Ulica Jasna w Warszawie

Ulice i place

Ulica Jasna to malownicza arteria położona w sercu Warszawy, w popularnej dzielnicy Śródmieście. Jej przebieg zaczyna się w okolicy zbiegu ulic Zgoda oraz Przeskok, a kończy na Złotej, prowadząc w kierunku placu Jana Henryka Dąbrowskiego.

Warto zaznaczyć, że ulica Jasna odgrywa istotną rolę w miejskim krajobrazie, pełniąc funkcję nie tylko komunikacyjną, ale również kulturalną i społeczną. To miejsce, które przyciąga turystów oraz mieszkańców, oferując im możliwość odkrycia uroków miejskiego życia w Warszawie.

Historia

Ulica Jasna w Warszawie ma fascynującą historię, sięgającą roku 1757. Została założona jako część jurydyki Bielino, z wytyczonym przebiegiem na osi pałacu marszałka Franciszka Bielińskiego w pobliżu ul. Królewskiej. Wówczas ulica kończyła swój bieg na Świętokrzyskiej, a po jej zachodniej stronie wytyczono szereg parcel, które ciągnęły się aż do ul. Szkolnej. Rezultatem tego były działki podzielone między obie ulice.

Wschodnia pierzeja Jasnej była wówczas przestrzenią rynku jurydyki Bielino, która z czasem przekształciła się w plac Zielony, znany dzisiaj jako plac Dąbrowskiego. W 1770 roku oficjalnie nadano ulicy jej obecną nazwę, która nawiązuje zarówno do jej charakteru, jak i topografii, związanej z rzadką zabudową.

Na pierwotnie wytyczonych parcelach zostały wzniesione dworki, zaprojektowane przez Jakuba Fontanę; w wczesnym etapie istnienia Bielina wyróżniał się jego trzypiętrowy dwór położony pod nr. 11/13, który przetrwał do 1944 roku. Pozostałe budynki z tego okresu były znacznie mniej okazałe; murowane dworki często budowano w towarzystwie drewnianych oficyn.

Mieszkańcy tej okolicy to głównie rzemieślnicy i kupcy wyznania ewangelickiego, którzy osiedlili się tu dzięki przywilejom ekonomicznym. Produkty oferowane w Bielinie mogły być sprzedawane w konkurencyjnych cenach w porównaniu do Starej Warszawy. Niestety, dobry okres zakończyła likwidacja jurydyki przez władze pruskie w 1796 roku.

Ruch na ulicy Jasnej znacznie wzrósł po zbudowaniu w latach 1844-1845 dworca kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, co otworzyło nowy rozdział w historii ul. Marszałkowskiej oraz placu Zielonego i Jasnej. Bliskość dworca oraz spokojna atmosfera sprawiły, że Jasna stała się pożądanym miejscem do budowy hoteli i kamienic czynszowych.

Pierwszym z nich był dwupiętrowy dom Ciszewskiego pod nr. 22, wzmiankowany już w 1844 roku; niedługo potem architekt Piotr Frydrych nabył dwie duże posesje przy Jasnej. Jedną z mniejszych podzielił na kolejne działki, a jedną z nich kupił znany architekt Julian Ankiewicz, który pod nr. 17 zbudował dla siebie rodzinną kamienicę. Druga część przypadła fabrykantowi cegieł Kazimierzowi Granzowowi, który zbudował podobny obiekt skierowany frontem na plac Zielony.

W 1866 roku w większej posesji Frydrycha wzniesiono hotel „Victoria”, a jego łazienki zdobiły malowidła olejne autorstwa Wojciecha Gersona do około 1893 roku. W tym samym czasie na dalszych częściach działki Frydrycha w latach 1881-1883 powstał według projektu Witolda Lanciego pałac Karola Szlenkiera.

W 1922 roku, w związku z reorganizacją numeracji, budynki przy pl. Jana Henryka Dąbrowskiego przestały być traktowane jako część Jasnej. Dopiero dalsze zmiany przyniosła parcelacja terenów Szpitala Dzieciątka Jezus, leżących między ul. Świętokrzyską, Zgody, Marszałkowską a placem Wareckim (obecnie plac Powstańców Warszawy). W latach 1896–1901 wykonano wyburzenia dawnych zabudowań szpitalnych, co umożliwiło przedłużenie Jasnej do ul. Zgoda.

Pierwszym nowym budynkiem, który powstał na nowym odcinku ulicy, był gmach Filharmonii Warszawskiej, znany po 1955 roku jako Filharmonia Narodowa. Projekt autorstwa Karola Kozłowskiego nadał budowli eklektyczny charakter z efektownym dachem wzorowanym na paryskiej Operze. Niestety po kilku latach, gęsta zabudowa pobliskich ulic sprawiła, że walory estetyczne filharmonii stały się niewidoczne z powodu braku odpowiedniej perspektywy.

