Edward Eber

---

Życiorys

Edward Eber przyszedł na świat w żydowskiej rodzinie, jego rodzicami byli Zygmunt (Zelik) oraz Leokadia (Łaja) z Hakmayerów. W Warszawie jego ojciec posiadał kamienicę przy ulicy Grzybowskiej (numer hip. 1046b). Ukończył Gimnazjum Realne w Warszawie w 1898 roku, a następnie kontynuował kształcenie na Wydziale Mechanicznym Instytutu Politechnicznego im. cara Mikołaja II. Niestety, w 1905 roku został wydalony z uczelni z powodu swego udziału w strajku szkolnym. W 1907 roku uzyskał tytuł inżyniera architekta na Politechnice w Karlsruhe, po czym przez pierwsze półtora roku kariery zawodowej pracował w Metzu, gdzie był asystentem architekta i kustoszem gotyckiej katedry.

W 1908 roku Eber wrócił do Warszawy by rozpocząć własną praktykę zawodową. W 1909 roku poślubił Alicję z d. Frenkiel. W trakcie I wojny światowej (lata 1914–1917) pracował dla Komitetu Obywatelskiego m.st. Warszawy. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości pełnił funkcję architekta w Ministerstwie Zdrowia Publicznego od 1918 do 1923 roku, gdzie zajął się również organizowaniem kursów dla inspektorów mieszkaniowych. Zachował się w pamięci jako współinicjator Państwowego Funduszu Mieszkaniowego, pierwszej instytucji w Polsce, która podjęła działania w celu zwalczenia powojennego kryzysu mieszkaniowego. Eber był także aktywny w komitecie walki z durem plamistym przy Ministerstwie Zdrowia Publicznego.

W roku 1920, został wysłany przez ministerstwo do Austrii, Niemiec, Francji oraz Wielkiej Brytanii, aby zapoznać się z funkcjonowaniem zakładów medyczno-badawczych. Dwa lata później opuścił MZP, by wrócić do praktyki architektonicznej, zachowując jednak rolę doradcy technicznego w Amerykańskiej Misji Pomocy, organizacji humanitarnej prowadzonej przez Herberta Hoovera. Został członkiem Stowarzyszenia Techników i Koła Architektów Polskich, aktywnie uczestnicząc w pracach komisji normalizacyjnej oraz dotyczącej słownictwa zawodowego. Przez wiele lat współpracował z „Przeglądem Technicznym”, publikując około dwudziestu artykułów.

Eber projektował głównie na terenie Warszawy, a jego prace wyróżniały się wówczas stosowanymi stylami architektonicznymi. W początkowym etapie jego projektowania można dostrzec cechy modernizmu, które następnie ewoluowały w kierunku awangardowego funkcjonalizmu, zakończonego na tzw. uspokojonym stylu. Zasłynął jako twórca eleganckich kamienic.

Okres międzywojenny

W latach 20. XX wieku Eberowie przebywali z żoną Alicją w południowej Francji, blisko Nicei. Tam projektował domy mieszkalne, jednak wydaje się, że nie pracował pod własnym nazwiskiem. Warto zaznaczyć, że w tym czasie zacieśniła się współpraca Eberów z Anną i Jarosławem Iwaszkiewiczami. Pod koniec lat 20. wrócili do Polski, a na przemian roku 30. przypadły ich najważniejsze realizacje takie jak niezrealizowany projekt gmachu na rogu ulic Marszałkowskiej i Złotej. Pozostały po Eberze jedynie reklamy w gazetach, często ilustrowane jego rysunkami. Zrealizowany został natomiast Gmach Towarzystwa Riunione Adriatica di Sicurtà znany jako „Adria”, oraz nowoczesny jak na ówczesne czasy dom przy Placu Trzech Krzyży, gdzie znajdowało się kino „Napoleon”, teatr, kasyno, kawiarnia oraz garaż. W tygodniku „Świat” w 1939 roku pisano, iż w hallu „osiem wind oczekuje naszych rozkazów”, a „wszystko jest celowe, logiczne i z największą troską pomyślane”, podziwiano także wyciszone wnętrza i bezszelestne windy.

Okres II wojny światowej

Po wybuchu II wojny światowej, w styczniu 1940 roku, Eberowie opuścili Polskę wybierając się do Włoch. Dotarli do Triestu, gdzie siedzibę miała firma R.A.S. Ostatecznie osiedlili się w Abacji (Opatiji). Tam przeżyli dramatyczne chwile w czasie niemieckiej okupacji; Edward Eber opisał ten czas w liście do dr. J.J. Goluba w sierpniu 1945:

Prześladowani przez SS, gestapo i ich szpiegów, jak dzikie zwierzęta musieliśmy dzień i noc strzec się i kryć, nie znając ani chwili spokoju, ażeby uniknąć strasznego polowania na ludzi.

Ich przetrwanie zawdzięczali pomocy życzliwych Włochów, wśród których był wielu obcych ludzi. W Abacji doświadczyli upadku Mussoliniego, lądowania aliantów w Salerno, a także zamachów Badoglia.

