Ulica Tłomackie w Warszawie

---

Pochodzenie nazwy

Nazwa tej ulicy wywodzi się z XVIII wieku, kiedy to była stosowana w przekazach ustnych. Region, który obejmowały tereny jurydyki Tłumackie, został założony przez starostę Eustachego Potockiego na wykupionym fragmencie Leszna. Określenie „na Tłomackiem” ma swoje korzenie w miejscowości Tłumacz, z której pochodziła rodzina Potockiego. Wcześniej, zanim zaczęto zapisywać tę nazwę, przymiotnik tłumacki stopniowo przyjmował formę tłómacki.

W połowie XIX wieku, budynki w okolicy były przypisane do ulicy Bielańskiej, a dodawano informację „na Tłomackiem” wyłącznie dla dokładniejszej lokalizacji. W latach 60. wieku XIX, różne plany miasta zaczęły zawierać nazwy Tłómackie, Tłomackie oraz Tłomacka, chociaż na planie Kolberga nie figuruje ta ulica.

Wyraźnie odseparowana od Bielańskiej, ulica Tłomacka pojawia się na planie z 1879 roku, co kolejny raz potwierdza jej historyczne znaczenie oraz zachowanie odrębności w krajobrazie miejskim Warszawy.

Historia

Po włączeniu jurydyki do administracyjnych granic Warszawy w rejonie Tłomackiego powstał niewielki zespół mieszkalny. Centralnym punktem tego obszaru stała się Gruba Kaśka, z której brała swoją nazwę lokalna studnia. Ulice Leszno i Bielańska wychodziły z tego samego placu. Wkrótce na Tłomackim osiedliła się znacząca liczba zamożnych Żydów. W 1878 roku powstała tam Wielka Synagoga, zaprojektowana przez Leandra Marconiego w pięknym stylu klasycystycznym z elementami renesansowymi.

W latach 1928–1936 pod numerem 3/5 zrealizowano budynek według projektu Edwarda Ebera, który stał się siedzibą Głównej Biblioteki Judaistycznej oraz Instytutu Nauk Judaistycznych. Niedaleko, przy numerze 13, działał Związek Literatów i Dziennikarzy Żydowskich, dzięki czemu ulica Tłomackie stała się pełnoprawnym centrum kulturalnym i intelektualnym społeczności żydowskiej. W czasie II wojny światowej w budynku biblioteki funkcjonowała Żydowska Samopomoc Społeczna oraz przez krótki czas zorganizowano tam jeden z ośrodków konspiracyjnych, pod przewodnictwem Emanuela Ringelbluma, znanego twórcy Konspiracyjnego Archiwum Getta Warszawskiego.

Wielka Synagoga została zniszczona 16 maja 1943 roku, kiedy to została wysadzona przez Jürgena Stroopa, co miało symbolizować likwidację warszawskiego getta. Po wojnie, ulica Tłomackie znalazła się w nowo wytyczonej Trasie W-Z i wkrótce zniknęła z warszawskich planów.

W 1960 roku zaprojektowano nową ulicę, która miała łączyć ulicę Miodową z aleją gen. Świerczewskiego (później znana jako aleja „Solidarności” w Warszawie). Przyjęła ona nazwę Nowe Tłomackie. W 1983 roku nadano nazwę Tłomackie małemu zaułkowi, który znajdował się za Błękitnym Wieżowcem, łączącym al. Świerczewskiego z ulicą Corazziego.

Z dawnej ulicy przetrwało kilka budynków oraz obiektów. W dzisiejszych czasach znajduje się tam Żydowski Instytut Historyczny, który pełnił rolę dawnej Głównej Biblioteki Judaistycznej. Na miejscu, gdzie stawała synagoga, wznieśli nowoczesny Błękitny Wieżowiec. Ocalona pozostała również kamienica pod numerem 1, wybudowana w stylu empire około 1830 roku, znana jako kamienica Lilpopa, która przed wojną mieściła drukarnię Tomaszewskiego, która wydawała kalendarze. Dzisiaj budynek ma swój adres przy al. Solidarności 75.

Obiekty nieistniejące

Na ulicy Tłomackie w Warszawie istniało kilka interesujących obiektów, które niestety nie przetrwały do dzisiejszych czasów. W szczególności wyróżniały się następujące struktury:

• kamienica Leonardiego, nr 4, której autorem był architekt Szymon Bogumił Zug, zbudowana w latach 1787–1793 z inicjatywy Karola Schultza,
• kamienica Schultza, nr 6, również zaprojektowana przez Szymona Bogumiła Zuga w tym samym okresie, przeznaczona dla Karola Schultza,
• Centrala telefoniczna Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej, mieszcząca się pod nr 10 na rogu ul. Przejazd,
• Wielka Synagoga, usytuowana pod nr 7,
• Hotel „Pod Orłem Białym” nr 9/11/13, zaprojektowany przez Szymona Bogumiła Zuga, którego budowę datuje się przed rokiem 1785, a który został zniszczony w 1900 roku.

Obiekty te stanowiły ważną część historii i architektury tego rejonu Warszawy.

---

Oceń: Ulica Tłomackie w Warszawie

---