Budynek Dyrekcji Kolei Państwowych w Warszawie

---

Opis

W wyniku potrzeby skomasowania wszystkich jednostek organizacyjnych Dyrekcji Kolei Państwowych, które od 1919 roku były rozmieszczone w różnych lokalizacjach Warszawy, powstała koncepcja budowy nowej siedziby. Prace nad projektem zostały przyspieszone w wyniku realizacji linii średnicowej, co wymusiło na władzach miasta zburzenie kilku budynków kolejowych. Kompleks, którego budowa trwała od 1928 do 1931 roku, został zaprojektowany przez Mariana Lalewicza. Jego architektura łączy w sobie elementy modernizmu oraz klasycyzmu, nawiązując jednocześnie do monumentalnych budowli, które istniały w Petersburgu przed rewolucją październikową.

Budynek został wzniesiony na miejscu Dworca Petersburskiego, który spłonął w 1915 roku, kiedy Rosjanie wycofywali się z Warszawy. Utworzono specjalny urząd zwany „Kierownictwo Budowy Gmachu Dyrekcji Kolei Państwowych w Warszawie”, a jego realizację powierzono Towarzystwu Akcyjnemu Zakładów Przemysłowych Budowlanych Fr. Martens i A. Daab. Oprócz głównego gmachu biurowego na placu wzniesiono również dwa domy mieszkalne w części wschodniej.

Fasada budynku została skierowana w stronę ul. Wileńskiej, gdzie umiejscowiono główne wejście. Po wyzwoleniu Pragi, które miało miejsce 15 września 1944 roku, kompleks, który nie doznał zniszczeń w wyniku działań wojennych, stał się siedzibą nowo mianowanego prezydenta miasta Mariana Spychalskiego oraz lokalnych władz.

Jednak z powodu intensywnego ostrzału artyleryjskiego z lewego brzegu Wisły, podjęto decyzję o przeniesieniu władz do budynku szkoły powszechnej przy ul. Otwockiej 3 do końca września 1944 roku. W 1987 roku zespół budynków został wpisany do rejestru zabytków.

Warto również zwrócić uwagę na dorycki portyk, który został zachowany przy wejściu do gmachu, a także na niepowtarzalny wystrój niektórych wnętrz w stylu art déco, jak ma to miejsce w przypadku dwóch holi oraz części przeznaczonej dla kierownictwa.

Podmioty mające siedzibę w kompleksie budynków

W okresie od 1931 do 1939 roku siedzibę w kompleksie budynków zajmowała Dyrekcja (Okręgowa) Kolei Państwowych. Następnie, w 1939 roku, jej miejsce zajęła Wojenna Dyrekcja Kolejowa, która działała pod nazwą „Warszawa”. Od 1939 do 1944 roku obiekt był wykorzystywany przez różnorodne jednostki, między innymi Wehrmacht oraz Komendę Dzielnicową Policji Porządkowej (Ordnungspolizei – Orpo).

W 1944 roku w budynku zaczęły funkcjonować władze miejskie, a w okresie od 1944 do 1945 roku zabezpieczono tam siedzibę Miejskiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, który ulokowano przy ul. Wileńskiej 2/4. W tym samym roku działała tam również redakcja „Życia Warszawy”.

Rok 1945 przyniósł istotne zmiany, kiedy to budynek stał się pierwszą siedzibą centralnych władz państwowych, takich jak Krajowa Rada Narodowa oraz Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej. Później został przekształcony w Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, przyjmując wiele resortów, m.in. kultury i sztuki, oświaty, pracy i opieki społecznej, skarbu, spraw zagranicznych, a także żeglugi i handlu zagranicznego.

Od 1945 roku w kompleksie funkcjonowała Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych, a od tego samego roku swoją siedzibę miały również PKP. W 1945 roku działała także Prokuratura Wojskowa PKP oraz Biuro Kontroli, które miało siedzibę przy ul. Wileńskiej 2/4. W latach 1946-1950 budynek był zajmowany przez Ministerstwo Skarbu/Finansów.

Przemiany w latach 1949? przypadają na prace Centralnego Zarządu Przemysłu Motoryzacyjnego, a potem, od 1949 do 1989 roku, miejsce zajmował Komitet PZPR Warszawskiego Węzła Kolejowego, także przy ul. Wileńskiej 2/4; od 1973 roku funkcjonował jako Komitet Dzielnicowy.

W 1964 roku w kompleksie otworzono Centralę Eksportu i Importu Taboru Kolejowego i Urządzeń dla Kolejnictwa. Kolejnym ważnym etapem było funkcjonowanie Centralnej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych od 1975 do 1998 roku, po czym w latach 1998-2001 siedzibę miały dwa podmioty: Sektor Infrastruktury Kolejowej PKP oraz Dyrekcja Okręgu Infrastruktury Kolejowej.

Od 2001 roku w budynku działała Centrala spółki PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., a od 2002 roku także Oddział Regionalny PKP Polskie Linie Kolejowe S.A..