Okres powojenny

Po zakończeniu II wojny światowej, Abacja (Opatija) została przyznana Jugosławii. W liście, który Edward Eber napisał wspólnie z żoną, tak opisywał swoją sytuację:

…teren ten jest okupowany przez Jugosławię. Jesteśmy izolowani od Włoch i całej Europy: żadne podróże, korespondencja ani telegramy nie są możliwe. Alianckie, żydowskie czy polskie komitety pomocy nie funkcjonują w sytuacji, gdy tak bardzo jej oczekujemy.

Około roku 1950 Eberowie przenieśli się do Włoch, osiedlając w Rzymie przy Monte del Gallo 7. Wspierani byli m.in. przez bratanka Bolesława Ebera, architekta mieszkającego w Paryżu. Pod koniec życia Edward został sparaliżowany, poruszał się na wózku. Zmarł pod koniec 1953 roku i został pochowany w żydowskiej części cmentarza Campo Verano, jednak jego grób nie zachował się do dziś.

Wybrane realizacje w Warszawie

Edward Eber, jako architekt, pozostawił po sobie liczne realizacje na terenie Warszawy. Przedstawiamy niektóre z nich, które świadczą o jego twórczości oraz wkładzie w rozwój architektury miasta.

W latach 1909–1910 zrealizował Dom Stowarzyszenia Pracowników Handlowych Wyznania Mojżeszowego, usytuowany przy ul. Zielnej, na rogu z Wielką. Niestety budynek został zburzony.

W tym samym roku powstała także kamienica przy ul. J. i J. Śniadeckich 6, która doświadczyła poważnych uszkodzeń i została rozebrana w 1946 roku, aby zrealizować budowę pl. Konstytucji.

W 1910 roku Eber zaprojektował kamienicę przy ul. Smolnej 14, która przetrwała do dziś, będąc jednym z przykładów jego twórczego podejścia. Jego portfolio powiększyło się również o kamienice przy ul. Żurawiej 24 i 24A, zrealizowane w latach 1910–1911, które są nadal istniejące.

W tym samym okresie powstały również budynki przy ul. Noakowskiego 12 i 16 oraz d. ul. Polnej 66, które zapewne także wyszły spod ręki Ebera, a ich stan znany jest z zachowanych relacji.

W latach 1910–1912 zrealizował kamienicę przy ul. Nowogrodzkiej 40, która podobnie jak inne jego projekty przetrwała do dziś. W 1910–1911 roku powstał także Gmach Towarzystwa Akcyjnego Ubezpieczeń Vita-Kotwica, zlokalizowany przy ul. Jasnej 6.

W 1912 roku miało miejsce przekształcenie kamienicy Kuzniecowa, znajdującej się przy ul. Królewskiej 18, jednak budynek ten nie przetrwał do czasów współczesnych.

W latach 1912–1913 Eber zaprojektował kamienicę przy ul. Hożej 62, która wciąż jest użytkowana. W 1913 roku powstała kamienica Maksymiliana Gurewicza przy ul. Królewskiej 23, z zachowanymi reliktami historycznymi.

W 1914 roku zrealizowano drugi projekt, tzw. Dom Śląski, przy ul. Długiej 48, niestety także zburzony.

W 1922 roku przy Służewie miały miejsce prace nad wnętrzami budynków Państwowego Zakładu Higieny, w tym Zakładu Bakteriologicznego i Zakładu Serologicznego, które dziś nie istnieją.

Do jego znanych realizacji należy również Pałacyk Nuncjatury Apostolskiej przy alei Szucha 12, wzniesiony w 1924 roku i wciąż istniejący.

W latach 1928–1936 Eber zaprojektował Gmach Biblioteki Judaistycznej przy ul. Tłomackie 5, który obecnie mieści Żydowski Instytut Historyczny. Oprócz tego, w latach 1928–1929 powstał Gmach Towarzystwa Ubezpieczeniowego Riunione Adriatica di Sicurtà, który po wojnie dostał nowe przeznaczenie.

W 1929 roku zrealizowano Fabrykę czekolady „Plutos” przy ul. Barskiej 28/30, jednak w wyniku przebudowy stała się niemal niepoznawalna.

W kolejnym dziesięcioleciu, w 1930 roku, Eber zaprojektował dom przy alei Szucha 11, a w 1931 roku powstała tkalnia jedwabiu braci Naef, która niestety nie przetrwała.

W 1935 roku zrealizowano dom mieszkalny przy ul. Marszałkowskiej 125, który również nie istnieje. Po roku 1935 architekt zrealizował willę Brzozy w Konstancinie, która też nie ostała się.

W 1936 roku powstał dom przy alei Szucha 7, oraz przy ul. Szustra [ob. Jarosława Dąbrowskiego] 7 i ul. Skolimowskiej 9, wszystkie te obiekty przetrwały do dziś. W tym samym roku zbudowany został także dom przy ul. Puławskiej 27, który jest obecnie w użytkowaniu.

