Ulica Smolna w Warszawie

---

Przebieg

Rozpoczynając analizę ulicy Smolnej, warto zauważyć, że jej przebieg jest interesujący i zróżnicowany. Ulica ta zaczyna się w postaci urokliwego deptaku, który znajduje się w parku Karola Beyera, na przedłużeniu ulicy Czerwonego Krzyża. W tej okolicy dostrzegalne są budynki o numerach Smolna 4 i 6.

Następnie ulica wspina się po stromych schodach na skarpy, która znajduje się blisko zachodniego wejścia do przystanku kolejowego Warszawa Powiśle. W tej części swojego przebiegu, przed stacją Warszawa Powiśle, mija się parking oraz odnogę, która kieruje się w lewo ku Alejom Jerozolimskim.

Reorganizując swój kształt, Smolna przyjmuje postać brukowanej ulicy, która biegnie równolegle do Alei Jerozolimskich. W tej okolicy wyraźnie zaznaczają się również odnogi prowadzące do ul. Foksal. Ulica ta kończy swój bieg na skrzyżowaniu z Nowym Światem, w bliskiej odległości od ronda gen. Ch. de Gaulle’a.

Warto również dodać, że na odcinku tej ulicy panuje jednokierunkowy ruch, który kieruje się w stronę wschodnią, co oznacza malejące numery posesji.

Historia

Zmiany przebiegu

Ulica Smolna, znana w Warszawie, przez wiele lat miała różne formy oraz przebiegi. Tradycyjnie, opisywano ją jako ulicę schodzącą w dół od Nowego Światu. W XVIII wieku pełniła ona rolę traktu, który przechodził przez ogrody, również w obrębie wąwozu, a jej bieg kończył się na południe, gdzie na skarpie drewniane schody prowadziły do górnej części. Niezwykłą historią nazwy ulicy jest fakt, że w 1771 roku otrzymała ona swój dzisiejszy tytuł, co mogło wynikać z nazwisk właścicieli ziemskich, takich jak Smółkowie czy Smółkowscy, albo związane być z magazynem smoły znajdującym się w okolicy. W XVIII wieku jej długość wynosiła 840 metrów.

W XIX wieku nastąpił znaczny rozwój zabudowy przy ulicy, a w 1870 roku została podzielona na Smolną Górną oraz Smolną Dolną. Zaczynając swój bieg w wyższych partiach miasta, kierowała się równolegle do Alei Jerozolimskiej, a następnie, skręcając pod kątem prostym, kończyła się na zbiegu ulic Książęcej, Rozbrat i Czerniakowskiej. Niedaleko tego miejsca, tuż po zakręcie na południe, krzyżowała się z aleją 3 Maja, a dalej biegła wzdłuż zabudowań fabryk rządowych oraz Zakładów „Lilpop, Rau i Loewenstein”. Przed zabudowaniami szpitala św. Łazarza doszło do zbiegu z ulicą Książęcą, nieopodal parkowego stawu, blisko ulicy Rozbrat.

Na przełomie XIX wieku, na górnym odcinku Smolnej, powstała krótka odnoga prowadząca w kierunku ulicy Foksal, nazwana ulicą Wysoką. Interesujące jest, że przed I wojną światową włączono ją do Smolnej, co jednak na długi czas wpłynęło na lokalną społeczność, której mieszkańcy zaczęli nazywać ten fragment „Wysoką Smolną”.

Rok 1914 przyniósł budowę wiaduktu mostu Poniatowskiego i jednoczesne podniesienie poziomu Alei Jerozolimskich, co oddzieliło dwa fragmenty Smolnej. Ulica straciła swoje pierwotne znaczenie komunikacyjne, a obecnie Smolna Górna istnieje w lekko zmienionej formie, także w obrębie parku Karola Beyera. Natomiast Smolna Dolna znajdowała się na Powiślu, a pozostałości po niej to dwa budynki (Smolna 4 i 6) w parku Beyera oraz chodnik w Parku Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego, znajdujący się pomiędzy Alejami Jerozolimskimi a ulicą Książęcą.

Dzieje ulicy

Na początku XVIII wieku ulica Smolna była słabo zabudowana i pozostawała nieutwardzona przez długi okres. W dolnej części znajdował się jedynie drewniany dwór i kilka domów. Wkrótce po tym, na początku XIX wieku, Wojciech Kiciński zbudował murowany, trzypiętrowy budynek zaprojektowany przez Antonia Corazziego, który stał się wówczas najwyższym obiektem w Warszawie. Z drugiej strony ulica Smolna zyskała nową jakość dzięki pałacowi postawionemu przez kasztelana Ksawerego Lewickiego, który później przeszedł w ręce rodziny Branickich.

