Stanisław Żaryn (architekt)

---

Życiorys

Stanisław Żaryn przyszedł na świat w rodzinie, w której obowiązki spełniali jego rodzice, Franciszek (1882–1960) oraz Janina Eugenia z Michalskich (1885–1964). Jego ojciec był inżynierem i specjalizował się w budowie kotłów cukrowniczych, dodatkowo pełnił rolę dyrektora w fabryce Borman i Szwede z siedzibą w Poznaniu. Stanisław miał również starszą siostrę, Stefanię, po mężu Douglasową. Jako młody chłopiec rozpoczął naukę w Szkole Ziemi Mazowieckiej mieszczącej się przy ul. Klonowej 16.

W okresie swojej młodości aktywnie angażował się w harcerstwo, będąc członkiem 21 Drużyny Harcerskiej im. gen. Ignacego Prądzyńskiego. Jego poglądy polityczne skłaniały się ku obozowi narodowemu. W 1932 roku podjął studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, jednakże nie zdążył ich ukończyć przed wybuchem II wojny światowej. W latach 1935/36 objął stanowisko prezesa Związku Słuchaczów Architektury. Po odbyciu służby wojskowej w podchorążówce artylerii konnej w Włodzimierzu Wołyńskim w latach 1936–1937, w 1939 roku jako podporucznik rezerwy artylerii, włączył się w działania wojny obronnej Polski, gdzie stoczył walki w ramach 1 Dywizjonu Artylerii Konnej.

W trakcie bitwy pod Chorzelami został ciężko ranny, ale udało mu się uniknąć niewoli, wracając do Warszawy w listopadzie 1939 roku. W okresie okupacji dołączył do Narodowej Organizacji Wojskowej, a później Armii Krajowej. Mimo zagrożenia, wraz z żoną ukrywali żydowską rodzinę w Szeligach, niedaleko Warszawy, a także wykazali się odwagą podczas powstania warszawskiego.

W maju 1943 roku ukończył tajny Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej, uzyskując dyplom architekta. W latach 1945–1964 pełnił rolę wykładowcy na Politechnice Warszawskiej. Od stycznia 1945 roku rozpoczął pracę w Wydziale Architektury Zabytkowej Biura Odbudowy Stolicy, a od 1948 roku jako inspektor w Urzędzie Konserwatorskim m.st. Warszawy.

W latach 1957–1959 zasiadał na stanowisku naczelnika Wydziału Architektury i Urbanistyki Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków. W 1951 roku stał się organizatorem oraz kierownikiem Komisji Badań Dawnej Warszawy. Do kluczowych działań Żaryna należała rekonstrukcja Kolumny Zygmunta III Wazy, która została zniszczona w 1944 roku. Prowadził też odbudowę ponad 40 zabytkowych kamienic, w tym kamienicy strony Dekerta w obrębie Rynku Starego Miasta, dla Archiwum oraz Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, gdzie odpowiadał również za projekty wnętrz.

Z uwagi na swoje osiągnięcia, otrzymał Nagrodę Państwową II stopnia za twórczą rekonstrukcję architektoniczną tegoż rynku w 1953 roku. Jako autor publikacji, pisał na temat historii architektury oraz konserwacji zabytków, jego książki to m.in. Kamienica Warszawy XV i XVI wieku (1963) oraz Trzynaście kamienic staromiejskich, wydanej przez Wydawnictwo Naukowe PWN w 1972 roku.

Stanisław Żaryn zmagał się z problemami zdrowotnymi związanymi z sercem. Zmarł tragicznie w szpitalu w Inowrocławiu po tym, jak zasłabł podczas obozu inwentaryzacyjnego studentów architektury, który prowadził w Pakości. Po swojej śmierci spoczął w grobie rodzinnym na cmentarzu w Wiązownie.

Ordery i odznaczenia

Stanisław Żaryn był nie tylko utalentowanym architektem, ale również osobą, która zdobyła liczne odznaczenia za swoje osiągnięcia.

• srebrny Krzyż Zasługi, nadany 11 lipca 1955,
• medal 10-lecia Polski Ludowej, przyznany 19 stycznia 1955,
• Państwowa Odznaka Sportowa, otrzymana 10 czerwca 1937,
• złota odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy”, przyznana w 1962 roku,
• medal „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

Upamiętnienie

Jednym z ważnych sposobów uhonorowania Stanisława Żaryna jest nadanie jego imienia ulicy na Wyględowie, co stanowi trwałe upamiętnienie jego wkładu w architekturę tego regionu.

W 2022 roku zrealizowano pierwszy film dokumentalny poświęcony tej postaci, zatytułowany „Architekt Wolności”. Film ten, którego reżyserami są Łukasz Różycki oraz Łukasz Woźniakowski, przybliża życie i osiągnięcia Żaryna, ukazując go w kontekście jego dorobku.

Życie prywatne

Stanisław Żaryn w swoim życiu prywatnym przeżył wiele ważnych chwil z żoną Aleksandrą z Jankowskich, z którą związany był od lipca 1940 roku. Wspólne życie zaowocowało piątką dzieci, z których każde podążyło swoją ścieżką kariery.

Wśród nich znalazła się Maria, która wyszła za mąż za Wojtowicza i zajęła się architekturą, Anna – lekarz, Szczepan (ur. 1947) – etnograf oraz dziennikarz, Joanna – filolog włoski, a także Jan.

---

Oceń: Stanisław Żaryn (architekt)

---