Nie mniej ciekawym projektem było Kino „Palladium” zrealizowane w 1937 roku, zlokalizowane przy ul. Złotej 7/9. Częściowo zachowane, to jedna z realizacji Ebera realizowana wraz z K. Sicińskim. W tym roku zrealizował także projekt domu mieszkalnego przy ul. Spacerowej 6, niestety budynek ten również nie przetrwał.

Inne domy mieszkalne, zaprojektowane przez Ebera, to te przy ul. Wspólnej 27 oraz inne związane z własnością małżonków Eber także nie ostały się do czasów współczesnych.

Za symboliczny koniec jego twórczości można uznać kompleks mieszkalno-użytkowy, zlokalizowany na pl. Trzech Krzyży, który był znany wcześniej jako Wiejska 18. W latach 1939–1940 powstały jeszcze dwa domy przy ul. Obywatelskiej 30 i rogach ul. Zawrotnej, które również niestety nie przetrwały.

Na koniec warto wspomnieć o dwóch klinikach chirurgicznych w Warszawie, znajdujących się przy Solnej oraz ul. Chmielnej. Eber projektował również wnętrza Szkoły Rzemieślniczej, po jego realizacji te obiekty niestety nie istnieją.

Udział w konkursach na projekt

Edward Eber zyskał uznanie w konkursach na projekt, które odbyły się w początku XX wieku. Oto jego osiągnięcia w tym zakresie:

• W 1917 roku, wspólnie z Zdzisławem Kalinowskim oraz Karolem Sicińskim, zdobył II nagrodę za projekt odbudowy Kalisza,
• Rok później, w 1918 roku, Eber, w kooperacji z Zdzisławem Kalinowskim i Karolem Sicińskim, otrzymał I nagrodę za projekt budowy ratusza w Kaliszu,
• W tym samym roku, jego zespół, w składzie z Romualdem Guttem oraz Franciszkiem Krzywdą-Polkowskim, zdobył II nagrodę za rozplanowanie części Powiśla przy wiadukcie mostu Poniatowskiego w Warszawie.

Publikacje

Edward Eber jest autorem wielu znaczących publikacji, które w sposób niezwykle interesujący łączą tematykę architektury, historii oraz higieny mieszkaniowej. Jego prace były publikowane w różnych czasopismach, co dowodzi szerokiego zakresu jego zainteresowań.

• witraże Mehoffera do kościoła św. Mikołaja we Fryburgu, opublikowane w „Czasie” w 1899 roku, nr 134, na stronie 3,
• Numancja i jej odkopywanie, zamieszczone w „Przeglądzie Technicznym” w 1907 roku, nr 4, na stronie 52,
• odniesienie do wpływu higieny mieszkaniowej na rozwój architektury, zawarte w „Przeglądzie Technicznym” w 1907 roku, nr 5, strona 63 oraz nr 6, strona 75,
• tekst o bankach i gmachach bankowych w „Przeglądzie Technicznym” w 1907 roku, nr 9, strona 118,
• analiza kościoła świętego Jana na Montmartre w Paryżu, opublikowana w „Przeglądzie Technicznym” w 1907 roku, nr 10, strona 129,
• temat domów mieszkalnych o wspólnej kuchni w „Przeglądzie Technicznym” w 1907 roku, nr 12, na stronie 155,
• okólnik o miejskim budownictwie w „Przeglądzie Technicznym” w 1907 roku, nr 17, strony 219–220,
• artykuł „Witruwiusz o budowie miast” w „Przeglądzie Technicznym” z 1907 roku, nr 23, strona 293,
• letnie domy zamiejskie w „Przeglądzie Technicznym” z 1907 roku, nr 26, strony 335–336,
• pomnik narodowy króla Wiktora Emanuela II w Rzymie, opisany w „Przeglądzie Technicznym” w 1907 roku, nr 31, strona 386,
• temat patyny na dachach miedzianych w „Przeglądzie Technicznym” w 1907 roku, nr 41, strona 496,
• przedstawienie nowego typu muzeów, także w „Przeglądzie Technicznym” w 1907 roku, nr 41, strona 496,
• artykuł na temat znaczenia dziejów architektury w twórczości architektonicznej, „Przegląd Techniczny”, 1916 nr 1, strony 11–12,
• relacja z III kongresu architektonicznego w Wiedniu w „Przeglądzie Technicznym” w 1908 roku, nr 12, strona 158,
• opis losów pałacu Strozzich we Florencji, w „Przeglądzie Technicznym” w 1908 roku, nr 15, strona 176,
• temat osad ogrodowych w „Przeglądzie Technicznym” w 1908 roku, nr 15, strony 197–198,
• analiza pałacu kryształowego w „Przeglądzie Technicznym” w 1908 roku, nr 16, strona 210,
• odniesienie do Świątyni Izydy na wyspie Philae w Egipcie, zamieszczone w „Przeglądzie Technicznym” w 1908 roku, nr 29, strona 367,
• temat powiększenia wielkich miast w „Przeglądzie Technicznym” w 1909 roku, nr 47, strona 667 oraz nr 48, strona 682.

---

Oceń: Edward Eber

---