Budowę Filharmonii zakończono w 1901 roku, a dwa lata później powstała również zaprojektowana przez Kozłowskiego efektowna kamienica pod nr. 2. W tym samym czasie, w 1903 roku, zburzono kamienicę Strausów przy ul. Świętokrzyskiej, która uniemożliwiała połączenie starego i nowego odcinka Jasnej przez dwa lata. Kolejno wzniesiono wiele kamienic o bogato zdobionych fasadach, osiągając poziom ornamentyki najwyższy, jak w narożnych kamienicach przy nr 8 i 10 projektu Dawida Landego. Ulica Jasna przekształciła się w jedną z najlepiej zabudowanych ulic w Warszawie.

Nowy południowy odcinek ulicy z początku koncentrował się na funkcjach mieszkaniowych, lecz z biegiem lat zaczęły się tutaj lokować instytucje finansowe i ubezpieczeniowe, co zapoczątkowało tworzenie miejskiego „city”. Wiele wielopiętrowych kamienic, z czasem przekształcało się w biura; lokale mieszkalne były wynajmowane przedstawicielstwom firm finansowych. W kamienicy pod nr. 4 od 1913 roku mieściło się Towarzystwo Ubezpieczeń od Ognia, natomiast pod nr. 6 działał od 1918 Bank Spółek Zarobkowych i Gospodarczych.

Pod numerem 1, zgodnie z projektem Jana Heuricha, w latach 1912-1917 wzniesiono nowoczesny gmach Banku Towarzystw Spółdzielczych, znany jako „Dom pod Orłami”, uznawany za jedno z najważniejszych dzieł architektury polskiej początku XX wieku. Również w 1913 roku ukończono budowę Teatru Nowoczesnego pod nr. 3, zaprojektowanego przez Czesława Przybylskiego. Nowy teatr oraz Filharmonia Warszawska stworzyły kulturalny ośrodek w Śródmieściu.

Najpóźniej zbudowanym obiektem, który podkreślił finansowy oraz wielkomiejski charakter okolicy, był gmach Pocztowej Kasy Oszczędności, zaliczany technicznie do ul. Świętokrzyskiej. Został wzniesiony w 1921 roku wedłe projektu Józefa Handzelewicza, a w 1930 roku rozbudowany na podstawie obliczeń inżyniera Stefana Bryły. W latach dwudziestych XX wieku Jasna była siedzibą licznych firm, redakcji gazet takich jak „Pediatria Polska”, „Głos Lokatorski” i „Ekonomista”.

Pierwotny odcinek ulicy był miejscem kafejek, cukierni oraz restauracji, a także sklepów oferujących różnorodne towary. Mieszkańcy mogli kupić książki, obuwie marki „Dobrochód”, jak również części zamienne do samochodów Forda, a także korzystać z dwóch sklepów kolonialnych oraz salonu sprzedaży motocykli i rowerów „Maison Ormonde”.

Przedwojenne fotografie ukazują Jasną jako wibrującą życiem ulicę, pełną nowoczesnych aut oraz eleganckich mieszkańców. Niestety, idealny obraz tej ulicy został przerwany w 1939 roku, kiedy to gmach Filharmonii spłonął całkowicie, a kamienica pod nr. 8 została uszkodzona w wyniku bombardowania.

Od 1 sierpnia do 4 września 1944 roku, na krótko po zburzeniu budynku, hotel „Victoria” był siedzibą sztabu komendanta Okręgu Warszawskiego AK, płk. Antoniego Chruściela, ps. „Monter”. W 1944 roku zniszczona została praktycznie cała zabudowa w okolicach ul. Świętokrzyskiej, z wyjątkiem mocno uszkodzonego gmachu PKO. Mimo uszkodzeń, większość innych obiektów nadawała się do odbudowy, jednak wiele z nich ostatecznie rozebrano. W tym miejscu zniknęły takie budynki jak Teatr Nowoczesny, hotel „Victoria” oraz kilka kamienic.

Powojenna odbudowa była niedbała, co wpłynęło na wygląd niemal wszystkich obiektów przy Jasnej. Najlepiej zachowane budynki to kamienice 10, 17 i 19, które przetrwały te trudne czasy.

Ważniejsze obiekty

Na Ulicy Jasnej w Warszawie znajduje się wiele znaczących obiektów, które przyciągają uwagę zarówno mieszkańców, jak i turystów. Oto najważniejsze z nich:

Przypisy

  1. Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011 r., s. 151. ISBN 978-83-62189-08-3.
  2. Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008 r., s. 713, 804. ISBN 978-83-240-1057-8.
  3. Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 5. Idźkowskiego–Kawęczyńska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1999 r., s. 112–113. ISBN 83-909794-6-2.

Oceń: Ulica Jasna w Warszawie

★★★★★
Średnia ocena:4.83 Liczba ocen:24