Pałac Mostowskich w Warszawie

---

Historia

Od 1735

Historia pałacu Mostowskich w Warszawie rozpoczyna się w czasach panowania króla Augusta III, kiedy to około roku 1735 wybudowany został piętrowy dwór. Jego struktura wyróżniała się trzyokienną fasadą oraz bocznymi oficynami, otaczającymi dziedziniec. Wówczas właścicielem tej nieruchomości był Jan Zygmunt Deybel, znany architekt działający w Warszawie w pierwszej połowie XVIII wieku. Po roku 1750 wspomniany dwór uległ przekształceniu w pałac, co związane było z jego podwyższeniem oraz dodaniem dwóch boków, które w znaczny sposób zmieniły jego wygląd. Przebudowa spowodowała, że wschodnie skrzydło stało się szersze, konstrukcja została murowana i jednopiętrowa, podczas gdy zachodnie wciąż przetrwało w formie drewnianej i parterowej.

Następnie, w 1762 roku, nowym właścicielem pałacu został Jan August Hylzen, który był wojewodą mińskim. To właśnie on postanowił o powiększeniu terenu, dokupując plac na południe od pałacu, co umożliwiło otoczenie dziedzińca nowym ogrodzeniem. W tym czasie umieszczono także efektowną bramę wjazdową, która była odsunięta od linii głównej budowli. Nowy gmach odznaczał się tym, że jego rysopis był głębszy i dłuższy niż starsze wschodnie skrzydło. Zbudowano także drewniane skrzydło na północy, które służyło jako stajnie oraz wozownie. Prace budowlane wstrzymano w 1767 roku z powodu śmierci Jana Hylzena.

Wokół roku 1775 wdowa po wojewodzie, Konstancja Hylzenowa, wznowiła roboty budowlane. W rezultacie powstał ogromny, klasycystyczny korpus główny, który został skierowany ku ulicy Nowolipia. Budynek ten miał charakter dwupiętrowy, z wyraźnym ryzalitem pośrodku oraz czterookienną fasadą. Bocznie, do nowego korpusu przylegały niższe jednopiętrowe części. Skrzydło wschodnie zostało przedłużone w kierunku północnym, tworząc nowy dziedziniec z dodatkowym dostępem od strony wschodniej. Zachodnią stronę pałacu otaczano ogrodem podzielonym na cztery kwatery, w miarę upływu czasu w tym miejscu powstała oranżeria.

1775–1918

W zrekonstruowanej formie, pałac przeszedł w ręce Tadeusza Antoniego Mostowskiego, wnuka Jana Hylzena oraz kasztelana raciąskiego. W okresie jego rządów, pałac stał się centralnym miejscem wydarzeń kulturalnych i politycznych w Warszawie. W 1802 roku Tadeusz Mostowski uruchomił w nim drukarnię, do której sprowadzał maszyny oraz czcionki spoza granic kraju. Oprócz tego organizował salon literacko-muzyczny, w którym gromadziła się wtedy elita kulturalna. W roku 1822, jako ówczesny minister, zdecydował się na oddanie pałacu rządowi do użytku na potrzeby instytucji państwowych.

W latach 1823–1826 pałac przeszedł istotne przekształcenia według planów nadesłanych przez Antonia Corazziego, nadając mu styl późnego klasycyzmu. Znajdująca się za kolumnami ściana otrzymała wypukły fryz, którego wzory był czczony przez Pawła Malińskiego. Przedstawiał on tematy związane z rolnictwem, budownictwem, przemysłem i handlem. W tak odnowionym pałacu znalazły siedzibę liczne instytucje, takie jak Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych oraz Policji, jak również inne agendy rządowe.

W późniejszym okresie pałac przeszedł kolejną transformację dla potrzeb Wołyńskiego Pułku Lejb-Gwardii, powstała także cerkiew prawosławna pod wezwaniem św. Spirydona. Na koniec XIX wieku granice attyki zostały zmienione, usunięto również carskiego orła. W 1906 dodano pamiątkowy napis „1806–1906”, nawiązujący do stuletniej historii pułku wołyńskiego. Wówczas największej renowacji uległo skrzydło na ulicy Nowolipki.

Po 1918

W latach 1925–1926 pałac przeszedł gruntowną renowację, uszkodzoną przez działania wojenne, według projektu Aleksandra Sygietyńskiego, który zachował wygląd zewnętrzny budowli. Na podstawie attyki dodano nowy napis „Dowództwo Okręgu Korpusu Nr 1”. Wiese stanu budynku pozostał nienaruszony do roku 1939, kiedy to jego północna część uległa spaleniu. W trakcie powstania warszawskiego zniszczone zostały pozostałe fragmenty obiektu, a w efekcie II wojny światowej budowla została uszkodzona w 85%. Odbudowa rozpoczęła się w 1949 roku według planów Zygmunta Stępińskiego oraz Mieczysława Kuzmy, z zamiarem utworzenia siedziby Komendy Stołecznej Milicji Obywatelskiej. Przewidziano także nową przestrzeń podziemną oraz usunięcie Salonu Balowego.

W latach 2005–2006 przeprowadzono kompleksowy remont elewacji, gdzie na dachach położono nową, miedzianą blachę. Na attyce przywrócono orła z 1823 roku, bez dodatkowych sztandarów. Natomiast południowa oficyna poprzeczna została w całości zbudowana na nowych fundamentach. Odrestaurowana oficyna poprzeczna została ulokowana na fundamentach pierwotnych. Przebudowano także wieniec laurowy, który zastąpił oryginalny kształt attyki.

Tablice na budynku

Na budynku Pałacu Mostowskich w Warszawie znajdują się interesujące tablice, które upamiętniają ważne wydarzenia oraz postacie historyczne.

• Tablica upamiętniająca oficerów i podoficerów policji państwowej II RP – cichociemnych żołnierzy AK, umieszczona przy wejściu,
• Tablica poświęcona nieistniejącej kamienicy, którą można było znaleźć przy ul. Nowolipki, w której funkcjonowała redakcja „Małego Przeglądu”, odsłonięta w 1996 roku, umiejscowiona od strony Nowolipek.

Inne informacje

Po zakończeniu powstania listopadowego, pałac był miejscem, gdzie celebrowano różnorodne święta rodziny cesarskiej. Na przykład 4 maja 1834 roku, z okazji „pełnoletniości W.X. Alexandra, następcy tronu”, budynek został ozdobiony imponującą liczbą 2327 lamp.

W 1870 roku, przez krótki okres, z pałacu Kazimierzowskiego przeniesiono galerię obrazów, która obejmowała również Klasykę Rysunkową. Znajomość tego miejsca przenika także do literatury; pałac pojawia się na kartach powieści Zły (1955) autorstwa Leopolda Tyrmanda, w której pracuje Michał Dziarski, reprezentujący Komendę Stołeczną Milicji Obywatelskiej.

W latach 2004–2005 w pałacu kręcono zdjęcia do filmu, który później przerodził się w popularny serial pod tytułem Pitbull. W kolejnych latach, między 2007 a 2008 rokiem, budynek był ponownie eksponowany, choć tym razem tylko w ujęciach zewnętrznych.

5 marca 2020 roku, w Laboratorium Kryminalistycznym KSP, odsłonięto tablicę upamiętniającą sześć psów służbowych, które tragicznie zmarły w wyniku awarii ciepłowniczej w koszarach usytuowanych przy ul. Jagiellońskiej w Warszawie.

---

Oceń: Pałac Mostowskich w Warszawie

---