Siedziba 9 central kolejowych związków zawodowych

Obiekt stanowi integralną część rozległego kompleksu budynków Dyrekcji Kolei Państwowych (DKP). Wjazd do niego znajduje się od ulicy Wileńskiej 2/4, a możliwość wejścia istnieje także od alei „Solidarności”. Pierwotnie wzniesiony jako budynek mieszkalny, w trakcie historii przeszedł wiele zmian.

W 1944 roku stał się siedzibą pierwszego Miejskiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie, a po tym czasie przez długie lata pełnił funkcję Oddziału Mostowego Polskich Kolei Państwowych.

Obecnie w budynku tym mają swoje siedziby:

• Sekcja Krajowa Kolejarzy NSZZ „Solidarność”,
• Związek Zawodowy Dyżurnych Ruchu PKP,
• Federacja Związków Zawodowych Pracowników Automatyki i Telekomunikacji PKP,
• Związek Zawodowy Pracowników Warsztatowych,
• Krajowy Sekretariat Kolejarzy NSZZ „Solidarność 80”,
• Ogólnopolski Związek Zawodowy Straży Ochrony Kolei,
• Związek Zawodowy Drużyn Konduktorskich w RP,
• Związek Zawodowy Dyspozytorów PKP,
• Autonomiczny Ogólnopolski Związek Zawodowy Pracowników Zatrudnionych u Pracodawców Spółek Grupy PKP S.A.

Budynek mieszkalny (od strony al. „Solidarności”)

Budynek, który pierwotnie został zaprojektowany jako budynek mieszkalny, od momentu swojego powstania przed II wojną światową, służył pracownikom Ministerstwa Kolei Żelaznych. Obecnie nadal pełni funkcje mieszkalne, zachowując swoją funkcjonalność i znaczenie w architekturze Warszawy. Po wojnie w latach 1945-1946 w obiekcie mieściło się Biuro Kontroli, co świadczy o jego wykorzystaniu w różnych kontekstach administracyjnych oraz społecznych.

Inne informacje

Budynek, w którym działała Dyrekcja Kolei Państwowych w Warszawie, był świadkiem wielu istotnych wydarzeń historycznych. W dniu, kiedy rozpoczęło się powstanie warszawskie, wczesnym rankiem 1 sierpnia 1944, przez kilka godzin obiekt ten był kontrolowany przez żołnierzy batalionu dowodzonego przez porucznika „Bolko” z Obwodu Praskiego Armii Krajowej.

W 1945 roku, począwszy od 9 lutego, budynek stał się siedzibą centralnych władz państwowych, które były chronione przez 2 Batalion Strzelecki 2 Pułku Pogranicznego 64 Dywizji Wojsk Wewnętrznych NKWD. Ten sam batalion miał za zadanie również strzec mieszczącej się naprzeciwko dyrekcji Ambasady ZSRR w latach 1945-1946.

W piwnicy budynku, mieszczącego Miejski Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, znajdował się areszt, który działał w latach 1944-1945. Wcześniej był on wykorzystywany przez niemiecką policję i NKWD; jego struktury przetrwały do dziś.

Dodatkowo, w 1945 roku na ówczesnym gmachu planowano wysadzić miejsce obrad Krajowej Rady Narodowej lub otruć tam obecnych członków rządu. W kompleksie dyrekcji funkcjonowały także szefostwa przewozów Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej, a personel był zakwaterowany blisko w budynku przy ul. Targowej 75, na rogu ul. Wileńskiej. Dodatkowo, przy ul. Targowej 76 swoje biuro miał przedstawiciel Kolei Radzieckich.

W latach pięćdziesiątych XX wieku na dachu budynku stały nadajniki zagłuszające fale krótkie. Znajdował się tam również poniemiecki schron przeciwlotniczy o długości około 30 metrów, a podobny obiekt jest widoczny 100 metrów dalej, przy Al. Solidarności, pomiędzy budynkami Wileńska 6 i Wileńska 6a.

W filmie (m.in.)

• Andrzej Titkow – serial TVP Układ Krążenia (1977),
• Andrzej Trzos-Rastawiecki – film Gdziekolwiek jesteś panie prezydencie (1978),
• Ewa Petelska/Czesław Petelski – film Urodziny młodego warszawiaka (1980),
• Stanisław Bareja – film Miś (1980),
• Bohdan Poręba – film Polonia Restituta (1981),
• Jerzy Skolimowski – film Fucha (1981),
• Juliusz Machulski – film Kiler (1997),
• Juliusz Machulski – film Kilerów dwóch (1998),
• Andrzej Wajda – spektakl TV Bigda idzie (1999),
• Jerzy Stuhr – film Tydzień z życia mężczyzny (1999),
• Roman Polański – film Pianista (2001),
• Michał Kwieciński – serial TVP2 Czas honoru (2009-2011),
• Robert Gliński – film Kamienie na szaniec (2013),
• Bogusław Wołoszański – serial dok. Sensacje XX wieku.

---

Oceń: Budynek Dyrekcji Kolei Państwowych w Warszawie

---