W dolnym odcinku Smolnej powstały w latach 1817 oraz 1826 Rządowa Fabryka Dywanów i Kobierców oraz Rządowa Fabryka Machin Żelaznych. Nowoczesne maszyny tej ostatniej fabryki przyciągały wówczas turystów. Niestety pozostałe posesje przy ulicy były zaniedbane. Z tego powodu w 1858 roku Magistrat przystąpił do regulacji ulicy. Przez Smolną Górną położono bruk, a także rozpoczęto budowę kamienic.

W 1870 roku na ulicy zagościł Instytut Oftalmiczny, najbliżej skarpy przy Smolnej 8, który był dziełem architekta Henryka Marconiego, niestety spalony w trakcie powstania warszawskiego. Obiekt ten był nowoczesny jak na swoje czasy i miał ciekawą, renesansową formę. Z początkiem XX wieku ulica uległa intensywnej zabudowie, przyjmując charakter eleganckiej, wielkomiejskiej ulicy. W większości powstała ona z rąk architektów, takich jak Konstanty Wojciechowski czy Bronisław Brochwicz-Rogoyski. Domy były ładne i dobrze nasłonecznione, a również wzniesiono gimnazjum generała Pawła Chrzanowskiego (dzisiejsze liceum im. Jana Zamoyskiego).

Podczas powstania warszawskiego ul. Smolna nie została zajęta przez powstańców, jednak 3 sierpnia doszło do incydentu, który doprowadził do spalenia niemal całej ulicy przez Niemców po ostrzelaniu samochodu przed Muzeum Narodowym. Po wojnie część domów odbudowano, ale znaczna część poddana została dewastacji. W 1955 roku na ul. Smolnej zburzono większość budynków o numerach nieparzystych, aby umożliwić organizację manifestacji z okazji Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów, co pozwoliło na utworzenie skweru.

Historia kamienic

W okresie przełomu XIX i XX wieku na ulicy Smolnej miała miejsce stopniowa modernizacja, a po nieparzystej stronie powstały nowe, reprezentacyjne budowle. Wiele z nich eksponowało oryginalne, otwarte dziedzińce. W budynku numer 25, zorganizowano liczne sześciopokojowe mieszkania oraz poselstwo Szwajcarii (od 1925 do 1938), z kolei na czwartym piętrze znajdowały się pokoje do wynajęcia. Budynek był nowoczesny w standardzie, z wodociągami i instalacją gazową. Architekt Konstanty Wojciechowski miał największy wpływ na rewitalizację estetyki ulicy Smolnej.

Styl architektury zmieniał się, powstawały budynki w stylu wczesnomodernistycznym, a także przypominające neorokokowe budowle. Mimo, że obecni lokatorzy korzystają głównie ze skromnych wejść od ulicy, piękne i ozdobne wejścia frontowe stały się niedostępne. W posesji z numerem 9, której autorem był Emil Falkowski, powstała pionierska fabryka aparatów telefonicznych B. Petscha.

W latach 80. XIX wieku pod numerem 5 wzniesiono oryginalną rezydencję z tarasem i ogródkiem, zaprojektowaną przez Karola Kozłowskiego. Budynek ten miał zaokrąglony po obu stronach narożnik ul. Smolnej i Alei Jerozolimskiej, niestety został on zrujnowany po wojnie. Z drugiej strony ulicy, Bronisław Brochwicz-Rogoyski zaprojektował sześć zabudów z oknami zwróconymi w stronę Smolnej, a cztery środkowe miały nieco mniejsze rozmiary. Te kamienice, o numerach 32-38, były dziełem koncepcyjnego pomysłu podwójnych, symetrycznych domów z lustrzanym odbiciem, z ceramicznym pokryciem fasad. Cechowały się bogactwem dekoracji, a ich właścicielami była rodzina Branickich, z wyjątkiem domu o numerze 40, który był rezydencją hrabiego.

W latach 80. XIX wieku Witold Lanci zaprojektował narożny budynek przy gimnazjum Pawła Chrzanowskiego, znany z charakterystycznego wieżowego zwieńczenia. W późniejszych latach na ulicy dokonywano kolejnych zmian architektonicznych, co miało wpływ na utratę pierwotnego wyglądu budynków. Najwięcej przekształceń miało miejsce po prawej stronie, gdzie do numeru 9 dodano „dobudówkę”, a w dawnych lokacjach od 17 do 25 został utworzony niewielki plac z alejkami i ozdobnymi latarniami.

Znani ludzie związani ze Smolną

Ulica Smolna w Warszawie to miejsce, gdzie spotykają się historia oraz biografie znanych postaci, które przyczyniły się do kultury i życia publicznego. Na przykład, w 1863 roku, na Dolnej Smolnej pod numerem 3, mieszkał Romuald Traugutt, znany działacz niepodległościowy.

Innym wybitnym mieszkańcem tej ulicy był Piotr Maszyński, muzyk, który przez osiemnaście lat, od 1916 do 1934 roku, zamieszkiwał przy Smolnej 28. W miejscu tym, po jego śmierci, w 1936 roku odsłonięto tablicę pamiątkową, która do dziś jest jedynym zachowanym fragmentem tego domu.

