz jego najbliższe otoczenie wielokrotnie były świadkami akcji sabotażowych i odwetu ze strony polskiego ruchu oporu. Najpoważniejszą z tych akcji miało miejsce 24 października 1942 roku, kiedy to członkowie oddziału Gwardii Ludowej pod dowództwem Mieczysława Ferszta ps. „Młot” wrzucili granaty do hali drukarni, co było akcją odwetową za egzekucję 50 więźniów Pawiaka.

Podczas pierwszego dnia powstania warszawskiego, gmach był atakowany od strony ulicy Polnej przez 1108 pluton Dywizjonu „Jeleń”, którym dowodził ppor. Karol Wróblewski ps. „Wron”. Atak ten zakończył się niepowodzeniem, a zdziesiątkowany pluton wycofał się na Pole Mokotowskie, a następnie w rejon placu Politechniki. Wśród poległych była m.in. Krystyna Krahelska.

Po upadku powstania warszawskiego, Niemcy przystąpili do demontażu i wywozu najnowocześniejszej części parku maszynowego drukarni, jednak budynek przetrwał wojnę. 29 marca 1945 roku do obiektu przywrócono energię elektryczną, co umożliwiło ponowne uruchomienie drukarni. Pierwsza maszyna rotacyjna, wydobyta z ruin Drukarni Polskiej znajdującej się przy ul. Szpitalnej 12, została uruchomiona 6 kwietnia, a uroczyste otwarcie drukarni miało miejsce 8 kwietnia w obecności prezydenta Bolesława Bieruta. W maju 1945 roku rozpoczęto tam drukowanie „Życia Warszawy”, a redakcja oraz drukarnia czasopisma znajdowały się w tym miejscu do 1992 roku.

W około 1950 roku rozbudowano część parterową budynku wzdłuż ulicy Marszałkowskiej. Od 2015 roku obiekt stał się siedzibą Wydziału Spraw Cudzoziemców, a od 2019 roku także Wydziału Rynku Pracy Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie.

W 2010 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków.

Przypisy

  1. a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) − stan na 30.06.2023 r. Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 42. [dostęp 28.07.2023 r.]
  2. Michał Krasucki: Warszawskie dziedzictwo postindustrialne. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 204. ISBN 978-83-931723-5-1.
  3. Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918-1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 53. ISBN 83-60350-00-0.
  4. Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Dom Wydawniczy Księży Młyn, 2009, s. 110. ISBN 978-83-61253-51-8.
  5. Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 323–324. ISBN 978-83-07-03239-9.
  6. Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 390. ISBN 978-83-240-1057-8.
  7. Tomasz Strzembosz: Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939–1944. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983, s. 220–221. ISBN 83-06-00717-4.
  8. Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10 Mackiewicza-Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 179. ISBN 83-88372-28-9.
  9. Józef Kazimierski (red.): Wielkie zakłady przemysłowe Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978, s. 503.
  10. Wola. Lata odbudowy 1945–1948. Warszawa: Towarzystwo Przyjaciół Warszawy. Oddział Wola, 1975, s. 23.
  11. Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 222.
  12. Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 125.
  13. Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2005, s. 122. ISBN 83-908950-8-0.
  14. Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 146. ISBN 83-01-08836-2.
  15. Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 300. ISBN 83-01-08836-2.
  16. a b c d Jarosław Zieliński: Alas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10 Mackiewicza-Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 180. ISBN 83-88372-28-9.
  17. Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 24, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”.
  18. Wydział Spraw Cudzoziemców. [w:] Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie [on-line]. [dostęp 27.04.2022 r.]
  19. Wydział Rynku Pracy - Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie - Portal Gov.pl [online], Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie [dostęp 27.04.2022 r.]

Oceń: Dom Prasy w Warszawie

★★★★★
Średnia ocena:4.9 Liczba ocen:6