W latach 1922–1936, pod numerem 11, mieszkał Tadeusz Boy-Żeleński, uznany literat. Na fasadzie kamienicy umieszczono tablicę upamiętniającą jego osobę. Z kolei w budynku tym, w okresie od 1952 do 2014 roku, mieściło się Wydawnictwo „Iskry”.

Pod numerem 21 przebywał także Zygmunt Kisielewski, znany polski literat, a na Smolnej 23 mieszkała podczas międzywojnia siostra Marii Skłodowskiej-Curie, Helena Skłodowska-Szalayowa. To właśnie w jej mieszkaniu, podczas wizyty w Warszawie w 1913 roku, gościła swoją słynną siostrę.

Nie można zapomnieć o Stanisławie Wojciechowskim, który zamieszkiwał tam przed objęciem urzędów prezydenckich oraz o Stefanii Sempołowskiej, lokatorce mieszkania przy Smolnej 7. Z kolei na Smolnej 14 mieszkał przez wiele lat Roman Dmowski, ważna postać polskiego ruchu niepodległościowego.

W tej samej okolicy, pod numerem 17, a później 25, mieszkał Robert Searles Lindley, syn inżyniera Wiliama Lindleya. Dodatkowo, przy ul. Smolnej 36 m. 10, między 1950 a 1985 rokiem, swoją pracownię miał rzeźbiarz Karol Tchorek, a jego warsztat w 1990 roku wpisano do rejestru zabytków.

Na koniec warto wspomnieć o Adamie Dorancie, działaczu niepodległościowym, który w 1864 roku, w obawie o swoje życie, skoczył z okna swojego mieszkania na 3. piętrze, tragicznie kończąc swój żywot.

Obiekty

Na ulicy Smolnej w Warszawie znajduje się szereg interesujących obiektów, które mają rich history i pełnią różnorodne funkcje. Oto lista obiektów, które warto poznać:

• Smolna 4 – Centrum Przedsiębiorczości Smolna, miejsce, w którym od 2013 roku działa miejski inkubator przedsiębiorczości oraz Biuro Rozwoju Gospodarczego Urzędu m.st. Warszawy,
• Smolna 6 – dawny pawilon chorób wewnętrznych im. cesarzowej Marii Aleksandrowny, położony przy Szpitalu Czerwonego Krzyża, wybudowany przed 1896 rokiem. Obecnie to siedziba Klubu Bankowca ZBP. (NID: 1330-A z 28 marca 1988 roku),
• Smolna 8 – 19-piętrowy wieżowiec, który zastąpił przedwojenny Instytut Oftalmiczny. Zaprojektowany w 1964 roku przez Jana Bogusławskiego oraz Bohdana Gniewiewskiego. Budowę wieżowca zakończono w 1976 roku. Był jednym z pierwszych wysokich budynków w Warszawie. Pierwotnie miał być apartamentowcem dla cudzoziemców, a mieszkania sprzedawane były za dewizy. Najwyższe dwa piętra były przeznaczone na kawiarnię „Akropol” (później „TopFloor”),
• Smolna 9 – Scena na Smolnej będąca częścią Domu Kultury Śródmieście,
• Smolna 10a – zabytkowa oficyna z 1910 roku, położona w głębi, za budynkiem przy ul. Smolnej 10. Obecnie zajmowana jest przez Dzielnicowe Biuro Finansów Oświaty – Śródmieście m.st. Warszawy,
• Smolna 30 – XVIII Liceum Ogólnokształcące im. Jana Zamoyskiego – w 1905 roku, po zwycięskim strajku szkolnym, powstała pierwsza szkoła z polskim językiem wykładowym – prywatne gimnazjum męskie generała Pawła Chrzanowskiego. Gmach był okazały i miał secesyjną fasadę. W 1915 roku przemianowano go na Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego. Budynek został zniszczony w czasie II wojny światowej i odbudowany po niej, niestety bez dawnej fasady. Szkoła funkcjonuje do dziś,
• Smolna 32–40 – zespół zabytkowych kamienic, które wzniesiono na początku XX wieku według projektów Bronisława Brochwicza-Rogoyskiego. Najbliżej pałacu Branickich znajduje się kamienica o numerze 40. Od pozostałych różni się dużą ilością ozdób oraz luksusowym wnętrzem, ponieważ miała służyć samej rodzinie Branickich. Zbudowano ją w 1903 roku, po podziale ogrodów Róży Branickiej. Nr rej. NID: od 1343-A do 1347-A z 31 maja 1988 roku,
• Pomnik Partyzanta, który został odsłonięty w 1962 roku,
• Róg Nowego Światu (nr 18/20) i ul. Smolnej – pałac Branickich. Nr rej. NID: 363 z 1 lipca 1965 roku.

---

Oceń: Ulica Smolna w Warszawie

---